Тыге ойлен гынат, Горькийысе мединститут деч вара врачлан пашам ыштен, вара – Марий АССР здравоохранений министерствыште кадр шотышто инспекторлан, министрын алмаштышыжлан, 1992 ий гыч – Марий Эл президентын администрацийыштыже консультантлан, 1996 ийыште – уэш тазалыкым аралыме министрын алмаштышыже, 1997-2001 ийлаште – министр. Тачысе «Арсланыштына» галстук деч посна – Килемар район Отар ялыште шочшо, Марий Элын заслуженный врачше, Йошкар-Оласе медколледжын директоржо, шукерте огыл «За заслуги перед Марий Эл» орденын медальже дене палемдалтше ЛЕОНИД РЫЖКОВ (снимкыште). Колледжым вуйлатыме 15 ийыште ты тунемме вер кугу кӱкшытыш шуын, ик гана веле огыл грантым сеҥен налын. Икманаш, тиде айдеме республикыште медицине дене профессионал образованийым пуымо системым вияҥдаш кугу да кӱлешан пашам ыштен.
– Леонид Викторович, Горькийысе мединститутым Те, очыни, арам огыл ойыренда.
– Арам огыл. Йоча годым врач лияш шонен омыл, но 10-шо классыште тунемме годым вачылум тодылынам да эмлымверыш логалынам. Лач тушто врач лияш шонымаш шочын. Тыгодымак военный лиймем шуын. Шке жапыштыже тиде профессийым моткоч пагаленыт, чапландареныт да военный улмо дене кугешненыт. А Горькийысе мединститутышто военно-медицинский факультет лийын, военный врач-влакым туныктен луктыныт. Шонымашем шукталтын. Но служитленже гына омыл, тунам военный врач тунар кӱлын огытыл.
– Йоча годым мом ышташ йӧратенда?
– Мый ик верыште шинчен кертын омыл, мом-гынат эре ыштенам, пален налаш тыршенам. Мемнан илыме кундемна воктене Дубовая станций лийын. А тушто кӱртньыгорно, промышленность, пристань, пароход-влак… Ачам шпалзаводышто тыршен, авам – колхозышто. Изинек пашам ышташ логалын. 5-ше класс деч вара мылам велосипед кӱлын. «Презым кӱташ тӱҥалат – налына», – ача-ава каласен. Презым кӱтенам – налыныт. 9-ше класс деч вара мотоцикл кӱлеш лийын. Кеҥеж мучко шпалзаводышто упаковщиклан ыштенам. Но эше тидын деч ончыч колхозышто бригадирын полышкалышыжат лийынам. Ик кеҥежым ыштымеке, бригадир Анисим Родинов мылам ойла: «Лёня, олым каваным пеш чын висенат. Планыште мыняр, тунарак лектын. Можыч, эше ик ий ыштет?» Келшенам. Но колхозышто мотоцикллан ситыше оксам ыштен от нал, садлан шпалзаводышкет каяш логалын. Школышто сайын тунемынам, мединститутыш пураш экзаменымат чыла «5»-ан отметкылан кученам. Поснак мылам физике, математике предмет-шамыч келшеныт.
– Козмодемьянскысе эмлымверыш пашам ышташ толында. Моло вере каяш йӧн лийын мо?
– Лийын, конешне, шуко вере, но шочмо кундем деке лишкырак улшым ойыренам. Тусо санэпидемстанцийыште идалыкат пеле паша гигиене шотышто врачлан ыштенам, но мылам келшен огыл – еҥ-влакым эмлыме шуын. Санденак эмлыше врачлан специализацийым эртенам. Козьмодемьянскысе эмлымверыште идалыкат пеле пашам ыштымеке, туберкулёз диспансерыш тӱҥ врачлан ӱжыныт да тиде жапыштак – здравоохранений министерствыш куснаш икмыняр гана йодыныт…
– Молан икмыняр гана? Те тореш лийында?
– Ынем кай ыле. Чиновник лиймем шуын огыл. Туге гынат тунамсе министр мыйым тазалыкым аралыме шотышто организаторлан тунемаш колтен кертын.
– Кузе?
– «Тунемаш от кай, тӱҥ врач от лий. Тыге тунем пытарымеке, инспекторлан ыштымеке, министрын алмаштышыжлан шогалтеныт. Тунам мылам 28 ий лийын.
– 1992 ий марте кадр шотышто йодышланат вуйын шогенда. Лач тунам кундемна мучко кыдалаш медицине пашаеҥ 6000 гыч 8000 еҥлан шукемын. Кузе тидым ыштен кертында?
– Туге. Врач-шамычат шукемыныт: 1700 гыч 2300 марте. Тылеч посна кажне ФАП-ыште фельдшерым ситарыме, а тымарте чӱдылык ыле. Чыла 46 участковый больницыште врач-влак лийыныт. Мыйын шонымаште, ончылнет цельым шындет да тушко шуаш полшышо задаче-шамычым шуктет гын веле шонымашке шуаш лиеш. Адакшым мый нигунам шкем кӱшкӧ шынден омыл, санденак Моско денат йодыш куштылгын решатлалтын, эсогыл министрын алмаштышыже мыйым «эргым» манын.
– Леонид Викторович, тыгай кӱкшӧ да ответственный пашаште ышташ кузерак чучын?
– Нелылык чыла вере уло. Должность мыняр кӱкшӧ, тунар шуко тӱрлӧ шонымаш. Но профессионал улат гын, тылат шканет оҥай, а лектыш уло – эшеат.
– Тазалыкым аралыме министрын пашажым шуктымо годым кӱчык жапыште шуко ыштенда, но эше могай шонымашым илышыш шыҥдарынеда ыле?
– Тунам чыла шонымашем гыч 15 процентшым гына илышыш пуртенам. Эн ончычак республиканский эмлымвер шотышто чон йӱлен. Тудо мемнан здравоохраненийын флагманже семын лийшаш. Но тидым ыштыме деч ончыч материально-технический базыжым у, жаплан келшыше оборудованийла дене пеҥгыдемдаш шоненам. Уке гын, кузе? Компьютер томографым налынна, а вераҥдаш нигуш. Адакшым республиканский эмлымверыште ик палатыште 10-15 еҥ дене эмлалтыт – пациент-влаклан условий уке. Хирургий корпус пелен тыгаяк терапевтический корпус лийшаш, а пеленже – столовый. Кочмывержым ыштен кертынна. А тудын ӱмбалныже вертолёт площадке лийшаш ыле, тудым чоҥымо огыл. Республиканский эмлымвер кумдыкым йырым-йыр печаш да изи ола гайым ышташ шонымаш ыле. Тушто илыме вер лийшаш огыл, тушеч корныеҥ-влак коштшаш огытыл – тиде кумдык лач черле-влакым эмлыме гына лийшаш. Тыгак технический службо-шамычым иктыш ушынем, кислород станцийым иктым ыштынем ыле. Но шонымашем шукталтын огыл.
– Молан?
– Нелылык вашлиялтын. Жапшат тугай лийын: 90-ше ийла мучаш, 2000 ийла тӱҥалтыш. Туге гынат шеҥгеке чакныме огыл. Тазалыкым аралыме министр лийме жапыште, республикыштына тыгай сӱрет лийын: черле-влак шукемыныт, а бюджет гыч 9,6 процент окса гына ойыралтын. Совет жап гычак нимо вашталтын огыл, санденак мыйын задачем – тудым кугемдаш. Тыге 16,6 процент марте кугемден кертынна. Тыгак Красногорскысо «Строитель» санаторийым уэмден олмыктенна, чыла эмлымвер ден медпунктлам арален коденна.
– Эше аптеке службым, тидым ышташ поснак неле лийын
– Чын ойледа. Тунам ик тыгай еҥ (йот эл гыч) чыла аптекым шке кидышкыже налаш шонен, Тазалыкым аралыме министерствыланна кредитым пуэн. А мый ойпидышым доллар дене огыл, а теҥге дене ыштенам. Лачак дефолт лийын. Кредитым тӱлен огына керт шонен да аптеке-влакым йодын. Мыйже манынам: «Эмым чыла кочкын омыл – мӧҥгеш пуэм, а ойпидышым теҥге дене ыштыме, сандене тӱлена». Тиде айдеме пагалыме, кугу еҥ лийын. Тудын дене вашла шогаш лӱдыкшӧ ыле.
– Илышландат.
– Туге, но тидым Те каласышда. Но республиклан аптеке сетьым арален коден кертынна. Конешне, ММЗ медсанчастьын базешыже Вашкеполышым пуышо эмлымверым, тыгак республикысе кардиологий диспансерым чот ыштынем ыле, но…
– Леонид Викторович, кызыт республикыштына тазалыкым аралыме шотышто мом каласеда?
– Ончылнат огынал, почешат огына код.
– Айдемын койышыштыжо мом эн кӱкшын акледа?
– Мый пагалем профессионализмым: самолётым лётчик виктарышаш, школышто туныктышо туныктышаш, тазалыкым аралымаштат профессионал-влак лийшаш улыт. Сай хирургым тӱҥ врачлан шогалтет – хирургымат, тӱҥ врачымат йомдарет. Тыгак пагалем чын верч шогышо, шотан айдемым. Ачам ден авам мыйым тыгайым ончен куштеныт. Мый калыкым йӧратем, тудын олмыш эн ончычак шкемым шындем.
– Тыгай лияш куштылго огыл.
– Нелылык вашлиялтеш. Но «ош корак» улметым шижат гын, лучо кораҥ. Мыят теве депутат ынем лий, молан манаш гын койышем дене изишак вес принципан улам.
– Тиде шкем кӱшкӧ шындымаш огыл?
– Уке. Тиде шкем шке палымаш.
– А шке койышышто мо Тыланда ок келше?
– Шке нерген сайым ойлаш – сай огыл, но илышыштем мом ыштенам, эре шот лектын.
– Тугеже нигунамат шкендам шке вурсен огыдал?
– Уке. Иктаж-мом ышташ тӱҥалмем годым чылажымат радамлын шонем.
– Очыни, ешда – эн тӱҥ эҥертыш, туге?
– Туге. Ешем мыйым нигунам вашкыктен огыл. Мутлан, шке жапыште пачернат лийын огыл, тӱшкагудышто иленна. Пелашем чыштырен огыл. Жап толын шумеке, пачерым пуышт. Министрлан ыштыме годым «Тыйже министр улат, а «Жигули» дене кудалыштат», – маныныт. А мылам келшен. Кок эргымжат чылажымат шке ыштат, мый дечем нимом огыт йод. Пелашем дене 40 ий пырля илена. Ик тылзе гына келшенна, вигак ушненна. Мый пиалан улам.
Г.КОЖЕВНИКОВА мутланен.
М.Скобелевын фотожо.