КУЛЬТУР ДА ИСКУССТВО

Шахте посёлкышто илыш могай?

18 да 19 октябрьыште М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрыште венгр драматург Чаба Секейын «Цветок шахт» пьесыж почеш шындыме «Илена-йӱлена» спектакльым ончыктеныт.

Произведенийым рушла гыч марлаш Геннадий Сабанцев кусарен. Спектакльым сценыш лукмаште режиссёр Роман Алексеев тыршен.

… Пеле пычкемыш пӧлем. Тушто — меҥге-влак, теҥгыл, ӱстембал воктене пӱкен да молат. Чылажымат пеледышым сӱретлен сӧрастарыме. Теве имне орваш шинчын, ӱдыр-рвезе-влак йӱкланен лектыт, куржталыштыт, икте-весым поктылыт. А варажым сылне венгр сем почеш мужыр дене шогалын куштат.

Спектакльыште действий посёлкысо ик суртышто эрта. Тӱҥ герой Йыван, моло пошкудыжо семынак, шахтым петырыме деч вара паша деч посна кодын. Но тудо нигуш тарванен каен ок керт – ачаже черле, кынелде кия. Йӧратыме ӱдырамашыжат мариян.

Спектакльыште улыжат вич артист модеш. Тӱҥ геройын образшым Марий Элын сулло аристше-влак Артём Асмаев ден Алексей Сандаков чоҥеныт. Рольым мастарын модмышт дене актёр-влак вуйушым пудыраташ, илыш да икте-весе кокласе кыл нерген шонаш таратат. Залыште шинчыше-влак, мыйын шонымаште, икымше кечын Артём Асмаевын модмыжым чот эскереныт, вет тудо ик жаплан театр гыч каен ыле, тышке уэш кодшо тургымышто пӧртыльӧ. Артист образыш келгын пурен, уло мастарлыкшым пыштен модмо.

Спектакльыште пӱсӧ, чоным корштарыше темым тарватыме, вет кызыт шуко ялыште тыгай сӱрет палдырна: паша деч посна кодшо-влак кочывӱд дене «таҥлалтыт», еҥ-влак дене вашке сырат, моткоч торжан мутланат, аракам йӱын, ойгым мондаш тыршат.

Сценыште кленчам ястарыме, герой-влакын торжа шомак дене мутланыме, мутат уке, ончаш толшо-влакым изиш ӧрыктарыш, но тыгодым, кажныже шке семынже шонен шинчен докан: молан калык йӱэш? Тидын деч посна илаш огеш лий мо? Спектакльыште посёлкышто илыше-влак ончычсым, сай, волгыдо илышым шарналтен, йӱыт.

Кокымшо кечын постановкым ончаш калык шагалрак миен ыле. Шижалтеш, пытартыш жапыште шонаш таратыше, келге постановко деч калык изиш кораҥын. Тудо шукыжо комедийым вуча.

 

Пьесын авторжо дене вашлиймаш

Спектакльым ончаш пьесын авторжо Чаба Секей шкежат толын. Вес кечынже репетиций залыш театр вуйлатыше, артист, драматург, журналист да театрым йӧратыше-влак шукынак погыненна ыле. Автор деч тиде да моло произведенийже-влак да шкеж нерген кумданрак пален налаш манын, шуко

йодышым пуымо. Венгр унан ойлымыжым мыланна философий магистр, филологий науко кандидат, философий доктор Маргарита Кузнецова умылаш лийшын кусарен. Садлан мутланымаш сайын, поро шӱлыш дене эртен.

Пьесе мыланна келшен. Сценыш лукташ ямдылыме годым мыняр шукырак пашам ыштенна, тунар шукырак пален налынна. Те эше самырык улыда. Кузе тынар келгын илышым паледа?

— «Цветок шахт» — мыйын возымо икымше пьесем. Тудо 2010 ийыште савыкталт лектын. Тунам мылам 28 ий лийын. Пьесе почеш спектакльым Венгрийыште да Румынийыште сценыш луктыныт. Икымше пьесыштем илыш нерген чыла палымем пурташ тыршенам.

«Цветок шахт» — тиде трилогий гыч ик пьесе манын ойлышда…

— Чын. Тиде трилогий идалык жапыште возалтын. «Цветок шахт» — трилогийын икымше ужашыже. Кокымшо ужашыже «Шахтёрская слепота», а кумшыжо «Вода в шахте» маналтыт. Чыла ужашыштыжат действий ик посёлкышто кая, лач южыштыжо герой-влак вашталтыт. Икымше ужашыште шкем шке пытарыме йодыш пӱсын нӧлталтеш, кокымшышто румын да венгр калык кокласе кыл нерген ойлалтеш. А кумшыштыжо черке да кугыжанышын жаплан келшыше самырык тукымым куштымаште теме тарвана.

Марий артист-влакын спектакльыште рольым модмыштым кузе акледа?

— Спектакль пеш келшен. Артист-влак образыш келгын пурен моштымышт, рольым сайын модмышт дене кумылым нӧлтеныт. Адакшым спектакльыште венгр сем, куштымаш куандарат. Режиссёр Роман Алексеевын пашажым сай могыр гыч палемдыман. Ме икте-весе деч тораште улына гынат, тудо пьесе гоч каласаш шонымемым шижын, умылен, чонжо гоч колтен да сценыш луктын кертын.

Драматургий деч посна эше вес жанрыште пашам ыштеда?

— Ала-кунам романым возаш кумылем лийын, но кызыт драме дене пашам ыштем. Шкемым пиалан еҥлан шотлем: мом серем, тудым савыктат, сценыште шындат. Тидын денак мый илем, тидланак шочынам, шонем. Теве Марий драме театрын труппыжо Будапештыш каяш ямдылалтеш. Тугеже артист-влак тусо театр-влакын (а тушто чылаже 200 театр — авт.) репертуарыштым ужын кертыт, тушто мыйын куд драме ончыкталтеш.

А чылаже мыняр пьесын авторжо улыда?

— Сайынжак ом шарне, иктаж 12 пьесын докан. Ик кечат яра шинчымаш уке, эре кычалам, возем. Театрла гычат пьесым йодынак шогат. Вес драматург-влак денат пырля пашам ыштена. Мутлан, иктаж кудытын погынена да ик драмым возена. Тыгай пашана моткоч шуко.

Спектакльыште шкем пытарымаш, аракам йӱмаш нерген ойлалтеш. Тусо калык тиде спектакльым кузерак вашлийын?

— «Цветок шахт» пьесе почеш спектакль Венгрий, Румыний да Словакий театрлаште ончыкталтеш. Чыла вережат тудым сайын вашлийыныт.

Трилогийдан чыла лӱмыштыжат шахте шомак уло. Тиде образ але … ?

— Кушто мый илем, тушто пеш шуко шахте лийын. Шукынжо тушто пашам ыштеныт. А эртыше курымын 80-ше-90-ше ийлаштыже нуно петыралтыныт. Сандене возымем гоч тидым ончыкташ тыршенам. А «Цветок шахт» пьесым

возаш Антон Чеховын «Дядя Ваня» произведенийже кумылаҥден. Тудо мылам моткоч келша.

Пьесыште пеҥгыдын вурседылме шомак-влак кучылталтыт. Тиде койыш-шоктыш венгр калык дене кылдалтын але тыгай шомак-влакым пьесым вияҥдаш кучылтмо?

— Венгр калык яндарын сайын мутланен ок мошто, ме шукыж годым тыге кутырена (воштылеш).

Постановкышто шкем шке пытарымаш теме пӱсын шога…

— Тиде теме, чынжымак, пеш пӱсын шога. Тиде йодышлан трукышто вашешташат ӧрам. Мутлан, Румынийыште венгр-влакын илыме кундемлаште шкем шке пытарымаш (румын-влак дене таҥастарымаште) вич пачаш шукырак. Ала ме, венгр-влак, илышым вес шинча дене ончена?..

А кызыт чонланда могай теме лишылрак? Пытартыш жапыште утларакшым могай темылан пьесым возеда?

— Тиддеч вара шуко пьесым возенам, кажныжын темыже тӱрлӧ, икте-весе деч ойыртемалтше. Возаш шичме годым чоныштем мо ышталтеш, мыйым мо тургыжландара – тидын нерген серем. Мутат уке, шуко теме вуйышто уло, но чоныштем икымше произведенийын темыже садак лакемалт кодын.

Материалым зритель деке намиен шуктымо йӧнда могай?

— Кажне гана тӱрлӧ, тыгодым пьесын темыжым шотыш налам. Мутлан, пытартыш возымо произведенийыште диалогым, монологым кучылтынам.

Будапештыште 200 театр. Драматург-влак шкешт театрыш пьесыштым пуат але театр йодеш?

— Шукыж годым драматург-влак пьесым возат да театрыш конден пуат. Пиалешем, мый нигунам шке материалым темлен коштын омыл, мӧҥгешла, режиссёр-влак мый дечем могай-гынат произведенийым йодыт. А кызыт Венгрийыштат, Румынийыштат жаплан келшыше пьесым шагал ончыктат: сценыште классикым але касвел могырышто чапланыше произведений-влакым шындат.

Те ик жап журналист лийында…

— Кунам мый журналист пашам ыштенам, кӧргыштем ала-могай вий, каласен моштыдымо шижмаш лийын. Тидым кузе-гынат ончыкташ шоненам да тунам умыленам: журналист паша мыйын огыл. Сандене ты паша гыч кораҥынам да шӱм-чонем мо тургыжландарен, тарватен, тудын нерген кагаз лаштыкыште возаш тӱҥалынам.

Драматург-влак Венгрийыште шукын улыт мо? Конкуренцийым шижыда?

— Улыт, но чылалан паша ситыше: икте-весе дене огына «таҥасе». Но мыйын нерген ала иктаж-кӧ вес семын ойла? (воштылеш)

Тендан дене профессиональный драматурглан ик пьесылан мыняр теҥгем тӱлат?

— Иктаж 170 тӱжем теҥгем…

 

Те могай ешыште шочында? Ача-авада кӧмыт улыт?

— Румынийысе йӱдвел-касвел могырышто, Трансельванийыште, шочын-кушкынам. Ончыч тудо Венгрийынлан шотлалтын, сандене тушто венгр-влак шукын илат. Тыглай ешыште кушкынам, коча-ковам мланде пашаште тыршеныт, а ача-авам олаште пашам ыштеныт. Шкенан тукымышто университетыш тунемаш пурышо да творческий шӱлышан икымше еҥ улам.

Марий Эл Республик, Йошкар-Ола нерген мом ойлен кертыда?

— Спектакльым шотыш налаш гын, ончаш толшо-влак тушто воштылыныт, куштыжо тидлан амал лийынат огылла чучеш. А пытымеке, калык, рӱж кынел шогалын, совым перен, тугеже спектакль келшен. Йошкар-Ола – моткоч мотор ола. Маргарита Нифонтовна дене ола мучко йолын коштын эртенна. Вуйыштем Йошкар-Олан пӱтынь картше сӱретлалтын, вет ме «Колесо обозрения» аттракционыш кӱзенна.

 

Алевтина БАЙКОВА.

Фотом театрын архивше гыч налме.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий