Кодшо годым травмотологийыш мийыме годым лӱдын ӧрткышӧ ик пӧрьеҥ тольо. Регистратурыш шумеке, «Пудий пурлын, мом ышташ?» манын йодо. Чынжымак, мыят шоналтышым: тыгай туткарыш логалат гын, куш кайыман? Мемнан чодыран кундемыште тыгайже кажне денат лийын кертеш? Мутлан, тений шошо-кеҥеж жапыште гына пудий пурлмо шотышто 1383 еҥ республикысе медицине учрежденийлаш полышым йодын миен. Нунын коклаште 287 икшыве лийын. Кодшо арняште гына 24 еҥ тыгай туткарыш логалын.
Эпидемиолог-влак 525 пудийым лабораторийыште тергеныт. Энцефалитын антигенжым кум пудийыште, боррелиозыным 42 пудийыште муыныт. Лудшына-влаклан палаш манын, эше ик гана ушештарена: пудий пурлын да тудын могай чер дене черландарен кертмыжым тергаш манын, «Марий Эл Республикыште гигиене да эпидемиологий рӱдерын» вирусологий лабораторийышкыже намиен кертыда. Тудо тыгай адрес дене верланен: Йошкар-Ола, Машиностроитель урем, 121-ше №-ан пӧрт, телефон — 73-06-72. Але СПИД да инфекциян чер дене профилактикым эртарыше да кучедалше республикысе рӱдерыш (Йошкар-Ола, Дружба урем, 95, телефон — 63-05-80).
Роспотребнадзорын Марий Элысе управленийжын специалистше-влак медицине учрежденийлаште вирусан энцефалит ваштареш иммунизацийым эртарышашлан вакцине улмо шотышто кажне арнян тергымашым эртарат. Тачысе кечылан 1356 еҥлан прививкым ыштыме. Пудий шарлыме 572,41 гектар кумдыкышто акарицидный обработкым эртарыме.
Пудий энцефалит ден боррелиоз чер-влак айдемын тазалыкшылан кугу эҥгекым ыштен кертыт. Энцефалит вирус ик-кок арня гыч вере палдырна. Вара температур нӧлталтеш, 2-5 кечыште тудо 38-40 градус марте кучалтеш. Вуй коршта, вий пыта, укшинчыкта. Чурий, шӱй йошкаргат, пылыш начар колаш тӱҥалеш. Но южо годым чер огешат палдырне, кеч тазалыклан эҥгекым ыштыме пашаже умбакыже шуйна, вуйдорыкыш кая, паралич перен кертеш.
Боррелиоз черым вес семынже Лаймын черже маныт. Пудий пурлмо деч кумшо кечылан палдырнаш тӱҥалеш. Температур нӧлталтеш, эре малыме шукта, укшинчыкта, капкыл коршта. Пурлмо верыште йошкаргаш тӱҥалеш. Тидын годым чер вийым гына налеш. Удырыкта, шинча пӱсылык пужла, менингит тӱҥал, лимфатический узел-влак пуал кертыт. Черым вигак палаш гын, тудым антибиотик дене тӱрыс эмлаш лиеш. А уке гын, чер умбакыже «кочкаш» тӱҥалеш. Тудо вуйдорыклан, нерв, шӱм-кыл системе-влаклан эҥгекым ышта, аритмий, миокардит тӱҥалыт, шӱлыш петырналтеш. Икманаш: бактерий айдемын чыла органышкыже кусна, паралич марте шуктен кертеш. Черым йоҥылыш эмлаш гын, кумшо стадийыш шумеке, нерв системе, коваште, сустав дене кылдалтше чер-влак ылыжыт, хроническийыш куснат. Сокыр, соҥгыра, ушдымо лийме лӱдыкшат улыт.
Кудо черже лӱдыкшырак? Энцефалит деч иммунитетым пеҥгыдемдыше прививкым ышташ лиеш. Но боррелиоз лӱдыкшыраклан шотлалтеш. Тудым жапыштыже эмлаш гын, тӱрыс сеҥаш лиеш. Но нине кок чер деч колымаш статистике садак икгайрак.
Сандене чодыра лоҥгаш кайыме годым специалист-влак капым петырыше волгыдо тӱсан вургемым чияш темлат. Тушто пудийым вигак ужаш лиеш. Йолашым лучо кемыш але носкиш чыкаш. Вуйымат петыраш кӱлеш. Вургемым ӱмбачын пудий ваштареш аэрозоль дене обработатлыман. Тудо 3-15 сутка марте шке свойствыжым ок йомдаре. Чодыраште улмо годым кажне 15 минут гыч шкем тергыман.
Пудийым чара кид дене тӱкаш ок лий. Вургем гычат тудым почкалтен от колто. Сандене пинцет але кок паҥга дене ишен, але перчатке дене гына кораҥдыман. Тидлан полиэтилен пакетымат кучылташ лиеш.
С.Носова ямдылен.
