ЯЛОЗАНЛЫК

Чулым, сандене чыла вере шуэш

Марий Турек районысо Косолоп села гыч фермер П.Тюлькин Орсӱвы ялысе фермыште вольыкым ашна, Кожлаялыште мӱкшотарже верланен.

Мӱкшым ашнет – тудын гаяк тыршыман

Павел Тюлькиным ме фермыж воктене пасу гыч трактор дене кудал толмыж годым вашлийна. Мландым кылмаш куралын улмаш. Тракторжым шогалтышат, мемнам ик меҥге утла тораште верланыше Кожлаялысе мӱкшотарышкыже наҥгайыш. Тиде ял пытен шуын, кодшо ийын шкет илыше шоҥгыеҥ илыш дене чеверласыш, ынде тыште шкет пӧръеҥ А.Богданов гына кодын. Ял лишне, олык воктене, Тюлькинын отарже верланен. Тыштак мӱкшым телылан вераҥдаш оҥа да рубероид дене чоҥымо омшаник, икшывыже-влак толыт гын, нунылан келыштарыме палатке улыт. Тыштак мӱй погымо жапыште пистерлашке мӱкшым кусараш платформо шинча, тушкат омарта-влакым вераҥдылын.   

– Тыште шӱдӧ утла омартам уло, — каласкала П.Тюлькин. – Тений писте пеледыш кум-ныл кече гына нектарым ойырыш, чот шокшо шогыш. Мый писте пеледаш тӱҥалме деч кок-кум кече ончыч ик километр коклаште верланыше  пистерыш кумло омартам наҥгаен шындем, кок километр гыч – адак кумлым, эше тынарак километр гыч – кодшо кумло омартам. Южо омарташке ныл-вич магазиным шынденам. Икмыняр ий маска отарышкем толын, кок-кум омартам сӱмырен. Тений вич тонн наре мӱйым, але кажне омарталан шотлымаште витле килограммым,  кӱзенам. Ик тонн писте мӱйым килограммжым 230 теҥге дене вигак толын налын кайышт. Вес ийын «Акпарс» агрофирме шемшыдаҥым кугу кумдыкыш ӱдышаш. Отарем тунам тушко кусарем. Тений отарем воктенак рапсым ӱденыт ыле. Кеҥеж гоч икмыняр гана аярым шавышт. Йӧра кеч озанлыкын агрономжо Людмила Соловьева кугу опытан пашаеҥ, кушкылыш аярым йӱдым гына шавеныт. Тыге ик мӱкшемат колен огыл. А вет кум ий ончыч пошкудо Киров областьыште лишнак рапс пасушко тыгак аярым шавеныт ыле да мыйынат мӱкшемлан кунар-гынат эҥгек лийын.

Ончыл опыт пашам куштылемда  

Тюлькин мӱкшым ончаш изинекак кумылаҥын, жап эртыме семын опытым поген, пашам куштылемдыме тӱрлӧ йӧнлан эҥерта. Мутлан, тудын отарыштыже мӱкшиге еш ойырлен ок лек, отводкым ыштылеш, мӱкшавам жаплан кусараш лопка омартам куд ужашлан шелын. Отарыштыже кок-кум кече пашам ыштымек, тышке арня дене ок тол гынат, нимо ок лий. Толашыжат ок ярсе, вет тудо эше фермер,  фермыште вольыкым ашна.

– Мый вич ий ончыч карнике урлык мӱкшым ашнаш тӱҥалынам ыле. Тиде урлык теве мо дене мылам ок келше: мӱкшава шошым пеш эр мунчаш тӱҥалеш, сандене шуко кочкыш кӱлеш. Тыге ешарен пукшаш перна. Тидым шотыш налын, мый 8 март гутлаштак омартам тӱжваке луктам. Ынде мемнан верысе  среднерусский урлыкым ашнаш тӱҥалнем. Чын, кызыт яндар урлыкшым муаш йӧсӧ, варналт пытыше улыт. Мӱкшавам шке луктам, 1 июльлан тудо мунчашат тӱҥалеш. Мӱйым кӱзымӧ годым магазин гыч мӱкшым кораҥдаш манын, лӱмын келыштарыме аппаратым кучылтам. Тудо рамыла гыч мӱкшым южтарен кораҥда. Тыге мый ик кечыштак кумло омарта гыч мӱйым тулем. Мӱкшавам ий еда вашталтем, вет самырык ава гына сайын мунча, ешым пога.

Фермер-влак радамыште

П.Тюлькиным такшым мый ынде шукертсек палем. Ончыч Йошкар-Олаште эртыше ярмиҥгалаште мӱйым пырля ужаленна. Эше тунамак тудо мӱй дене пырля ӱшкыж шылым ужалаш конда ыле. Свежа шылым оласе калык кумылын налын. Павел ты жапыште, 2015 ийыште, фермер-влак радамыш ушнен, озанлыкшым почаш да вияҥдаш 1,5 миллион теҥгеаш грантым налын.

Павел Сергеевичлан кызыт нылле ныл ий. Ешыж дене Косолоп селаште ила. Пелашыже, Елена Сергеевна, йочасадыште музык вуйлатышылан тырша, тыгак верысе тӱвыра пӧртыштӧ пашам ышта. Кум икшывышт уло. Еш оза кече еда лу утла километр коклашке паша верышкыже кудалыштеш. Грант окса дене латкуд вуй шыллык (абердино-ангус ден верысе шӧрым пуышо урлык-влак варналтшым) тӱж тунам, тракторым, тыгак «Акпарс» агрофирме деч фермым, коло гектар мландым арендыш налын. Мландыштыже шукияш шудым ончен кушта, вольыкым кӱта, электрокӱтӱчылан эҥерта. Шке еш кӱлешлан шорыкым, коло вуй комбым, тынарак бройлер урлык чывым налын, тыге шылым ситарен шога. Кургым кунаржым налеш, кунаржым шке ямдыла.

Тынар вольыкым ашнаш да мӱкшым ончаш шкетын ок лий. Тюлькин эреак родо-тукымжылан эҥерта. Тылеч посна механизатор-влак Я.Блинов ден  С.Морозов паша договор почеш тыршат.

– Грант тудо озанлыкым тӱҥалтыш жапыште вияҥден колташ полша, но  шкендым вич ий жаплан кулыш пуртет. Кум еҥым пашашке налман, нунылан пашадарым, налогым тӱлыман. Эн нелыже – тылзе еда отчетым ыштыман, налогым тӱлыман, тӱрлӧ погынымашлашке коштман, – келгын шӱлалта П.Тюлькин. – Мыланем кагаз пашам ышташ  лӱмынак бухгалтерым тарлаш перныш.

Петыраш шона

Фермер грантым налше шуко моло еҥ семынак у ий вашеш кресаньык озанлыкшым петыраш шона.

– У ий вашеш шыллан ак садак кӱза, чыла вольыкем ужалем, – ойла фермер. – Самозанятый семын тыршаш тӱҥалам, фермым шкаланемак кодем. Шорыкым ашнаш тӱҥалам, шошым комбым, чывым налам. Кызытшат кум ушкал гына кодын, шке жапыштыже коло ныл вуй марте ашненам. Эше туна ден ӱшкыж-влак улыт. Фермыште шуко вольыкым ашнаш сайын олмыктыман, терысым лукшо механизмым шындыман, бетон шартышан кумдык лийшаш. Санитар нормым шуктыман, а мыйын фермыштем кызтшат терыс ятыр погынен. А чыла тидым ышташ, тарлаш кызыт моткоч шерге. Мый фермер лиймем деч ончыч пашам ышташ Москва областьысе шыл комбинтыш коштынам, тушто фаршым ыштыше машинам виктаренам. 2008 ийыште, мутлан, тылзе еда кудло тӱжем тенгем налынам. Кызытше, мутат уке, ятырлан шукырак тӱлат. Очыни, илен-толын уэш ты пашашке пӧртылаш перна.

В.Смоленцев

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий