ТАЗАЛЫК

Шоя умбак, чын тембак

«Тазалык» национальный проектым илышыш пуртымо кышкарыште Марий Элын Тазалыкым аралыме министерствыже Тазалыкым аралыме тӱнямбал организацийын прививке нерген ямдылыме статьяжым лудаш темла.

Айдеме тазалыклан веле огыл, илышланат лӱдыкшым ыштыше шуко фактор дене ӱмыржӧ мучко вашлиялтеш. Тиде лӱдыкшыжӧ тӱрлӧ лиеш: ырлыган да дифтерий гай вучыдымо эпидемий гыч тӱҥалын, тӱрлӧ микроорганизмын эмым чытен веле огыл, эше сеҥен кертме, шагал тарванылмылан кӧра уто нелытым погымо случай, тазалыклан зияным ыштыше йырым-йырысе среда да радамлен пытараш лийдыме катастрофо марте.

Ты шотышто Тазалыкым аралыме тӱнямбал организаций эн лӱдыкшӧ лу факторым палемден. Мо оҥайже: СПИД-ын вирусшо дене авалталтын кертме проблемым эн пытартыш верыш шӱкалын, тыгодымак южо элыште йоча вакцинаций деч шӧрлымӧ койышым лӱдыкшӧ спискыш икымше гана пуртен.

Вакцинацийлан торешланаш – илыш ваштареш каяш

Вакцинацийын кӱлешлыкше шотышто кокытеланыме але тиде процедур деч йӧршын шӧрлымӧ дене шучко чер ваштареш тӱрлӧ семын кучедалме науко пашан чапле лектышыжым аклен шуктыде кумыктена. А вет вакцине пытартыш жапыште ий еда кок-кум миллион еҥын илышыжым арален кодаш полша. Врач-влак прививке дене шукырак пациентым авалтен кертыт гын, эше 1,5 миллион еҥын илышыжым арален кодат ыле.

Мутлан, ырлыган дене черланыме чот тӱнямбалне 30 процентлан кугемын. Тидыже прививкым ыштыкташ тореш лийме дене веле огыл, моло амал денат кылдалтын. Тыге, ырлыган тиде черым палынак чактарыше, лыпландарыше, эсогыл куклен шуктышо эллаште угыч ылыж каен.

Прививке деч шӧрлымӧ амал тӱрлӧ. Тазалыкым аралыме тӱнямбал организацийын специалистше-влакын шымлымышт почеш, иктыже вакцинын кӱлдымыжым ӱшандарыме, прививкым ыштыктен кертдыме да калыкын аҥысыр шинчымашыж дене кылдалтын. Тазалыкым аралыме аланыште калык дене пашам ыштыше специалист-влак вакцинаций нерген радамын каласкален кертыт.

Прививкын лӱдыкшыж нерген шояк

Интернетыште тӱрлӧ эм, ты шотыштак вакцине нерген тӱрлыжымат лудмо деч вара ача-ава-влакын икшывылан прививкым ыштыктыме шотышто кокытеланымашышт лектеш. Педиатр-шамычын мутышт почеш, шуко ача-ава тӱрлӧ манеш-манешым колыштмыжлан, препаратын нӧргӧ организмлан зияным ыштен кертмыж шотышто лӱдмыжлан кӧра йочажлан прививкым ыштыкташ тореш лиеш.

Вакцинаций шотышто шояк кузе лектеш? Эксперт-влакын мутышт почеш, тиде лачшымак вакцинаций программын сеҥымашыж дене кылдалтын. Пеҥгыдемдыме факт – иммунизацийым тӱшкан эртыме дене нелын черланыме случайын чотшо палынак иземеш, да калык лӱдыкшӧ эртен, сандене прививкым ыштыдеат лиеш манын шона.

Но тиде тыге огыл: прививкым тӱшкан, мутлан, пашаче коллективге ыштыктыме годым чер тудым сеҥен, авалтен огеш керт. Вакцинаций мыняр шуко еҥым авалта, инфекций тунар шеҥгеке чакна. Опыт ончыкта: прививкым ыштыктымым чарныме деч вара дифтерий, ырлыган да полиомиелит угыч ылыж каеныт.

Моло эм семын вакцинынат ситыдымашыже-влак улыт. Но уколым ыштыме вер икмыняр жап гыч корштымым чарна, нормо деч икмыняр йыжыҥлан кӱзышӧ температурат писын вола. Кугу зиян шуэн лиеш, тудын нерген Роспотребнадзорыш, Росздравнадзорыш увертараш кӱлеш.

Вакцине дене таҥастарымаште инфекций тазалыкым утларак лунчырта. Мутлан, полиомиелит параличлан амалым ышта, ырлыган – энцефалитлан, тылеч посна эше сокыр лийме лӱдыкшӧ уло… Прививке дене тӧрлаташ лийме шуко инфекций эсогыл илыш гыч наҥгаен сеҥат. Вакцинаций айдемын тазалыкшылан лӱдыкшым ыштен кертше ятыр факторым кораҥда. Тиде мероприятий деч посна шуко тӱрлӧ шучко инфекций калык коклаш писын пӧртылеш.

Вакцинопрофилактике айдеме тукымым инфекциян шуко тӱрлӧ чер деч аралыме ӱшанле мерлан шотлалтеш. А ынде медицине иммунобиологический препарат-влакын тазалыкым локтылын кертмышт нерген мутым луктына.

1-ше шояк: АКДС шуко йӧндымылыкым луктеш

«Лачшымак тудым ыштыктыме деч вара капкыл температур чот кӱза, йоча чарныде шортеш, ава йӱдвошт ок мале».

Прививке деч вара палдырныше чыла ситыдымаш, манмыла, куштылго але неле реакцийым пуа, нелылыкым (осложненийым) ышта. Капкыл температур кӱза – иммунитет вакцинылан «вашешта». Тиде ситыдымашым температурым волтышо препарат дене чактарат. Айдемылан чот йӧсӧ – уда реакций.

Реакций дене таҥастарымаште нелылык пеш шуэн вашлиялтеш. Но тудо посна вакцинылан поснак чӱчкыдын лиеш гын, тиде партий дене пайдаланымым чарнат, а препаратым угыч тергаш колтат.

Икшывын тазалыкшым сайын палыше педиатр тичмаш клеткан тыглай  коклюш вакциным клеткыдыме коклюш вакцине дене алмаштен кертеш. Тыгай препарат деч реакций 13 пачаш шуэн лиеш.

2-шо шояк: В гепатит деч ыштыме прививке мокшым пытара

 «Шочшо шуко аза сармужо дене орлана. Йочан мокшыжлан прививке зияным ышта, очыни».

Вирусан гепатит деч ыштыме прививке мокш дене, мутат уке, чак кылдалтын. Вакцине вирусан А ден В гепатитлан кӧра вияҥын кертше чер да нунын нелылыкышт деч сайын арала. В гепатитын вирусшо мокшын циррозшылан да раклан вияҥаш амалым ышта. Шымлымаш ончыктен: шочшо аза-шамычлан В гепатит деч ыштыме прививке сармужылан вияҥаш амалым ок пу.

3-шо шояк:вакцине аутизмлан амалым ышта

«Ырлыган, паротит да краснухо деч ыштыме прививке аутизм дене кылдалтын манмым колында?», «Чыла тӱрлӧ прививке аутизмлан вияҥаш амалым ышта!»

Вакцине, мутат уке, шуко шомакым луктеш, но амалжым ала-молан иктат огеш лончыло. Чынжым гын тиде манеш-манеш англичан доктор Уэйкфилдын савыктыме статьяж гыч лектын. Тудо шке жапыштыже тыгай иктешлымашым ыштен: шымлыме 170 йоча кокла гыч шукынжо аутизм дене комбинироватлыме ырлыган-паротит-краснухо деч вакциным ыштыктымылан кӧра черланеныт. Статьяште доктор кажне прививкым посна ышташ кӱлмым палемден да тидын дене коллегыже-влакым чот «ӧрыктарен».

Британ шанчызе-влак Уэйкфилдын иктешлымашыж дене келшен огытыл, а Великобританийын Тазалыкым аралыме министерствыж ден Тазалыкым аралыме тӱнямбал организаций докторын пашажым кугу нарушений-влаклан кӧра науко дене келшен толдымылан шотленыт. 30 пункт дене титаклен, Великобританийын Генеральный медицине советше (GМС) тудым медицине пашам шуктымо права деч посна коден. 2010 ийыште Уэйкфилд титакше дене тӱрыснек келшен да США-ште почмо аутизмым эмлыме шотышто рӱдерыштыже исполнительный директорын постшо деч кораҥын. GМС вуйлатыше Сурендра Кумарын увертарымыж почеш, тиде докторын пашаже чумыр медицине профессийын лӱмжым чот волтен.

Тӱнямбалсе шуко медицине науко шымлымаш аутизм ден вакцинаций кокласе кылым пеҥгыдемден огыл. Но шояк шке пашажым ыштен шуктен: ача-ава-влак икшывыштлан ырлыган деч прививкым ыштыктымым чарнаш тӱҥалыныт, да шучко чер эсогыл «таза» элыш пӧртылын.

Чаманен палемдыман, шагал огыл ача-ава кызытат вакцинацийын аутизмлан амалым ыштен кертмыжлан ӱшана. А науко шукертак пеҥгыдемден: аутизм генетике аномалийлан кӧра вияҥеш.

4-ше шояк: ик ияш марте йочан организмышкыже утыждене шуко вакциным колтат, а тидыже иммунный системым чот локтылеш

Тиде тыге огыл.  Медицине науко пеҥгыдемден: икмыняр тӱрлӧ вакциным иканаште колтымо дене йочан иммунитетше огеш лушкыдем. Тыглай илышыште икшыве икмыняр шӱдӧ йот вещества дене вашлиялтеш, тыгодым иммунитет кажныжлан «вашмутым» (реакцийым) пуа.

Проста кочкыш организмыш у антигеным шыҥдара, а шуко тӱрлӧ бактерий коваштыште, умша кӧргыштӧ, неррожышто да шолышто уже ила. Вакцине дене таҥастарымаште ик ияш марте йочам моткоч шуко антиген авалташ ваҥен коштеш.

Икмыняр тӱрлӧ але шуко компонентан вакциным иканаште ыштыме дене пациентлан клиникыш чӱчкыдын кошташ огеш кӱл, адакше коваштат ик гана веле шӱтла.

5-ше шояк: икшыве лучо ик гана черланыже да прививке деч огыл, а чер деч иммунитетым налже

«Чер деч вара иммунитет пеҥгыде да натуральный лиеш манын шонем»

Тиде пеш лӱдыкшӧ шонымаш. А те паледа, икмыняр черым почела чытыме деч вара иммунитет могай чот лушка? Южгунамже дифтерий, пневмокок, менингококк але ХИБ-инфекцийым чытен лекше пациентлан прививкым угыч тыглай график почеш ышташ тӱҥалыт. Тылеч посна, чыла натуральный инфекций пеш нелын эрта да тазалыклан кугу зияным ыштен кертеш.

Вакцине ден иммунный системе пырля пашам ыштат – иммунитетым пеҥгыдемдат, тыгодым нимогай черлан вияҥаш амалым огыт лук.

6-шо шояк: вакциныште тазалыклан лӱдыкшӧ консервант уло

Кызытсе вакцинын компонентше, ты шотыштак консервантше-влакым шукертак кучылтыт, вет нуным лӱдыкшыдымылык шотышто кӱлынак тергыме. Южо вакциныш яндарлыклан (стерильностьлан) ешарыме консервантым тӱнямбалне кумдан кучылтыт. Тиде дозо айдемын тазалыкшылан нимогай зияным ок ыште. Шуко вакциныш консервантым йӧршын огыт ешаре.

Тыгеракын, вакцинаций йыр пӧрдшӧ шояк айдемым азапышкат пуртен кертеш, вет манеш-манешым чынлан шотлен, калык прививкым ыштыктыдымыж дене тазалыкшылан тӧрлаташ лийдыме зияным ышта.

 

М.ИВАНОВА.   

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий