Тений 24 январьыште Красноярский крайын Законодательный погынымашыштыже Ава улмым да йоча пагытым аралыме рӱдерын онкологий да гематологий отделенийжым вуйлатыше Марина Борисова шучко увер дене палдарен: 2019 ийыште регионышто кум аза онкологий черан шочын. Тыгайже кундемын историйыштыже икымше гана лийын!
Онкологий – шучко чер. Тудын кечын гаяк вийым налмыже ик кугыеҥымат тургыжландарыде огеш кодо. Российыште онкодиспансерын учётышкыжо ий еда 600 тӱжем наре пациентым налыт. Тиде шучко диагнозым чылалан: ӱдырамаш-влакланат, пӧръеҥ-шамычланат, йоча-влакланат ик семын шындат…
«Вӱршер» лаштыкын тачысе темыже – йоча онкологий.
Ава кӧргысӧ азамат огеш чамане
Онкологий дене черланыше икшыве врач-влакын кугу тӱткышышкышт логалеш, тылеч посна ачаж ден аважымат чот лӱдыкта. Кугыеҥын дене таҥастарымаште, йочан чернже куштылгынрак эмлалтеш.
Пуалше черым осал да сай семын аклат. Сай пуалшым план почеш эскерат да эмлат, кӱлешак гын, пациентлан хирургический операцийым ыштат. Клетке кӱкшытысӧ осал пуалше тазалыкым палынак лунчырта: иммунный системым луштара, организм мучко шарлыше мутироватлалтше клетке-шамыч шуко органым пытарат, метастаз ситуацийым эшеат нелемда.
Черле клеткын шелалтын шарлымыжым шекланен шуктыдеат лиеш, вет ракын вияҥаш тӱҥалмыжым рашемдаш моткоч неле – тудо шкенжым нигузеат огеш ончыкто да палынак кушмекше веле палдара.
Кугыеҥ-влак онкологийын тӱрлӧ видше дене черланат гын, йоча-влак тӱҥ шотышто саркомо дене авалталтыт.
Йоча онкологийын ийгот лондемже уке – чер азан ава кӧргыштӧ улмыж годымат, икшывын кушмо моло пагытыштыжат вияҥын кертеш. Тыге, ньоган икымше ий илымыж годым онколог-влак нейробластомым, нефробластомым, ретинобластомым, медуллобластомын икмыняр видшым муын кертыт. Подростко-влак коклаште чӱчкыдынжӧ лу да пушкыдо ткань саркомо, Ходжкинын лимфомыжо вашлиялтын сеҥат. 6-10 ияш ӱдыр-рвезе-влаклан утларакше «остеогенный саркомо» ден «нефробластомо» диагнозым шындат.
Теве тыгай тудо – йоча онкологий
Структуржо дене вестӱрлырак клетке чыла тканьыште кузе шуын, туге шелалтын кертеш, сандене рак эн ончычак коваштын ӱмбал лончысо чержылан шотлалтеш.
Кушкаш тӱҥалме вержым шотыш налын, специалист-влак пуалше черын тыгай видше-шамычым рашемденыт:
- астроцитомо, ганглионевромо, глиомо (рӱдӧ нерве системыште сай пуалше);
- меланомо (пигментан клетке гыч лекше лончо);
- лейкоз ден лимфомо (лувем ден лимфоидный тканьын пужлымышт);
- липомо ден атеромо (коваште йымалнысе коя клетчаткын коя да ушышо тканьже-влакын вашталтмышт);
- гемангиомо (рак клеткын вӱргорным локтылмыжо, тыгай годым организм кӧргыштӧ вӱрат йоген кертеш);
- карциномо (шоло, верге, пагарйымал ту гай кӧргӧ органласе ӱмбал лончын пуалмыже);
- саркомо (чогашыл ден лун пужлымышт);
- тератомо (азалык тканьыште чыла пашан чарнен шогалмыже).
Изи пациент-влакын осал пуалшыштым эмбриональный (азан шочмыж деч ончычак вияҥаш тӱҥалеш), ювенильный (тӱҥалтышым таза клеткыште налеш да мутироватлалтмыж деч вара рак клеткым ышта; ты видын амалжылан ача-аван генетикыштым шотлат) да кугу типан пуалмаш (шуэн вашлиялтше явлений) семын ойырат.
Рак классификатор врачлан черын «сӱретшым» ужаш да эмлыме чын йӧным палемдаш полша. Онкологийын ужашыже йырым-йырысе среда дене кылдалтын, ужашыже айдемын илышыж дене пырля шочеш да патологийлан шотлалтеш.
Онкологийын видшым медицинын тӱрлӧ йӧнжӧ дене рашемдат. Иктышт, манмыла, шинчалан шкеак пернат гын, весышт пуйто шылын кият да келшыше анализ, шымлымаш-влак полшымо дене чумыр организмым тергаш, аклаш йодыт.
Икшыве мо дене титакан?
Йоча рак дене молан черлана? Тиде йодышым медицине ик, лу, коло ий веле огыл шымлен да онкологийлан вияҥаш амалым ыштыше нине факторым ончыктен:
- вирусан бактерийын онкогенный негызше (герпес, папилломо);
- ген кӱкшытысӧ вашталтыш;
- канцероген свойствын химический ушалтмашыже.
Нине амал деч посна врач-влак весымат палемдат:
- канцероген: азалан негызым пыштыме деч ончыч да мӱшкыран коштмо жапыште ача-аван осал койышышт, тыгак вияҥын шудымо йоча организмыш логалше химикат;
- йырым-йырысе средан але ТОRСН-инфекцийын, токсоплазмозын, герпесын, краснухын зиянышт;
- ион излучений, тыгак ультрафиолет луч облучений;
- онкогенный вирус;
- наследственность;
- орган, ту але пушкыдо ткань-влакын хронический черышт.
Черланымым кузе палаш?
Йочан тазалыкше лушкымым шижтарыше икымше пале-влак:
- кугу температур;
- вий пыта;
- чогашыл коршта;
- ик ияш марте икшыве нелытым поген огеш керт;
- анемий, вӱр системыште моло ситыдымаш;
- вуй коршта, укшинчыкта;
- лимфоузел кугемеш.
Тӱҥ пале-шамыч деч посна специфическият улыт. Нуно тӱҥ шотышто пуалше черын верланымыжым ончыктат.
Лейкоз годым йочан чулымлыкшо ден чолгалыкше йомыт, чогашылже лушкыдемеш, коваштыже шапалга, аппетитше ден нелытше йомыт, капкыл температуржо кӱза, вӱржӧ йога, лужо коршта, мокшыжо, лепше да мӱшкыржӧ кугемыт.
Вуйдорык да лувем пужлымо годым эр еда вуй коршта, да тиде ситыдымаш кокырымо, вуйым савыркалыме годым эшеат вияҥеш, шуженеш укшинчыкта, ошкылмо годым тайныштара, шинчалан коеш, нимом ыштыме огеш шу, шӧн шупшеш, аздаралтмаш шижалтеш. Черын келгышкырак кайымекыже, икшыве вараш кодын вияҥеш.
Лувем ракын вияҥаш тӱҥалмыж годым туп коршта, кумык але комдык лийме годым нелылык шижалтеш, рыҥ ошкылаш огеш лий, сколиоз палдырна, пуалше улмо верыште шижмаш пыта, шур ден шондым кучаш огеш лий.
Вергым пытарыше Вильмсын ракше 3 ияш марте йоча-влакым авалта, но тудо тӱҥалтыште огеш палдырна. А моло йыжыҥыште икшывын шӧрынрак кайышыла койшо мӱшкыржӧ коршта, аппетитше веле огыл, нелытшат йомыт, капкыл температуржо кӱза, пушкедыкта.
Нейробластомын мӱшкыркавам авалтымыж годым мӱшкырыштӧ каньысырын чучеш, тудо овара, коршта, йол кӱпна, шолора ден шондыгалтан пашашт пужла. Шӱйым авалтымекыже, шинчаолма шке чекше гыч чарашке лектеш. Оҥым авалтымыж годым оҥ кундемыште коршта, чарныде кокырыкта, нелме годым логарым темда, шодо шӱшка, коваште йымалне пышкем палдырна, капкыл температур кӱза, запор але диарей тургыжландара, нелыт йомеш, шинча йыр какарга, коваште йошкарга, шӱм чӱчкыдын кыра.
Ретинобластомо годым шинча йошкарга, шайыкын кая але «пырыс шинча» (шинчасорта палынак чолгыжеш, тидым ача-ава ужде, шекланыде огыт керт) гай лиеш.
Рабдомиосаркомо шӱйым, вуйым, капым, кид-йолым да шондым лукмо системым авалта, тыгодым нуно пуалыт, шинчаолма чекше гыч лектеш, шинча начарын ужаш тӱҥалеш, нелаш неле лиеш, йӱк кӱжгемеш, мӱшкыр коршта, запор тургыжландара, укшинчыкта, коваште нарынчалга.
Остеосаркомо годым ваче ден эрде чӱчкыдынжӧ йӱдым корштат, жап эртыме семын нине вер пуалыт.
Саркомо годым кид-йол лу орлана, тыгак вачылу, ӧрдыжлу да пулышсовла тургыжландарен кертыт. Чер остеосаркомо семынрак палдырна: пациент нелытым йомдара, кугу температур дене орлана. Пытартыш йыжыҥыште лу чыташ лийдымын коршта, да паралич пера.
Ходжкинын лимфомыж дене утларакше подростко-влак авалталтыт, тыгодым коваште лӱгышта, утыждене пӱжалтара, капкыл лушка, температур кӱза.
Шочшо вуйым шиеш гын…
Тудым шке семын ида эмле, а врач деке наҥгайыза. Йочан рак дене черланен кертмыж шотышто кокытеланымашыже лекмек, специалист тургыжландарыше верым парняж дене темдыштын-перкален онча, кӧргӧ органым, тканьым, лун структуржым рентген але УЗИ, тӱрлӧ органым, ты шотыштак вуйдорык ден лувемым КТ але МРТ йӧн дене тергаш колта,сцинтиграфий, эндоскопий, биопсий гай моло анализым палемда.
Шуко йыжыҥан шымлымаш икшывын тазалыкше дене кылдалтше сӱретым почын пуаш да келшыше диагнозым шындаш, вараже эмлыме чын йӧным палемдаш полша.
М.ИВАНОВА
