Врач-влак чарныде гаяк ушештарат: чыла чер деч лучо аралалташ, а эмлалташ огыл. Тиде ой поснак вирусан тӱрлӧ чер дене кылдалтын, вет нунын кокла гыч шукыжым препарат дене чактараш огеш лий, эмлыме йӧн капкыл температур, нерге да кокыртыш гай ситыдымаш деч веле полша. Коронавирусат – ты радамыштак. Тудын деч аралалтме ала-могай поснак ойыртемалтше йӧн уке – чылажат грипп да ОРВИ годымсо гаяк. Но инфицироватлалтме да вирусын неле формыж дене черланыме деч вакцине уло. Таче кечылан элыштына официально регистрироватлыме ныл препарат: Гам-КОВИД-Вак (Спутник V), ЭпиВакКорона, КовиВак да Спутник Лайт, – кучылталтеш.
Врач мом темла?
– Ме палена, коронавирус юж-чӱчалтыш дене веле огыл, юж-пурак йӧн денат куснылеш, – ушештара иммунолог-аллерголог, вирусан тӱрлӧ инфекций деч профилактикым эртарыме да эмлыме шотышто научнын шымлыме рӱдерын (Москва) директоржо Георгий Викулов. – Тышкак кыл, шур да шупшалалтме гоч куснымо йӧнлам ушыман. Лавыран кӱмыж-совла гочат черланаш лиеш. Инфицироватлалтше кочкышым – шылым, теҥыз продуктым – ямдылыме годымат заразитлалтын кертме лӱдыкшӧ уло. Продуктым шокшышто обработатлыме годым вирус пыта, сандене кочкыш лӱдыкшыдымӧ лиеш, но тудым ямдылыше еҥ кӱчымӧ сырьём кучылтмыжлан кӧра черланен кертеш. Коронавирус деч аралалташ манын, Тазалыкым аралыме тӱнямбал организаций, Роспотребнадзор да врач-инфекционист-влак нине правилым шотыш налаш темлат:
- Кидым шовын дене чӱчкыдынрак мушса. Тиде вирусым кораҥдаш полша. Тыгай йӧн уке гын, спиртан средстве але инфекцийым пытарыше салфетке дене пайдаланыза. Спирт коваште ӱмбалнысе вирусым пытара.
- Шуко еҥ улман верлам кораҥын коштса. Тӱшка транспорт дене лийме семын шуэн кудалыштса, калыкым иквереш чумырышо мероприятийлашке, тыгак кевытлашке шагалрак коштса. Кӱлешан верыш йолын ошкылаш але шке машина дене кудалаш лиеш гын, тыгак ыштыза. Театрыш, кинош, ончерыш, концертыш да мойн коштмым чарныза. Но общественный верыш миендак гын, моло еҥ деч 1 м коклаште лияш тыршыза.
- Шинчам, нерым да умшам лавыран кид дене ида тӱкӧ. Вирус, ты шотыштак коронавирус, организмыш тазыла чора вошт куштылгын шыҥен пура. Кокыреда але тӱрвынчыда гын, нер ден умшам ик гана пайдаланаш палемдалтше салфетке дене петырыза. Да тудым вигак кудалтыза. Салфетке уке гын, кидвургыш кокырыза але тӱрвычса, но кидкопаш огыл.
- Вашла тӱкнымӧ кылым пандемий жаплан мондыза. Ида шупшалалт, ида ӧндалалт, кидым кучен ида саламлалт. Саламлалтме шот дене киддам рӱзалтыза але вуйдам савалтыза.
- Медицине маскым чийыза. Тудо пырля илыме лишыл еҥда, пашам ыштыме йолташда-влакым тендан вирусда (ала инфицироватлалтын шуктенда) деч арала. Маскым кажне кок шагат гыч вашталтыза.
- Кӱчымӧ теҥыз продукт ден шылым ида коч. Нимогай сашими, карпаччо, строганине, вӱран хе да стейк! Шыл ден колым шокшышто кӱын шумешкышт ямдылыме деч вара веле кочкаш лиеш.
- Таза илыш-йӱлам кучыза. COVID-19 деч ала-могай ойыртемалтше эмлалтме йӧн уке, но иммунитетда сай гын, организм инфекцийым сеҥен кертеш. Мален темза. Белоклан, витаминлан да минераллан поян продуктым кочса. Физкультур дене кылым кучыза. Тамак ден аракам кудалтыза.
– Кызыт лачак тамакым кудалтыме жап, – темла шке Телеграм-каналыштыже медицине науко кандидат, МГУ-н фундаментальный медицине факультетшын кугурак науко пашаеҥже Зухра Павлова. – Шӱлымӧ гимнастике сайын полша. Тидланже резинке шарым пуэн овартыза. Гимнастикым кечыште кум гана вич минут дене ышташ тыршыза. А черланыше-влаклан тиде йӧн дене кажне шагатыште пайдаланаш темлалтеш. Гимнастике шодым тӧрлата да пуалме деч арала. Ушештарем, калык шодын ковидлан кӧра локтылалтмыж деч кола.
- Окса дене тӱлаш ида тырше, тидым банк карте але телефонысо мобильный приложений полшымо дене ыштыза. Тазалыкым аралыме тӱнямбал организацийын палдарымыж почеш, вирус кагаз оксаште ныл кече ила. Терминал денат лийме семын шуэн пайдаланыза – инфекций пластикыште индеш кече марте илен кертеш.
- ОРВИ дене черланыме гай чучеш гын, вигак врачым ӱжыктыза. Тыште лучо, манмыла, страховатлалташ.
– Тӱҥалтыш йыжыҥыште COVID-19 дене черланымым нимоат огеш палдаре, – ушештара доктор Павлова. – Шкем начарын шижаш тӱҥалмеке, вигак «посна лекса». Пашаш ида кошт, а илалше родо-тукымда деке – поснак. Врачым мӧҥгышкӧ ӱжыктыза, молан манаш гын поликлиникыште инфицироватлалтын кертме лӱдыкшӧ эшеат кугу. Капкыл температур чот кӱзымеке, шӱлыш петырнымеке, оҥышто нелын чучмеке, «вашкеполыш» службыш йыҥгыртыза. Шукерте огыл иктаж-кушко миенда гын, тидын нерген врачлан каласыза.
Шкендамат, молымат аралыза
Пашам мӧҥгӧ гыч ыштен кертыда гын, тидын шотышто пашам пуышо дене кутырен келшыза – у коронавирус инфекций дене черланен кертме лӱдыкшӧ палынак иземеш. Офисыш кошташ кӱлешак гын, омса кылым, ӱстембалым, компьютерын клавиатуржым, телефоным спирт негызан средстве дене эрыктыза. Пашам пырля ыштыше йолташда деч 1 м коклаште лияш тыршыза.
Пазарыште але кевытыште пашам ыштеда гын, шыл ден колым кучымо деч вара киддам вигак мушса. Оборудований ден паша верым кечыште кеч ик гана дезинфицироватлыза. Аралыше халатым, ончылсакышым, перчаткым да маскым чийыза. Пашам пытарымек, аралыше вургемым кудашса да мушса.
Мӧҥгыштӧ «посна лекса»
Кӱмыж-совлам сайын мушса, поснак – кӱчымӧ шыл да кол деч вара, вара – кидым. Кӱчымӧ шыл ден колым, тыгак ямде кочкышым кажныжым посна оҥаште пӱчкедыза. Мебельын да мойн ӱмбал лончыштым вӱдыжгӧ лапчык дене чӱчкыдынрак йыгыза, тыгодым инфекцийым пытарыше средстве денат пайдаланыза.
Ешыште иктаж-кӧ черланен гын, тудлан посна пӧлемым да кӱмыж-совлам ойырыза. Тичмаш пӧлемым ойыраш йӧн уке гын, черле деч эн шагалже 1 м коклаште лияш тыршыза. Тыгодым поснак йоча, илалше да хронический чер дене орланыше-влаклан аралалташ кӱлеш.
Тӱшка транспорт – вирусын инкубаторжо
Кертыда гын, порученьым ида кучо. Камвочмо деч лучо иктаж-мо пелен эҥертыза. Порученьым кученда гын, киддам спирт негызан средстве дене йыгыза. Шӱргым, поснак нерым, умшам да шинчам кид дене ида тӱкӧ. Медицине маскым чийыза.
Могай эмым йӱаш?
Ковид инфекций деч профилактикым эртыме да эмлалтме шотышто жаплан палемдыме методический темлымаш-влак дене келшышын, инфицироватлалтын кертме деч аралыше препарат уке, но COVID-19 деч медикаментозный профилактикым интерферон-а да умифеновир манме препарат-влакын интраназальный формышт дене ышташ уто ок лий.
Инфекций деч аралалтме эн виян средстве икте гына – тиде Россий Федерацийын кумдыкыштыжо регистрироватлыме вакцине-влак. Телевизор дене але тӱшка увер средствыла гочын рекламироватлыме нимогай препарат COVID-19 деч арален кертмыжым пеҥгыдемден огыл.
Паремме деч вара
Инфекцийым чытен лекме деч вара угыч черланаш лиеш, поснак – вирусын утыжым палдарыде эртымыже да антителан ситышынжак огыл ышталтмыж годым. Сандене COVID-19 дене икмыняр жап ончыч черланыме, тыгак антителан шагалеммыж годым вакцинацийым эрташ темлалтеш. Прививкым врачын тергымыж деч вара ыштыктат.
Тылеч посна черым чытен лекше-влаклан специфический огыл профилактикын темлыме чыла йӧнжӧ пайдале.
Темлымашым шуктыза
Коронавирусан черле дене кылым кучымо деч вара Роспотребнадзор ден Минздравын посна улмо жапым эскерыме, маскым чийыме шотышто темлымашыштым шукташ кӱлеш. Шкем кузе шижмым кече еда шотыш налза, капкыл температурым висыза. Черланаш тӱҥалмым шижмеке, вигак врачын полышыжлан эҥертыза.
М.ИВАНОВА
