Марий Турек районысо Кугу Нольо яллан 2023 ийыште 500 ий темеш.
Ончычшо ял кугу лийын
Тиде ял Нольо эҥерын шола серешыже, Нартас посёлко деч касвел могырышкыла ик километр коклаште, верланен. Тыште эн шуко, 90 сурт, 1905 ийыште лийын улмаш, тушто 543 еҥ илен. 1931 ийыште ялыште «У вий» колхозым почыныт. Кугу Ачамланде сарыш 88 еҥ шочмо элым аралаш каен, тышечын 37 гына пӧртылын. 1959 ийыште Марий Пыламарий селаште кугемдыме «Россия» колхоз ышталтын, тушкак «У вий» озанлык ушнен. 1964 ийыште тиде кугу колхоз ныл озанлыклан шелалтын. Ончычсо «У вий» колхоз Коминтерн лӱмеш колхозыш ушнен. Тудо совет власть годым вияҥын, шуко шылым да шӧрым ыштен налше озанлыкыш савырнен. Ушкал да сӧсна ашныме комплекс-влак чоҥалтыныт. Но пазар саманын тӱтан мардежшым тиде колхозат чытен ыш керт, панкрут радамыш логале. Эн тӱҥжӧ – верысе калык паша деч посна кодо.
– Кызыт ялыштына витле кум сурт кодын, тушто кокшӱдӧ утла еҥ ила, – каласкала ялын старостыжлан нылымше ий тыршыше, Нартас школышто служащийлан паша ыштыше Л.Потаева. Тудын дене ме школышто вашлийын мутланышна. – Ятырын оксам ышташ Озаҥыш, Нижний Новгородыш, Москвашке коштыт. Тыштыже паша вер уке гын, мом ышташ? Но ме мӱндырнӧ илена гынат, йокрокланымашна уке. Вет шкендын кумылым шке нӧлташ от тырше гын, весылан ӱшанышаш уке. Кызыт тӱшкан погынаш да тӱрлӧ мероприятийым эртараш коронавируслан кӧра ок лий, сандене шонымына семын чылажамак ыштен огына керт. Но теве шӱгарлам эрыкташ, сылне тӱсым пурташ ял калык дене пырля погынен лекна. Мемнан дене калык тӱшка пашалан торешланыше огыл.
Тӱшка вий – кугу вий
Ты ялыште кевыт марте пеҥгыде шартышан корным ышташ шукертсек шонат. Кевытыш сатум кондаш лавыран але вӱдшор годым поснак неле. Ял мучкат корно начар. Любовь Ивановнан мутшо почеш, пелашыжын «Нива» машинаже уло да тудым чӱчкыдынак сай корно марте я черлым луктын кодаш, я пижше машинам шӱдырен лукташ, моло кӱлешланат эре йодыт. Икшыве-влакланат школыш кошташ куштылго огыл. Кызыт ты ял гыч школыш да йочсадыш латкум икшыве коштеш.
Эше ялысе старостым вӱдым налме башне тургыжландара, тудо шӧрын каяш тӱҥалын. Тиде башне гыч вӱд сурт еда толеш, тыгак пожарный машиналан вӱдым налаш гидрант уло. Башне сӱмырла гын, вӱд шотышто шукын азапыш логалын сеҥат.
Тиде ял изи огыл гынат, вольыкым ашныше-влак чот шагалемыныт. Мутлан, ушкалым ынде кок суртоза гына ашна. Уто шӧрым огыт пого, сандене тудым пошкудо-влакланак ужален пытарат. А теве шорыкым, сурткайыкым ашныше-влак шагалын огытыл. Тыште пӱртӱс газ дене шукертак пайдаланат. Тений эше верысе кевытым газ дене ырыкташ тӱҥалаш палемденыт.
Ял эркын-эркын шоҥгем толеш гынат, у пӧртым нӧлтышӧ-влакат улыт. Теве кум-ныл ий ончыч В.Семенов чапле пӧртым нӧлтен шындыш. Эргыжат шке сурт-печан лийнеже, пӧртым чоҥаш пеноблокым конден оптен.
Чон йӱлен тыршет гын
Старостан полышкалышыже А.Викторовын вуйлатымыж почеш ял уремым йӱдым волгалтараш меҥгылашке энергийым аныклыше лампочко-влакым сакаленыт. Лачак ты пагытыште Любовь Ивановна эмлымверыште лийын. Кодшо кеҥежымак Валентин Николаевичын тыршымыж дене шарныктышым шогалтышт. Тыштыже Нартас школын кадет классшын тунемшыже-влакат чот полшеныт. Шарныктышым почмо, тыгак тидын лӱмеш пайремым эртарыме годым чулымлыкым ончыктеныт. Телым шарныктыш йыр лумым эрыктен шогеныт. А 23 февральыште, Элым аралышын кечынже, тышке пеледыш аршашым пыштеныт. Чот йӱштӧ лийын гынат, адак тунемше-шамычлан эҥертеныт. Нунышт тышке кумылын толыныт .
Ончыч ялыште клуб лийын, но чот тоштеммылан кӧра тудым пуженыт. Ончычсо старосто И.Созонован вуйлатымыж дене тыште йоча-влаклан модаш кумдыкым ыштеныт. Тыштак кушташ-мураш сценым келыштыреныт, футбол дене модаш пасум йӧнештареныт, йоча-шамычлан телым мунчалташ курык гайым чоҥеныт. Чыла тидым ял калык шке вий дене ыштен.
Старосто икымше ий ыштымыж годым ялыште илыше, пашан ветеранже-влакым чумырен, Илалше-влакын кечыштым эртарыш. Ты мероприятийыш шукын погыненыт ыле. Ончычсо пагытым шинчавӱд деч посна шарналтен кертын огытыл. Ынде ялын шочмыжлан пел тӱжем ий темме лӱмеш пайремлан ямдылалташ тӱҥалыныт.
– Чаманен каласыман: кодшо ийлан палемдыме мероприятийна-влак коронавируслан кӧра илышыш шыҥдаралтде кодыч, – каласкала старосто Л.Потаева. – Ынде тиде чер пытымым вучена, тунам ме калык дене тӱшкан погынен кертына. Вет ме тыште илена, шке кундемнам шке тӱзаташ, сӧрастараш, тудын верч тургыжланаш огына тӱҥал гын, весе тидым нигӧ ок ыште.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо