Лач тыге возен медицине пашаеҥ-влакын пӱрымашышт нерген «Чёрные и белые халаты» почеламутыштыжо кумдан палыме поэт-прозаик Эдуард Асадов…
Таче тиде ойсавыртышын вийже поснак шижалтеш, вет коронавирусын пандемийжым увертарыме деч вара илыш йогынна пеш писын да туран вашталте. Эше идалык тӱҥалтыште врач-шамычым шылталышна, вурсышна, эсогыл шӱктарышна, пашаштым кӱлеш семын ышна акле, а нуно, чыла тидым шотыш налде, ынде ныл тылзе эн лӱдыкшӧ верыште пациентын илышыжым веле огыл, а пӱтынь айдеме тукымын ончыкылыкшым утарен кодымо верч кучедалыт. Тыгодым ны нелын черланен, ны колен кертме деч огыт лӱд, да нунылан ны окса, ны чап огыт кӱл, тӱҥжӧ –шке порысым шукташ.
оронавирусан пациент-влакым эмлыше медик-шамычын чурийыштым маске вошт ужаш неле, нимучашдымын тургыжланыше, полшаш тыршыше поро шинчашт гына чыла ойла. Нуно палат, нигӧм чаманыдыме, каласен мошташ лийдыме коштан да шучко инфекций дене черланыше-влак коронавирус деч орланат веле огыл, эше лӱдыт, ӱмбакышт кудалын толшо тушманын танкше семынак. Теве тиде оборонышто врач-влак шогат. Нунын коклаште Юлсер кундемын Шарача селаштыже шочын-кушшо, Волжск оласе рӱдӧ больницыште врач-анестезиолог-реаниматологлан, тыгак Диализ рӱдерыште врач-нефрологлан ыштыше Арсений Митюковат (снимкыште) уло.
– Арсений Арсентьевич, эн ончычак теве могай йодышым рашемдымем шуэш: молан те лачшымак медикын профессийжым ойырен налында?
– Еҥлан полшаш манын… Вашмутем пафос семынрак йоҥга, но тиде чын. Шарача школышто кыдалаш шинчымашым налмеке, Татарстан Республикыште верланыше Зеленодольскысо медицине училищыш фельдшерлан тунемаш кайышым, тудын деч вара – Кировысо кугыжаныш медицине академийыш, ик ий интернатурышто шинчымашым погышым. Тыгеже чыла пӧръеҥ студент семын мыят хирург лийнем ыле, но тунемме жапыште экстренный хирургий отделенийыште медбратлан пашам ыштымем годым тыгай специальностьым налаш кумылем йӧршын йомо. Вара, вузышто тунеммем годымак, Вашкеполыш службышто фельдшерлан ыштышым да пациентлан жапым шуйкалыде полшымем шумым умылышым. Адакше поликлиникыште приёмым гына эртараш йокрокын чучын… Медициныште ма вес аланыште нимогай специальностьым ынем лапкаҥде, но анестезиолог ик кышкарыште гына огеш шинче, тудо чыла палышаш – терапий гыч тӱҥалын, педиатрий, хирургий, кардиологий, гинекологий, гериатрий, ЛОР да моло специализаций марте. Да чарныде тунемшаш! Тиде пеш неле, но моткоч оҥай профессий. Мыланем тудо нимучашдымын келша.
А врач-нефролог – ешартыш специальностем. Мыйын шонымаште, айдеме ик верыште тошкыштшаш огыл, тудо эре вияҥшаш. Диализный манме черле-влак дене врач-нефролог семын пашам ышташ темлымеке, уло кумылын келшышым. Тидлан лӱмын тунемым. Ончыкыжым эше корштымым эмлыше специальностьым налнем. Но тидлан кызытеш Европышто веле туныктат, да тушко пандемийлан кӧра эше лекташ огеш лий. Тиде могай специалист? Кыдал але шылыж коршта манына вет? Але йол окшакла. Чыла тиде нерве дене кылдалтын. Тыгай черле терапевт деч невролог деке, невролог деч нейрохирург деке, нейрохирург деч адакат терапевт деке чарныде коштеш. Нуныжо корштымым жаплан гына лыпландарат. А тиде специалист ситыдымашым кок-кум ийлан кораҥден кертеш. Тыгай специальность дене пашам ыштыше айдеме дене Москваште палыме лийынам…
– Москва манмаште!.. Ватсап мессенджерысе ик группышто землякда-влакын тургыжланымышт гыч тендан элнан рӱдолаштыже коронавирусан черле-влакым эмлымыда нерген пален нальым. Тушкыжо кузе логалында?
– Москвасе 52-шо номеран больницыш врач-реаниматолог-влакым пашам ышташ ӱжмӧ нерген уверым ужмеке, чонем дене вигак каяш кӧнышым. Но тидын шотышто эше пелашем дене кутыраш кӱлын… Ик арня гыч отпускыш лекшаш улам ыле. Тиде жапыште пашаште чыла документым шотыш кондышым да, Москваш каяш кӱлеш, тушто кызыт у коронавирус инфекций дене моткоч шукын черланат, нунылан да коллеге-влаклан полшыман ыле, адакше уло молан тунемаш, вет икмыняр жап гыч COVID-19 тышкат толын шуэш, да ме тудын дене кучедалаш ямде лийына манын, Дашан кумылжым пушкыдемден кертым. Пелашем мый денем сарыш ужатыме гай чеверласыш… Южо еҥ кугу окса почеш каенам манын кертеш, но йоҥылыш лиеш. Тиде – врачын порысшо. Сарышкат эн ончычак каем ыле… Потомушто кӱлеш! Вес корно тетла уке!
– Больницыште могай отделенийыш колтеныт?
– Коронавирус дене инфицироватлалтше вӱр черан пациент-влаклан палемдалтше реанимаций отделенийыш. Тудым вуйлатыше Константин Владимирович Яцков дене пырля пашам ыштымем кугу пиаллан шотлем. Отделенийыште чот неле черле-влак киеныт. Пеш шукын полиорганный манме ситыдымаш деч коленыт, чумыр чот гыч 75 процент наре… Опытем гыч палем: пациентым ИВЛ-аппарат гыч кораҥдаш моткоч неле. Вӱр черан-шамычлан тугакшат неле, эше коронавирус ешаралтын… Но 78 ияш ик ковам тылзе наре эмлышна, тудлан чыла терапийым чаткан ойырен нална да йол ӱмбаке шогалтышна! Лу кече гыч вес антибиотик дене эмлаш тӱҥалаш кӱлеш ыле, но тыгай препарат тӱнямбалне эше уке, да кова ош тӱня гыч кайыш… Чыланнан кумылна чот волыш: тыршымына тынаре жал огыл, сеҥымашке шуын ышна керт, а вет тудо тынаре лишне ыле! Пациентым реанимаций отделений гыч палатыш кусараш каньылырак… Эмлыме годым тынаре орландарет гынат, нуно тыланет шинчашт дене нимучашдымын тауштат. Тыгай годым кумылат тодылалтеш.
– Коронавирусан пациент-влак дене пашам ышташ чынжымак неле мо?
– Пашаже пациентыште огыл, а условийыште. Ме ик сутка пашам ыштенна, 12 шагат каненна. Противочумный костюм да респиратор дене тынар жап кошташ чынжымак неле, адакше эре йошкар зонышто лийман, комбинезоным ужар кумдыкышто веле кудашат. А канаш… Канаш логалынжат огыл: пӧлемыш толат, мушкылтат, кочкат, малет, кынелат да адакат пашаш толат. Тыгай радам дене мый тушто ик тылзат ик арня пашам ыштышым.
– Медик-влак шкештат чӱчкыдын черланат манме гыч шокта…
– Меат чыланат – врачшат, медсестражат, санитаркыжат – инфицироватлалтынна. Нелын черланышыжым госпитализироватлышт гын, молыжо тугакак пашам ыштенна… Коронавирусан чыла медикым больничныйыш колтат гын, эмлымверыште нигӧлан пашам ышташ лиеш ыле.
– Москвасе больнице тендам мо улан туныктыш?
– Эн ончычак – у коронавирус инфекцийым шымлаш, тыгай профилян пациент-влакым эмлаш, черым нелеммыж деч эскераш, лийме семын контрольышто кучаш. Эше больницын вес отделенийышкыже пациентлан экстракорпоральный мембранный оксигенацийым ышташ миенам да вӱрым аппарат гоч кислород дене шыҥдарымым икымше гана ужынам. Тыгак шуко специалист дене палыме лийынам, нунын паша опытыштым кӱсынленам.
Чоным почын ойлаш гын, Москвасе больницыште пашам ышташ каньылырак. Тушто лабораторият виянрак, эмат, оборудованият, специалистат ситышын. Мыланем чыла пашам чын ышташ келша. Но Волжск оласе рӱдӧ больнице садак ямлыракл, молан манаш гын изи эмлымверыште чыла еҥ дене сай кылым ышташ да кучаш йӧн уло. А тыгай годым пашат ворана.
– Москва гыч Волжскыш пӧртылмыда жаплан верысе больнице коронавирусан пациент-влак дене палынак «пойдаралтын» шуктыш. Нуным ынде инфекционкышто веле огыл, йоча да азам ыштыме отделенийлаштат эмледа…
– Тыге. Волжскышто да Юлсер кундемыште коронавирусан черле-влак шукынак улыт… Но мый элнан рӱдолаж гыч кузе пӧртыльым, туге тестированийым эртышым да пациент-влакым эмлыме пашашке ушнышым. Тыге ом ыште гын, шканем преступникла чучам ыле, очыни. Москваште погымо опытем сайын полша. Коллегем-влак дене шуко каҥашена, иктаж пациентлан эмлыме йӧным палемдыме годым кокытеланымаш лектеш гын, вигак столицысе врач-шамыч деке йыҥгыртем да мом, кузе сайрак ышташ лиймым рашемдем. Черле-влак денат эре кутырем, ИВЛ марте шумо деч шӱлымӧ гимнастикым да мойн ыштыктем.
– Пӧръеҥ кӱдырчӧ кӱдыртымеш огеш ыресле, маныт… Мыйын шонымаште, Марий Элыште шукынжо у коронавирус инфекций улмылан огыт ӱшане. Тидыжым ола уремыш ончалынат умылаш лиеш.
– Идалык тӱҥалтыште мыят тудлан ӱшанен омыл, но ончыч Москваште Вашкеполыш службышто фельдшерлан пашам ыштыше землячкем Марина Иванова-Тараканова дене мутланыме, а вара шкемынат коронавирусан пациент-влакым эмлаш пижмем деч вара COVID-19 инфекций улмо нерген чыла еҥлан пеҥгыдын ӱшандарен ойлем. Тиде, чынжымак, шучко чер. Тудо нигӧм огеш чамане. Сандене аралыза шкендам да лишыл еҥда-влакым.
– Кызыт ме коронавирусан черле-влакым эмлыше врач-шамычым герой семын аклена…
– Ой, уке!
Таче тиде ойсавыртышын вийже поснак шижалтеш, вет коронавирусын пандемийжым увертарыме деч вара илыш йогынна пеш писын да туран вашталте. Эше идалык тӱҥалтыште врач-шамычым шылталышна, вурсышна, эсогыл шӱктарышна, пашаштым кӱлеш семын ышна акле, а нуно, чыла тидым шотыш налде, ынде ныл тылзе эн лӱдыкшӧ верыште пациентын илышыжым веле огыл, а пӱтынь айдеме тукымын ончыкылыкшым утарен кодымо верч кучедалыт. Тыгодым ны нелын черланен, ны колен кертме деч огыт лӱд, да нунылан ны окса, ны чап огыт кӱл, тӱҥжӧ –шке порысым шукташ.
оронавирусан пациент-влакым эмлыше медик-шамычын чурийыштым маске вошт ужаш неле, нимучашдымын тургыжланыше, полшаш тыршыше поро шинчашт гына чыла ойла. Нуно палат, нигӧм чаманыдыме, каласен мошташ лийдыме коштан да шучко инфекций дене черланыше-влак коронавирус деч орланат веле огыл, эше лӱдыт, ӱмбакышт кудалын толшо тушманын танкше семынак. Теве тиде оборонышто врач-влак шогат. Нунын коклаште Юлсер кундемын Шарача селаштыже шочын-кушшо, Волжск оласе рӱдӧ больницыште врач-анестезиолог-реаниматологлан, тыгак Диализ рӱдерыште врач-нефрологлан ыштыше Арсений Митюковат (снимкыште) уло.
– Арсений Арсентьевич, эн ончычак теве могай йодышым рашемдымем шуэш: молан те лачшымак медикын профессийжым ойырен налында?
– Еҥлан полшаш манын… Вашмутем пафос семынрак йоҥга, но тиде чын. Шарача школышто кыдалаш шинчымашым налмеке, Татарстан Республикыште верланыше Зеленодольскысо медицине училищыш фельдшерлан тунемаш кайышым, тудын деч вара – Кировысо кугыжаныш медицине академийыш, ик ий интернатурышто шинчымашым погышым. Тыгеже чыла пӧръеҥ студент семын мыят хирург лийнем ыле, но тунемме жапыште экстренный хирургий отделенийыште медбратлан пашам ыштымем годым тыгай специальностьым налаш кумылем йӧршын йомо. Вара, вузышто тунеммем годымак, Вашкеполыш службышто фельдшерлан ыштышым да пациентлан жапым шуйкалыде полшымем шумым умылышым. Адакше поликлиникыште приёмым гына эртараш йокрокын чучын… Медициныште ма вес аланыште нимогай специальностьым ынем лапкаҥде, но анестезиолог ик кышкарыште гына огеш шинче, тудо чыла палышаш – терапий гыч тӱҥалын, педиатрий, хирургий, кардиологий, гинекологий, гериатрий, ЛОР да моло специализаций марте. Да чарныде тунемшаш! Тиде пеш неле, но моткоч оҥай профессий. Мыланем тудо нимучашдымын келша.
А врач-нефролог – ешартыш специальностем. Мыйын шонымаште, айдеме ик верыште тошкыштшаш огыл, тудо эре вияҥшаш. Диализный манме черле-влак дене врач-нефролог семын пашам ышташ темлымеке, уло кумылын келшышым. Тидлан лӱмын тунемым. Ончыкыжым эше корштымым эмлыше специальностьым налнем. Но тидлан кызытеш Европышто веле туныктат, да тушко пандемийлан кӧра эше лекташ огеш лий. Тиде могай специалист? Кыдал але шылыж коршта манына вет? Але йол окшакла. Чыла тиде нерве дене кылдалтын. Тыгай черле терапевт деч невролог деке, невролог деч нейрохирург деке, нейрохирург деч адакат терапевт деке чарныде коштеш. Нуныжо корштымым жаплан гына лыпландарат. А тиде специалист ситыдымашым кок-кум ийлан кораҥден кертеш. Тыгай специальность дене пашам ыштыше айдеме дене Москваште палыме лийынам…
– Москва манмаште!.. Ватсап мессенджерысе ик группышто землякда-влакын тургыжланымышт гыч тендан элнан рӱдолаштыже коронавирусан черле-влакым эмлымыда нерген пален нальым. Тушкыжо кузе логалында?
– Москвасе 52-шо номеран больницыш врач-реаниматолог-влакым пашам ышташ ӱжмӧ нерген уверым ужмеке, чонем дене вигак каяш кӧнышым. Но тидын шотышто эше пелашем дене кутыраш кӱлын… Ик арня гыч отпускыш лекшаш улам ыле. Тиде жапыште пашаште чыла документым шотыш кондышым да, Москваш каяш кӱлеш, тушто кызыт у коронавирус инфекций дене моткоч шукын черланат, нунылан да коллеге-влаклан полшыман ыле, адакше уло молан тунемаш, вет икмыняр жап гыч COVID-19 тышкат толын шуэш, да ме тудын дене кучедалаш ямде лийына манын, Дашан кумылжым пушкыдемден кертым. Пелашем мый денем сарыш ужатыме гай чеверласыш… Южо еҥ кугу окса почеш каенам манын кертеш, но йоҥылыш лиеш. Тиде – врачын порысшо. Сарышкат эн ончычак каем ыле… Потомушто кӱлеш! Вес корно тетла уке!
– Больницыште могай отделенийыш колтеныт?
– Коронавирус дене инфицироватлалтше вӱр черан пациент-влаклан палемдалтше реанимаций отделенийыш. Тудым вуйлатыше Константин Владимирович Яцков дене пырля пашам ыштымем кугу пиаллан шотлем. Отделенийыште чот неле черле-влак киеныт. Пеш шукын полиорганный манме ситыдымаш деч коленыт, чумыр чот гыч 75 процент наре… Опытем гыч палем: пациентым ИВЛ-аппарат гыч кораҥдаш моткоч неле. Вӱр черан-шамычлан тугакшат неле, эше коронавирус ешаралтын… Но 78 ияш ик ковам тылзе наре эмлышна, тудлан чыла терапийым чаткан ойырен нална да йол ӱмбаке шогалтышна! Лу кече гыч вес антибиотик дене эмлаш тӱҥалаш кӱлеш ыле, но тыгай препарат тӱнямбалне эше уке, да кова ош тӱня гыч кайыш… Чыланнан кумылна чот волыш: тыршымына тынаре жал огыл, сеҥымашке шуын ышна керт, а вет тудо тынаре лишне ыле! Пациентым реанимаций отделений гыч палатыш кусараш каньылырак… Эмлыме годым тынаре орландарет гынат, нуно тыланет шинчашт дене нимучашдымын тауштат. Тыгай годым кумылат тодылалтеш.
– Коронавирусан пациент-влак дене пашам ышташ чынжымак неле мо?
– Пашаже пациентыште огыл, а условийыште. Ме ик сутка пашам ыштенна, 12 шагат каненна. Противочумный костюм да респиратор дене тынар жап кошташ чынжымак неле, адакше эре йошкар зонышто лийман, комбинезоным ужар кумдыкышто веле кудашат. А канаш… Канаш логалынжат огыл: пӧлемыш толат, мушкылтат, кочкат, малет, кынелат да адакат пашаш толат. Тыгай радам дене мый тушто ик тылзат ик арня пашам ыштышым.
– Медик-влак шкештат чӱчкыдын черланат манме гыч шокта…
– Меат чыланат – врачшат, медсестражат, санитаркыжат – инфицироватлалтынна. Нелын черланышыжым госпитализироватлышт гын, молыжо тугакак пашам ыштенна… Коронавирусан чыла медикым больничныйыш колтат гын, эмлымверыште нигӧлан пашам ышташ лиеш ыле.
– Москвасе больнице тендам мо улан туныктыш?
– Эн ончычак – у коронавирус инфекцийым шымлаш, тыгай профилян пациент-влакым эмлаш, черым нелеммыж деч эскераш, лийме семын контрольышто кучаш. Эше больницын вес отделенийышкыже пациентлан экстракорпоральный мембранный оксигенацийым ышташ миенам да вӱрым аппарат гоч кислород дене шыҥдарымым икымше гана ужынам. Тыгак шуко специалист дене палыме лийынам, нунын паша опытыштым кӱсынленам.
Чоным почын ойлаш гын, Москвасе больницыште пашам ышташ каньылырак. Тушто лабораторият виянрак, эмат, оборудованият, специалистат ситышын. Мыланем чыла пашам чын ышташ келша. Но Волжск оласе рӱдӧ больнице садак ямлыракл, молан манаш гын изи эмлымверыште чыла еҥ дене сай кылым ышташ да кучаш йӧн уло. А тыгай годым пашат ворана.
– Москва гыч Волжскыш пӧртылмыда жаплан верысе больнице коронавирусан пациент-влак дене палынак «пойдаралтын» шуктыш. Нуным ынде инфекционкышто веле огыл, йоча да азам ыштыме отделенийлаштат эмледа…
– Тыге. Волжскышто да Юлсер кундемыште коронавирусан черле-влак шукынак улыт… Но мый элнан рӱдолаж гыч кузе пӧртыльым, туге тестированийым эртышым да пациент-влакым эмлыме пашашке ушнышым. Тыге ом ыште гын, шканем преступникла чучам ыле, очыни. Москваште погымо опытем сайын полша. Коллегем-влак дене шуко каҥашена, иктаж пациентлан эмлыме йӧным палемдыме годым кокытеланымаш лектеш гын, вигак столицысе врач-шамыч деке йыҥгыртем да мом, кузе сайрак ышташ лиймым рашемдем. Черле-влак денат эре кутырем, ИВЛ марте шумо деч шӱлымӧ гимнастикым да мойн ыштыктем.
– Пӧръеҥ кӱдырчӧ кӱдыртымеш огеш ыресле, маныт… Мыйын шонымаште, Марий Элыште шукынжо у коронавирус инфекций улмылан огыт ӱшане. Тидыжым ола уремыш ончалынат умылаш лиеш.
– Идалык тӱҥалтыште мыят тудлан ӱшанен омыл, но ончыч Москваште Вашкеполыш службышто фельдшерлан пашам ыштыше землячкем Марина Иванова-Тараканова дене мутланыме, а вара шкемынат коронавирусан пациент-влакым эмлаш пижмем деч вара COVID-19 инфекций улмо нерген чыла еҥлан пеҥгыдын ӱшандарен ойлем. Тиде, чынжымак, шучко чер. Тудо нигӧм огеш чамане. Сандене аралыза шкендам да лишыл еҥда-влакым.
– Кызыт ме коронавирусан черле-влакым эмлыше врач-шамычым герой семын аклена…
– Ой, уке!
Шкемым геройлан ом шотло, моло медик семын шке пашам веле шуктем. Да, инфекций – чылт у, тудын нерген эше пеш шагал палена. Но мыланем тудым врач семын шымлаш моткоч оҥай. Тыгодым мый тудын деч нимынярат ом лӱд, а теве лишыл еҥем-шамычын инфицироватлалтын кертмышт шотышто моткоч азапланем, поснак – Дарья пелашем ден изи Арина ӱдырем шотышто… Нунын ош тӱняште улмышт мыланем моткоч шергакан, моткоч кӱлешан — илышыштемат, пашаштемат…
Арсений Митюковын мутшо дене тӱрыснек келшем. Манмыжла, моло семын шке пашажым веле шукта гынат, тудым садак кызытсе жапын геройжылан шотлем. Еҥлан полшаш, у специальностьлан тунемаш, ончыл опытым погаш, шӱм-чоным пойдараш, медициным вияҥдаш кумылжо эреак лийже.
Арсений Митюковын мутшо дене тӱрыснек келшем. Манмыжла, моло семын шке пашажым веле шукта гынат, тудым садак кызытсе жапын геройжылан шотлем. Еҥлан полшаш, у специальностьлан тунемаш, ончыл опытым погаш, шӱм-чоным пойдараш, медициным вияҥдаш кумылжо эреак лийже.
Маргарита ИВАНОВА
(Материалым погаш полшымылан А.Митюковын Денис Земляницкий тукым шольыжлан тауштем).
