«Уэш фермер радамыш ушнынем», — манеш Морко район Ӱшӱттӱр ялыште илыше, 80 утла вуй шорыкым ашныше В.Федоров.
Имньымат ончен, Москвашкат коштын
Валерий Евгеньевич изинекак вольыклан шӱмаҥын кушкын. Вет тудын ачаж ден аваже шке вӱташте эреак вольыкым ашненыт. Валерият эше школыш коштмыж годымак я кӱтӱм кӱташ, я кургым ямдылаш полышкален. Советский район Вечын профтехучилищыште механизаторлан тунем лектын. Но техникым кугунак виктарен огыл, шочмо «Дружба» колхозыштыжо имньым ончаш тӱҥалын. Тунам шочмо ялыштыжак имне вӱта верланен улмаш. Но, илен-толын, колхоз пытыш, панкрутыш лекте. Чыла имньым ужален пытарышт.
— Паша деч посна кодмеке, моло еҥ семынак Москвашке, тыгак Йӱдвел кундемыш кошташ перныш, — каласкала Валерий Евгеньевич. – Но шочмо вер деч шергыже мо уло гын? Тыштак пашам ыштыме шуын. Вольыкым ашнаш тӱҥальым. Ик имньым Советский район Михайловка ял гыч кондышым, весым – чодыра озанлык деч нальым. Варажым имне вич вуй мартеат ешаралте. Тыгак ешна кок ушкалым ашнен, шорыкнат лийын. Фермер радамыш ушнаш шонен пыштышым да тыге 2008 ийыште кресаньык озанлык вуйлатыше лийым. Имньыжым колхозын ончычсо вӱташтыжак шогыктенам. Оралтыже тунам эше аралалт кодын ыле. Кызытат илыме пӧрт гай кумдыкан шинча. Имньым яра шогыктен омыл. Кеҥеж шуо гын, ял калыкын пареҥге каш радам коклам пушкыдемденам, я шудым конденам, моло пашат лектын. Ял администраций деч коло куд гектар мландым нылле индеш ийлан арендыш нальым. Тыгак шкемын паемат тышкак ушышым. Пасуэмже ял мучаш гычак тӱҥалеш. Тушто шудым ончен куштенам. Курго ситышын лектын. Люцерне, клевер шудым солен, икмыняр каваным оптенам ыле. Чын, пырче деч посна вольыкым от ончо, налаш пернен. Кызытшат шудылыкыштем кеҥежым шорыкым кӱтем, пырчым налам.
Тунемме пашам кузе мондет?
Илен-толын, Валерий чыла имньыжым ужалыш, ушкал ден шорыкшат ыш код. Шорыкым гына иканаште коло кок вуйым ужален. Тыге 2012 ийыште Федоровлан фермер озанлыкшым петыраш перныш. Но вольыкым ончен тунемше еҥын садак ончычсо пашаж деч йӱкшымыжӧ шуын огыл. Тыге ынде тиде гана романовский урлык шорыкым ашнаш кумылаҥеш. Весшӱргыштӧ С.Логинов шӱдӧ утла вуй тыгай урлык шорыкым ашнен. Федоров тудын деч иктым конден, а шке ял пошкудо П.Иванов деч ик шорыкым да тагам налын.
— Тыге мыйын шорыкем-влак ешаралташ тӱҥальыч, — ойла В.Федоров. – Пиалешем, эре шорыкаш пачам ыштышт. Кокыт дене. Идалыкыште тукымыштым кок гана шарат. Ик шорык тений иканаште вич пачам ыштыш. Но чыланжак илен лектын ышт керт. Аважын шӧржат тынар пачалан ок сите да вӱташтыжат шыгыррак. Кум пача марте шочеш гын, лачеш толеш. Кӱтӱм уэмдаш манын, Масканур гыч (тушто ик оза шӱдӧ наре вуйым ашна) тагам кондышым. Тыге романовский урлык ок йом.
Кызыт Федоровын кандашлу утла шорыкшо уло. Тиде жапыште пача-влак шочыт. Але марте нылле пача ош тӱням ужын. Шошо марте шорык кӱтӱ, шагал гын, шӱдӧ марте ешаралтшаш, погынышаш. Тынар вольыклан кургат шагал огыл кӱлеш. А корма шотышто кугу нелылыкак уке.
— Шорыклан пукшышаш тӱҥ кормам, шудым, мемнан дене ямдылаш нелыжак огыл, — мутшым шуя Федоров. – Ялыште вольык пеш шагал кодын, сандене шудым солышо уке гаяк. Тӱҥалтыште, ача илыме годым, шудым кид дене соленна. Ынде тыгай пагыт шеҥгелан кодын. Мыйын мотоблокем уло. Тудын дене шудым солем, шупшыктем. Ялыштына фермер Леонид Яковлев уло, тудо индеш ушкалым ашна. Тудын тракторжо, шудым ямдылаш косилкыже, шорвондыжо, пресс-подборщикше, шупшыкташ тележкыже улыт. Тудым полшаш йодам. Пасу гыч шудым кондаш тыгаяк чӱчӱэм Петр Ивановым йодам. Тудын ГАЗ-53 автомашинаже уло.
Налше-влак эре улыт
Федоров шорыкым ужалаш ашна. Ий еда Татарстан гыч курбан-байрам пайрем вашеш (ӱмаште тудо 30 июль гыч 3 август марте эртаралтын) налаш толыт. Тунам тудо татар-влаклан иканаште шуко шорыкым ужален колта. Утларакше самырык-влакым, эше сайын кушкын шудымо пача-влакым. А тений тыгай пача-влакым ынеж ужале, шыже йотке шогыктынеже. Вет кеҥежым вольык кӱтӱштӧ коштеш, тудлан кургым ямдылен, солен толашышаш уке. Шулдо курго дене вольык кӱтӱштӧ нелытым писын погат, нелырак лиеш. Федоров шорыкым илыше нелыт дене шотлымаште ик килограммжым 150 теҥгелан темла. Тыге ик вуй шорык кокла шот дене куд тӱжем теҥге марте шуэш.
— Шылымат ужалем, ик килограммжым 350 теҥге дене, — мутшым шуя Федоров. – Налше-влак улыт, тора кундемла гычат толыт. Шукерте огыл шыллан толшо ик клиент тыге манне: коваштым сайын ямдылаш тӱҥалат гын, иктыжым 300 теҥге дене налам. Тидат ешартыш окса. А теве межым Советский гыч налаш толыт, но пеш шулдын, ик килограммжылан 20 теҥгем гына, пуат. Мом ыштет, налше-влак уке улыт гын, тыгай ак денат пуэн колташ перна.
Утларак кумдаҥдынеже
Валерий Евгеньевичлан аваже, ятыр ий почталонкылан ыштыше Ираида Арсентьевна, эреак полышкала. Тудат мутланымашке ушныш:
— Кызыт шорыкым мый кид дене тӱредам, — ойла тудо. – Кодшо шошым кудло куд вуйым тӱредым. Кече еда ныл-вич вуй дене шуктем. А ик кечын лучко вуйым тӱредынамат, кастеныжлан чотак ноенам ыле. Вет ынде мый самырык омыл, шымлу ийымат эртенам. Эргым ончыкыжым электромашинам налнеже. Тудыж дене шке тӱредаш тӱҥалам манеш. Эше тидым ешарынем: романовский урлык шорыкын шылже тамле, йӧршеш вес таман да ок ӱпшӧ. Шӱрым шолташат, шашлыкланат пеш чапле.
В.Федоровын ончыкылык шонымашыже – шорык кӱтӱм кугемдаш да уэш фермер-влак радамыш ушнаш. Эше чапле вӱтам чоҥынеже. Кресаньык озанлыкым почеш гын, тӱҥалше-фермер-влаклан полшымо программе почеш республикын бюджетше гыч грантымат налын сеҥа. Тыгай полыш Ялозанлык да продовольствий министерстве гоч ойыралтеш.
В.СМОЛЕНЦЕВ
