КРАЕВЕДЕНИЙ Туризм

Юж шар дене кӱшкӧ кӱзен, Кайык семын кундемем дене саламлалтым

«Эх, шулдырем лиеш ыле гын, кайык семын кӱшкӧ-кӱшкӧ, кавапомышыш, чоҥештен кӱзем ыле!..» — иктаж-мом ужмо шумо годым чӱчкыдынак тыге ойлымым колаш логалын. А кодшо гана мыланемат тыгай пиал шыргыжале! Ӱшаныме гаят огеш чуч, но чылт кайык семын саска ден емыжлан, тӱрлӧ кушкыллан поян чодыранам, шийын-тойын волгалтше кумда пасуна ден олыкнам, кадыргыл-кудыргыл шуйналтше эҥерла ден пӱям кӱшычын ужынам!

Юж шар дене ола ӱмбалне але ӧрдыжтырак чоҥештылше-влакым ятыр гана ужынам, нунын пелен мыйынат чонем куанен. Но мыят тыге чоҥештылаш тӱҥалам манын, ӱшаненат омыл. Молан? Кӱкшака деч лӱдам манын шоненам.   А кунам юж шар дене чоҥешташ сертификатым кидышкем кучыктеныт, куанлан мучаш лийын огыл! Йочала йывыртен, лывыла пӧрдынам, да вес кечынжак организатор деке йыҥгыртенам. «Игече сай лиеш гын, толшаш рушарнян кече лекмым ончаш каена! Палемдыме верыште ныл шагат эрдене вучена», — шоктыш йӱк. Тиде кечым куанен вученам, но тыгодымак кӧргыштем тургыжланымашым шижынам, шӱмемат пуйто кок пачаш чӱчкыдынрак кырен.

Эр-эрденак каласыме верыш чумыргенна. Мыйын семын чоҥешташ кумыланже эше икмынярын лийыныт. Ныл шагатлан организатор-влак изи юж шарым овартен, кавашке колтышт. «Тыге ме мардежын писылыкшым на кушечынла пуалмыжым ончена», — мане Михаил. Тиддеч вара мемнам машинаш шынден, ола деч ӧрдыжкӧ наҥгайышт. Санчурск тракт дене икмыняр жап кудалмеке, Пиясир воктенысе пасу тӱрыш шогална. Дмитрий ден Михаил, изи юж шарым уэш овартен, кавашке колтышт. «Таче пуйто мардежшат уке», — мане Михаил да  уэш умбакыже кудална.

Лӱльпаныш миен шумеке, чодыра воктеке чарнышна. Шокшо машина гыч лекмеке, уремыште юалгынрак чучын колтыш. Лупс дене вӱдыжгышӧ шудо йолчиемым нӧрта. Ошын койын, эркын-эркын, тӱтыра кӱшкӧ нӧлталтеш. Михаил ден Дмитрий да нунын полышкалышыже-влак кугу юж шарым чулымын погат. Тиде жапыште, пуйто нунын йӱкыштым колын, мланде ден кава ушнымаште кече помыжалте – чевер йолважым шарен, йырваш волгалтара. А ме, чоҥешташ ямдылалтше-влак, тиде моторлыкым войзен кодаш манын, фотом ыштенна. Мога-ай сылне, йырваш пӱртӱс помыжалтеш! Кугече деч вара але марте кече лекмым тыге онченат омыл ыле.

Теве кум шар кӱшкӧ нӧлталташ ямде. Кок шарыште ӱдыр ден каче лийыныт гын, а ме кумытын (Оля, Настя да мый) вераҥынна. Мутат уке, кажныштыже эше инструктор лийын! Мемнан пелен – Дмитрий. Кӱшнӧ шкем кузе кучымо да моло нерген тудо радамын каласкалыш. Тиде жапыште ме мланде деч торлымынамат ышна шиж.

Уа-ау-ууу! Чодыра ӱмбаке кӱзымеке, шинча «шарлыш». Могай мото-ор! Марий мландына лышташан, иман пушеҥгылан поянак улмаш. Чодыраштыже, очыни, поҥгат пеш шуко… — семынем шоналтышым да мланде могырыш тӱткын ончаш тыршышым.

Чодыра коклаште шуйналтше кӱртньыгорно дене торашке чымыше поездат оҥайын коеш. Тыгайжым меат йоча годым пу паҥга гыч ыштена ыле.

Кайык чоҥештылме кӱкшыт гыч ял ден села-влакат чаткан, моткоч арун койыныт, а пӧрт-шамычше – шырпе ате гай. Сурт-оралте пеленысе пакча ден сад-влакат картинкасе семын квадратла, прямоугольникла койыныт. А ковышта пакчаже — моткоч сӧрал! Кандалге-ужарге тӱсан кушкыл торашке волгалтеш. Теве ик ял, весе киен кодыт. Кажныжым шымлен, тӱслен ончена. Кузе уке гын!? Вет могай ял ӱмбалне улмым палыме шуэш.

«Тӱжем кокшӱдӧ метр!» -инструкторын йӱкшӧ шоктыш. «Ой, а мыйже такшым кӱкшака деч лӱдамыс…» — пелейӱкын пелештышым. Но  нимогай лӱдмаш нерген шоналтенат омыл, вет йыр улшо сӱретым эскерен чоҥештылме годым эсогыл кушто улметым монден колтет! Кумыл нӧлталтше, а чонышто – каласен моштыдымо шижмаш! Инструкторын жапын-жапын газым, пух-х ыштен, шарыш колтымыжо помыжалтарымыла чучеш.      

Пиясир, Пекшиксола, Ошӱргӧ, Тойкан, Тойлансола… шеҥгелан кодыч. Изиш ӱлыкрак волышна витне. Теве Руэм ӱмбалне улмым пален шуктышым. Тунамак тукым акамлан «Поро эр!» манын кычкыралмем шуын, но… Ты шонымашем  Дмитрий Янык ял ӱмбач кайыме годым шуктыш. Корно покшелне, вуйжым кушкӧ нӧлтен, ончен шогышо пӧръеҥ, кидшым рӱзен, мемнан дене саламлалте. Пӧрт вуй деч иктаж кокшӱдӧ метр кӱшнӧ чоҥештылше шар-влакым ялысе пий-шамычат ужын шуктышт, йӱкышт дене палдарышт.

Эркын-эркын ӱлыкӧ волена. Купан верым эртен каен, Нолямучаш ял воктенысе пасушко волен шична.

Мландыш волен шогалмеке, шагатат пеле наре южышто ийын коштмо омым ужмемла чучо. Тыгодым капкылемат пуйто куштылемын, вет шукертсек шонен коштмем шукталте! Эх, эше ик гана кайышаш ыле… Ты гана сылне Йошкар-Олана ӱмбачын… Телым…

 

Алевтина БАЙКОВА

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий