Агробизнес кадрым уэш ямдылыше марий институтышто мӱкш ончымо пашаште пӱсӧ йодыш дене кылдалтше «йыргешке ӱстел» йыр мутланымаш эртен.
Тушко республикын Ялозанлык да продовольствий, Внутренний политике, верысе самоуправленийым вияҥдымаш да юстиций министерствыже-влакын, Ветеринарий комитетын, Вольык чер ваштареш кучедалше республиканский станцийын, Россельхозцентрын, республикысе мӱкш ончышо-влакын «Марий отар» ушемжын еҥже, ялозанлык предприятий вуйлатыше ден агроном, мӱкшызӧ-влак лийыныт.
Тений кеежым икмыняр районышто мӱкш пытыме йодыш калыкыште кугу мутланымашым тарватыш. Вет але марте тыгай туткар нерген шоктен огыл ыле. «Йыргешке ӱстел» йыр мутланымашын тӱҥ темыжат тидак лийын. Ялозанлык да продовольствий министрын алмаштышыже А.Кондратенкон мутшо почеш, тенийысе ий шурно лектышлан келшен толшо лийын, тиде ийысе гай лектышым пытартыш коло вич ийыште налме огыл гын, проблемат лийын. Рапс кушкылым арален кодышашлан аярым шавыме дене Медведево, Шернур, Кужэҥер, Советский да Волжский районлаште шагал огыл мӱкш еш пытен. Ончычсо ийлаштат аярым шавыме, но тенийысе гай туткар марте шумо огыл. Сай лектышан рапс пырчым тиде кушкылым аярым шавен гына налаш лиеш. Но туткар лийын кертме лӱдыкшым кораҥдышашлан чын корным ойырен налаш кӧ кӧлан эҥертышаш, кє дечын йодшаш, мом ыштышаш – рашлык уке. Мӱкшызӧ агрономический службо дене пеҥгыде кылым кучышаш, тиде але тудо кушкылым ӱдымӧ шотышто севооборотым палышаш. Теве кызыт шушаш ийлан ӱдымӧ кумдык структур рашемдалтеш. Рапс могай пасушто лийшашым рашемдымеке, кызытак отарым кушан вераҥдышашым палемдаш, ончылгоч ямдылалташ лиеш. Кушкыллан обработкым ыштышаш нерген агроном-влак кӧлан кузе увертарышашым раш палышаш улыт. Эше шошымак Медведево районысо А.Афанасьевын мӱкшотарже негызеш эртарыме семинарыште тидын нерген каҥашыме, но варажым, туткар лийме деч ончычсо кечылаште, чылажым шотыш налын шуктымо огыл. Уверым шараш газетым ойырен налаш гын, вараш кодаш лиеш, воштыран радио уке, лачак телефон гоч гына кылым ышташ йӧнан.
Вольык чер ваштареш кучедалше станцийын начальникше В.Данилов отарлан паспортым ыштыме, учетыш налме, ветеринарно-санитарный правилым шуктымо нерген каласкалыш. Тудын ойылымыж гыч тӱҥжым мом палемдаш лиеш: яллаште, посёлкылаште лачак тыныс (миролюбивый) урлык мӱкшым – среднерусскийым, башкирскийым, карпатскийым, кавказ курык сур тӱсаным – ашнаш, 100 квадрат метр кумдыкышто кок ешым гына вераҥдаш лиеш. Адакшым пошкудо-влакын мӱкш пӱшкылмылан аллергийышт улмым пеҥгыдемдыше справкышт уло гын, тыште мӱкшым ашнаш ок лий. А теве Марий Турек посёлко гыч мўкшызє Ф.Бикмуллинан мутшо почеш, пошкудо-влак мӱкшет айдемылан эҥгекым ышта манын, вуйым шийын возеныт. Суд пунчалым луктын: отарым кораҥдаш. Пчеловодын мӱкшыжє тыныслан шотлалтше среднерусский урлык, адакшым пошкудо-влакын пӱшкылмылан аллергий улмо нерген справкышт уке, но судын пунчалже ваштареш от кай.
Тений мӱкш аярген колымо туткар мемнан дене веле огыл, моло регионлаштат лийын. А мемнан республикысе Шернур район гыч С.Ивановын, Советский район гыч Р.Череминан, С.Харитоновын отрыштышт шӱдӧ марте еш пытен.
Р.Черемина, Советский район Чкаэҥер ял гыч мӱкшызӧ:
— Мемнан отар верланыме ял воктенсе рапс пасушко кас велеш аярым ныл шагатланак шаваш тӱальыч да шым шагат марте нимогай шыҥа, пормо ышт код, а эрденылан индешле омарта мӱкш пытыш. Пошкудемын шӱдӧ омарта мӱкшыжӧ тыгаяк туткарыш логалын.
С.Иванов, Шернур район Мушкыдӱҥ ял гыч мӱкшызӧ:
— Мыйын тений пӱтынь отарем пытыш. Чыла тӱрлӧ шымлымашым эртарыме, ялозанлык предприятийын кучылтмо аяр препарат кушкылышто, мландыште, колышо мӱкшыштӧ улмым доказатленам. Пробым Озаҥысе токсикологий институыш колтенам. Документ йымалан чыла службо, тергыше орган вуйлатыше-влак кидыштым пыштеныт да тудым ветеринарий комитетыш колтенам. А тушечын вашмут алят уке.
С.Шабдаров, Шернур районысо мӱкш ончышо-влакын ушемыштым вуйлатыше:
— Мемнан дене ик поселенийыште гына 38 мӱкшызӧ туткарыш логалын. Ме тунамак комиссийым ыштышна. Тушко ялозанлык управлений начальник, «Семёновский» озанлыкын филиалжын агрономжо, поселений администрацийын еҥже, верысе погынымашын депутатше, районысо мӱкш ончышо-влак ушемын председательже, ветстанцийын начальникше ушненыт. Ме верыш лектынна, колышо мӱкш, кушкыл пробым налынна, актым возенна да изирак йыргешке ӱстелым эртаренна, туткарыш логалше-влакын спискыштым ыштенна.
Ф.Бикмулинна, Марий Турек посёлко гыч мӱкшызӧ:
— Мыйын отарем рапс пасу воктенак верланен. «Росагро» ушем тушко аярым ныл гана шавен. Технологийым тўрыс шуктен, аярым йӱдым гына шавен, сандене мыйын ик мӱкшемат колен огыл.
С.Деревянных, ветеринарий комитетын тӱҥ специалист-экспертше:
— Рапсым кызытсе жаплан келшыше препарат дене обработатлыше агроном-влак верысе кучем орган, тыгак мӱкшызє-влаклан увертарен огытыл. Аккредитоватлыме республиканский ветлабораторий 1,2 тӱжем направлений дене пашам ышта. Российыште кучылташ лийме у пестицид-влакым каталогыш пуртымо да нуным верлаште шымлыме шотышто почеш кодын кертме. Мемнан деке шым мӱкшызӧ вуйым шийын толын. Колышо мӱкшын да кушкылын пробыштым налме да Озаҥыш колтымо, тушто икымше классан аяр улмым рашемдыме.
Т.Домрачева, «Россельхозцентрын» кушкылым аралыме шотышто отделжын начальникше:
— Республикыштына ий еда 150 тўжем гектар пасушто кушкыллан обработкым ыштат, тыгодым 80 тонн пестицид кучылталтеш. Пестицид-влак кокла гыч инсектицидым, фунгицидым да гербицидым ончыктыман. Нуным налше специалист-влак кучылташ лийме препарат-влак каталогым палат. Кажне препаратыште айдемылан да мўкшлан могай лӱдыкшым ыштен кертме нерген раш возымо. Тений пайдаланыме гай препаратым пытартыш вич ий почела кучылтмо, но але марте тыгай туткар лийын огыл. Икымше класс лӱдыкшан препаратыште раш возымо: кече шичмеке гына шыжыкташ лиеш, мардежын писылыкше секундышто 1-2 метр лийшаш, мӱкш-влак 4-6 кече чоҥештылшаш огытыл. Аярым кушкылын пеледышлыкым (бутонизаций) погымо жапыште шыжыкташ темлалтеш. Ме эртарыме тӱрлӧ мероприятийыште перпарат-влак дене кузе пашам ыштышаш нерген специалист-влаклан умылтарена.
Тений май-июньышто чот шокшо шогыш, тидыже ковышта когарш лывылан чот вия‰ашыже, пошашыже полшыш. Тыгай келшыше условийже пытартыш коло ийыште лийынжат огыл, сандене ялозанлык предприятий-влак кушкылым аралыме йєн деч кора‰ын се‰ен огытыл. Ковышта лыве сезонышто кок тукымым шара, а тений индеш тукымым луктын. Сандене тудын ваштареш ик гана веле огыл аярым шаваш пернен.
М.Мухаметов, Марий Турек районысо «Росагро» ООО вуйлатыше:
— Пытартыш вич ийыште ме рапсым да горчицым ончен куштена. Нине кушкыл-влак пайдале улыт, ешартыш оксам ыштен налаш полшат. Тений ме республикыштыжат рапсым эн кугу кумдыкыш, 1140 гектарыш, ўденна. Ме кеч пырчан шурнылан, кеч рапслан обработкым йӱдым ыштена. Кастене шымытлан тӱҥалына да эрдене кудытлан пытарена. Вет кечан годым препарат начарын пашам ышта, да кушкыл стрессым чотырак налеш. Ме туткарыш логалше озанлык-влак гаяк препаратым кучылтынна. Аярым йӱдым шавымылан кєра ик мўкшат колен огыл. Ятыр озанлыкыште обработкым ыштен огытыл да ковышта шуршын личинкыже рапс кушкылым кочкын пытарен. Тыгай пасум куралаш веле пернен.
А.Овчинников, Медведево районысо «Семеновский» госплемзавод директорын кургым ямдылыме шотышто алмаштышыже:
— Шушаш ийлан пасун электрон картшым ыштыме, тыгак кагазыштат уло. Тений гыч мемнан озанлыкыште кушкылым аралыме средствылан вуйын шогышо специалистна лиеш. Тудын пасун картше, телефонжо лийыт. Мӱкшызӧ-влак тудын деч тиде але тудо пасум кунам обработатлаш тӱналшаш нерген умылен налын сеҥат.
А.Данилов, Медведево районысо «Шойбулакский» племезводын агрономжо:
— Озанлыкна рапсым 250 гектарыш ӱден ыле. Мемнан деке майыште республикысе мӱкш ончышо-влак ушемын председательже Павел Свинин лектын да тудо мемнан рапсым ӱдымӧ районласе мӱкшызӧ-влак дене кылым кучен. Ме кажне кечын кушто обработкым ыштыме нерген увертаренна. Пашам кастене куд шагатлан тӱҥалынна да куд шагат эрдене пытаренна.
Йыргешке ӱстел йыр мутланыме годым шке шонымашыштым тыгак внутренний политике, верысе самоуправлений да юстиций министрын алмаштышыже В.Тарасов, агробизнес кадрым уэш ямдылыше институтын ректоржо Ю.Новосёлов ойленыт.
«Йыргешке ӱстел» йыр мутланымашын участникше-влак тыгай иктешлымашым ыштышт. Мўкшызє-влак мӱкшым ашныме ветеринарно-санитарный правилын йодмашыжым тӱрыс шуктышаш, верысе кучем органлашке мыняр еш мӱкш улмым увертарышаш, ялозанлык предприятий-влак мӱкш ончышо-влак дене пеҥгыде кылым ыштышаш, пестицидым кучылтмо годым технологийым тӱрыс шуктышаш, туткар ынже лий манын, мӱкшызє-влаклан ӱдымӧ кумдыкышто химобработкым ыштышаш, ял ден посёлкыла лишне могай ялозанлык культурым вераҥдышаш нерген увертарышаш улыт. Вет шуко мӱкш пытен гын, тӱҥ амалже лачак химпрепаратым шавыме технологийым пудыртымо лийын кертын.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо