ӰДЫРАМАШ КОРНО

«Чон шокшетлан, поро кумылетлан «Тау» шомак шагал…»

Морко район Изи Шӱргӧ ялыште илыше Валентина Владимировна Крючковалан 17 декабрьыште 70 ий темын. А тиде шуко але шагал? Шукылат чучеш, вет тынар жапыште мыняр корно тошкалтын, мыняр ойго-куан ужалтын?! Ятырлан кугурак ийготан-шамыч кокла гыч мыскара кумыланышт гын маныт, очыни: «Тиде шуко мо? Эше ялт самырык!» Тидыж денат, тудыж денат келшашат лиеш. Вет Валентина Владимировналанат кеч чурийвылышыжым, кеч капкылжым ончал – тынар ийым иктат ок пу!

 

Рвезе жап, тунемме пагыт

Ӱдыр изинекак тунар чолга да лӱдын-ӧрын шогыдымо кушкын – Кесемлак тӱҥалтыш школ деч вара нылымше классыш вончымыж годымак Валя газетыште Йошкар-Оласе интернат-школышко музыклан тунемаш налме нерген увертарымашым лудын да тушко каяш шонен пыштен. А тидлан справке кӱлын. Мо, шонеда, изи ӱдырлан тиде чарак лийын?! Нигӧлан нимом каласыде, кумло километр наре тораште верланыше Морко больницыш ялт шкетын йолын ошкылын! Но йӧсланен коштмыжо гына арам лийын – тушко тунемаш каяшыже пӱрен огыл улмаш…  

А 8 класс деч вара Йошкар-Оласе музыкальный училищын дирижерско-хоровой отделенийышкыже тунемаш пураш каен. Тушто шинчымашым погаш тунам ялышт гыч эше кок ӱдыр толыныт улмаш. Олаште нунылан ала-мо  келшен огыл да, экзаменым кучаш тӧчен ончыдеак, мӧҥгышкышт каяш тарваненыт. Нине ӱдырым ончен, Валянат ялышке пӧртылмыжӧ шуаш тӱҥалын. Йӧра, училищын директоржо жапыштыже чарен да документ-влакым мӧҥгеш пуаш тореш лийын. Ӱдырлан тунемаш неле лийын, туге гынат кыртменак шинчымашым поген.

Туштак Валя ден Роза Рыбакова палыме лийыныт. Тудыжо вокал отделенийыш тунемаш пурен, но ала-кузе нуно тунар келшеныт – эн кугу йолташ ӱдырыш савырненыт. Тунамсе жап нерген Валентина Владимировна кызытат  порын шарналта. А шарнымашыже тунаре – кеч эше икмыняр статьям возо.

Но тӱрлӧ амаллан кӧра идалык гыч Морко вел ӱдырлан училищым коден каяшыже логалын. Роза Рыбаковат тунем пытарыдеак лийын. Тыге кылышт кӱрлын. Угычшо Валян марлан лекмекше да клубышто пашам ыштымыж годым вашлийыныт. Тунам Роза Йошкар-Олаште Курчак театрыште пашам ыштен да Кораксола ялыш спектакльым ончыкташ толыныт улмаш. Самырык годсо йолташ ӱдыржӧ дене уэш вашлиймылан тунар йывыртен — эн кугу унаже семынак ончен колтен.

 Тылеч вара Валя тунамсе культпросвет училищын оркестр отделенийышкыже тунемаш пурен. Моткоч сайын тунеммыжым ужын, педагогшо-влак Казаньысе культур институтыш тунемаш каяш темленыт. Но ӱдыр йӧратыме качыжлан марлан лектын да тиде шукталтде кодын.

 

Тыге тунемын: пашам ышташ гын – уло чон дене! 

Тыге самырык специалист шочмо районысо Кораксола тӱвыра пӧртыштӧ художественный вуйлатышылан ышташ тӱҥалын. Тиде жапыштак пелашыжым армийыш налыныт. Пӧртылмекше, ешышт дене кызыт илыме Изи Шӱргӧ ялыш кусненыт. Тыштат Валентина Владимировнам тӱвыра пӧртышкак пашаш налыныт.

— Чӱчкыдынак кум йочам денат: иктыжым тупыш сакен, весыжым кидеш нумалын, кумшыжым вӱден – кастене клубыш репетицийыш кошташ логалын. Ачаже ферме вуйлатыше лийын да кастене паша гыч вара веле толеш ыле. Шкемынат, мариемын аважат ты ялыштак иленыт гынат, эреж годым нуным тургыжландарыме шуын огыл. Сандене шкеак ончаш тыршенна, — шарналта ӱдырамаш.

Баян дене шоктен моштымыжым пален, Валентина Владимировнам икмыняр жап гыч эше верысе школыш пений, музык урок-влакым вӱдаш ӱжыныт. Тӱҥалтыште тушко кугарня ден шуматкече еда коштын. Вараже пӱтынек тушкак пашашке куснен. А тылеч ончыч Ярамарий ялыште библиотекарьлан ыштен. Но туштыжо тугайым ыштен?! Ты илемыште калык шагалрак улмым шотыш налын, ӱдырамаш тусо книгагудо оралтым шке ялышкышт кондыктен! Манаш веле! Тугеже тунамак тудым калыкат, вуйлатыше-шамычат тунар чот пагаленыт!

Кеч-кушто ыштен гынат, пашам эре лийжак манын шуктен. Санденак клубыштат ансамбльымат чумырен да вуйлатен, агитбригаде денат коштыныт, школыштат тунемше-шамыч йӧратеныт да пагаленыт. Кушто могай конкурс эртаралтын гын, шуко вереже сеҥыше радамыш логалыныт. Арам огыл тачысе кечылан ятыр наградыже уло.

Тыршымыжым ужын да акленак, вараже партий пашашке ушеныт, парторглан виеш манме гаяк шогалтеныт.

Тиде жапыштак Валентина Владимировналан кӱшыл шинчымашым налаш тунемаш каяш темленыт. Но йоча-шамыч изи улыт манын, тореш лийын. Адакшым тунамак пӧртышт йӱлен. Тудым угыч чоҥаш, чылажымат уэш шотыш кондаш кӱлын. Туге гынат 1986 ийыште кутырен савырен кертыныт: ӱдырамаш Н.К.Крупская лӱмеш кугыжаныш пединститутыш педфакыш пурен.

— Тунамсе школ директорна Фёдор Иванович Ласточкинлан мыйым «шӱкен-шӱкенак» манме гай тунемаш колтымыжлан тачат моткочак тауштем! – ойла ончычсо туныктышо.

А тылеч икмыняр ий ончыч ӱдырамаш марийжым, Олег Андреевичым, Ежовысо техникумыш зоотехниклан заочно тунемаш колтен. Тудын пурымекше, шкежат каен.   Мо оҥайже, тиде жапыште, кодшо курымын 80-ше ийла мучаштыже – 90-шо ийла тӱҥалтыштыже, нуно уло ешыштге чыланат: вате, марий да кум ӱдырышт — тунемыныт! Эше могай тыгай ешым паледа? Мый гын але марте колын омыл.

— Книгагудышто ыштымем годым моткоч шуко книгам лудынам, тыге шинчымашем пойдаренам. Но институт гыч йӧршеш вес айдеме лийын лектынам. Тӱняумылымашем ятырлан келгемын. Илышымак вес семын ончаш да аклаш тӱҥалынам, — ойла шкеже.

Институт деч вара В.Крючкова музыкым веле огыл, эше тӱҥалтыш класслам туныкташ тӱҥалын да 2004 ийыште сулен налме канышыш лекмешкыже, йӧратыме пашажым шуктен.

 

Куаныштлан йывыртат, ойгыштлан пырля ойгырат

Кызыт Валентина Владимировна ден пелашыже пӱтынек ӱдыр-веҥышт ден уныкашт-шамычын илышышт дене илат: куаныштлан йывыртат, ойгыштлан пырля ойгырат. Нунышт кертмышт семын ача-аваштын, коча-коваштын кумылыштым нӧлташ тыршат. Пиалеш, ӱдырышт-шамыч чыланат ача-аваштын корныштымак тошкат. Кугурак Ираида ӱдырышт аваж семынак пединститутышто шинчымашым поген. Кызыт «Марий Эл» газет редакцийыштына корректорлан ышта. Тудо коллективыштына — ик эн пӱсӧ уш-акылан да келге шинчымашан пашаеҥ! Кыдалаш Аля ӱдырышт кызыт тале амалкалче да шочмо ялыштышт ешыштын шке кевытыштат уло гынат, школ деч вара ачашт  семынак зоотехниклан тунем лектын. Лена тыгак аважын корныжым шуен: тудо И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжым тунем пытарен.

Но ӱдырамашым кызыт пелашыжын тазалыкше чотак начаремме эн чот тургыжландара. Кеч кокланже марийжын ушыжо пудыраныме гай лийын кая гынат, Валюжо садак – чоныштыжат да ушыштыжат.

— Южгунам Олег ӱмбакем ту-уран ончен шинча. «Мом тынар ончет?» — йодам. «Йӧратем да…» — шыман да шуйдренрак гына вашешта, — мане пелашыже да воктеныже шинчыше марийжым шкежат йӧратен да тунамак мотко-очак чаманен ончале. Вет жапше годым пелашыже уло кундемлан ик эн чолга да мотор каче лийын. Арам огыл самырык ӱдыр лач тудым ойырен налын. Пашаланат чот провор да тале лийын. Кеч бригадирлан ыштен, кеч складым,  фермым вуйлатен – шотан улмыжлан чыла вереат калык пагален. Таклан огыл кызытат тудым «Андреич» гына маныт.

— Ончыч чот сайын илымыланна шоҥгемме велеш тыге йӧсланаш пӱралтын гын веле?.. – шӱлыкаҥ шӱлалтен, иктешлыме семын пелештыш ӱдырамаш.  

Но Валентина Владимировна вуйым сакен шинчен тунемше айдеме огыл. Тудо илышлан йывыртен, мо уло сайым аклен мошта. Санденак чоныштыжо кокланже ала тале поран-мардеж лӱшка, ала чытыдымын ойгыра гынат, кеч-кӧ денат эре порын шыргыжалын гына кутыра. А шыргыжмашыже кызытат тудын тугай мотор да шыма — кумылымак савыра! Мутланаш тӱҥалеш гын, кажне ойжо ушан-шотан улмыжым палдара.

Пагален, аклен да йӧратен, марийже ден шочшыжо-влак Валентина Владимировналан тыгай сылне шомаклам пӧлекленыт:

«Чон шокшетлан, поро кумылетлан

«Тау» шомак шагал.

Ончен куштыметлан, ӧндал вӱчкалметлан

Вуйнам савена, авай!»

 

Валентина Владимировна, меат Тендам эртыше шочмо кечыда дене уло кумылын саламлена! Ончыкыжымат тыгаяк поро, тыматле койыш-шоктышан, аклыме да пагалыме айдеме лийын кодса. Волгыдо илыш корныдам шуяш тек Юмо тыланда чылажымат лыҥак пӧлекла!

Любовь КАМАЛЕТДИНОВА

 Фотом еш альбом гыч налме

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий