Айдеме илышыштыже иктаж-могай у кӱкышытыш шунеже, иктаж-мом уым ышташ тунемнеже, пален налнеже гын, кыртмен пижеш гын, тидым садак ышта. А ялысе марий ӱдырамаш нерген ойлыманат огыл, кӱлеш гын, курыкым савыра. Кужэҥер районысо Марий Шой ялыште илыше Серафима Евчина нерген лач тыге каласаш лиеш. Тудын чытышыжлан да пашаче кумылжылан кӧранаш гына кодеш. Сай ава, пелаш, ынде 29 ий наре йочсадыште воспитательлан ышта. Тидын деч посна мӱкшым онча. Но кумылжым нӧлтышӧ эн йӧратыме пашаже – марий тӱр. Изинек огыл, ушым шындымеке, ты мастарлыклан тунемаш тӱҥалын. А тошто марий тӱрым тӱрлаш тунемаш куштылгыжак огыл. Кызыт ынде шкежат шке ыштыш-кучышыжым чия, молымат чикта.
Тӱрлаш тунемаш кумыл лекмеке, ончыч йочасад пашаеҥ семын курчаклан марий тӱран вургемым чикташ кумылаҥын. Тидым ыштен кертам гын, шкаланемат кертам манын шонен. Икманаш, чылажат курчак гыч тӱҥалын.
«2004 ийыште тиде лийын. Тудо пагытлан мемнан ялыште тошто марий тӱрым тӱрлышыжат кодын огыл ыле. А тӱрлен моштышыжо-влакын я шинчашт начар ужын, я вес амал лектын. Сандене туныкташыжат нигӧлан лийын. Кузе гына тунемаш манын, ковамын шондык пундашыж гыч акрет годсо тӱран тувырым, шымакшым, ончылшовычым пуртенам, шымлен шерын лектынам. Иктыжын тӱржым рончен онченам, весыжыным, кушеч тӱҥалме, кузе мучашлыме манын умылаш тыршенам. Пыкше-пыкше шотым муынам. Тыгак изин-изин тунемынам, эн ончыч узор корнылан кузе кайымыжым умыленам.
Лӱмлӧ тӱрызӧ Ираида Александровна Степанован шочмо Визым ялышкыже тудын родо-тукымжо деке мастарлыкым погаш миен коштынам. Тушто мыланем «пӱшкыл тӱрым» туныктеныт. Варажым эркын-эркын шкак тӱрлаш тӱҥалынам.
Икмыняр жап гыч районысо тӱвыра пӧлка гоч мыйым Йошкар-Олашке, Калык усталык рӱдерын семинарышкыже, туныкташ колтеныт. Тушто моштымемым пеҥгыдемденыт манаш лиеш. Ынде 17 ий наре лиеш, эре тӱрлем. Шкаланем веле огыл, молыланат вургемым сылнештарем. Мый шкаланем келшышын йӧнештарен, куэмым кок пачаш пыштен тӱрлем. Тиде неле йӧн. Канва семын кок пачаш тӱрым пыштет, пырче ден пырче кокла гыч шӱртым луктат… Тыге тӱржӧ тыгыде да раш койшо лектеш. Изишак йоҥылыш ыштет, тӱр локтылалт кертеш. Ты йӧн дене тӱрлымаште секрет пеш шуко. Ончаш веле мотор да куштылгын чучеш. Марий тӱр тудым ыштыше деч чытышым, мастарлыкым, кугу шинчымашым йодеш. Тудын кажне пӱшкылжӧ гаяк келге шонымашан», — каласкала ӱдырамаш.
Кызыт тудо утларакшым тувырым, ончылшовычым, шовычым, тыгак юмылукым, тӱрлӧ аралтышым, шарфым тӱрла. Жапын-жапын Йошкар-Олаш, Калык устлык рӱдерын эртарыме тӱрызӧ-влаклан семинарыш, миен толеш. «Тиде мастарлыкым пойдараш пеш полша», — манеш тудо.
Серафима Михайловна тыгак изи йоча-влаклан кружокым наҥгая. Руш Шой кыдалаш шоколыштат тунемше-влакым тӱрлаш туныкыта. Шке паша лектышыж нерген шыргыжалын ик историйым каласкалыш: «Йочасадыште туныктымо ик рвезе шукерте огыл армийыш кайыш. Аваже тудлан шылтален ойлен: «Эргым, армийыш кает гын, салтак вургемыш ош шӱшамат, полдышымат ургаш кӱлеш, от мошто вет?» Рвезе тудлан вашештен: «Ой, мыйым Сима Михайловна эше йочасадыштак ургаш туныктен».
Тӱрызын шкенжынат кок ӱдыржӧ, ныл уныкаже улыт. Кок уныкаже тӱрлаш тунемыт. Куд ияш ӱдыржо шкак тӱрла гын, кок ияш эрге уныкаже коважын пӱшкыл пумымым изи парняж дене шупшкеда.
Тӱрлаш материалым Йошкар-Олаште муаш нелырак, сандене тӱрызылан тудым йодмыж почеш Моско, Чебоксар гыч кондат. Кызыт ынде Серафима Евчинан пашажым республик, район кӱкшытысӧ ончер годымат ужаш лиеш. Шкежат мастар-класслам эртара. Регион-влак кӱкшытысӧ национальный вургем фестивальлаштат творчествыжым ужын кертына.
«Мыланем тӱрлаш моткоч келша. Тиде паша чоным кандара, нервым луштара, ончыко илаш да пашам ышташ кумылым нӧлта. Яра жапым муын, эреак кидпашам ышташ тыршем», — палемда тудо. А кунам ялысе ӱдырамаш тыглай шинчен турка? Эшежым ӱдырамаш мӱкшым онча. Адольф пелашыже Йӱдвелыш пашаш кудалыштеш, сандене тӱҥ штышто чыла сурт паша лач ӱдырамаш ӱмбалне. Мӱкшым ончымо пашаже тудлан ачаж деч куснен. Куд ияш годымжак пырля омарте пелен шогылташ тӱҥалын. Ынде кумло ий наре ӱдырамаш шкак ты пашам шукта. А тиде шуко жапым, чытышым да вийым йодеш. Эшежым пытартыш ийлаште мӱкш-шамыч тӱрлӧ чер дене черланат. Нуным эмлен моштыман, шинчымашат лийшаш. Тидын дене пырля ӱдырамаш лудо-комбымат куча, вольыкым ашна.
— Чынжымак, ялыште паша шуко, поснак шошо, кеҥежым. Вий чылалан ситыже манын тазалыкымат пеҥгыдемдыман, кочкыш шотыштат шот-ратым палыман. Ялысе еҥлан физический пашам ышташ сайын кочдеат ок лий. А мый пеш вашке нелытым погышо улам, санденак кас еда эше скандинав тоя дене кошташ тӱҥалынам, — каласкала Серафима.
Чолга ӱдырамаш – Марий Шой тӱвыра пӧрт пеленсе «Кумыл онгыр» фольклор ансамбльын чолга участницыже. Тиде веле мо, коллективыш коштшо-влаклан концертыш чийыме костюмым шкак тӱрла. Ужым мый нунын тӱвырыштышт оҥысо тӱржым, пеш мотор – Серафиман пашаже. Тудын дене ме Йошкар-Олаште эртыше «Кугечылан у тувыр» фестиваль годым вашлийна. Серафима Михайловна шке кидше дене тӱрлыман пеш мотор вургемым чиен ыле. Ончен, шерет ок тем. Чынжымак, марий тӱран кеч-могай вургем ӱдырамашым веле огыл, пӧръеҥымат сылныракым ышта. А тыгай кидмастар-влакым мокталташ да нунын дене кугешнаш гына кодеш. Серафима Михайловна мом моштымыж дене огеш серлаге, кызыт эше фриволите йӧн дене пидаш тунемеш.
Светлана Носова
Снимкыште: С.Евчина
Авторын фотожо
