Марий Эл Республикыште шошо ага эрта. Ты гана игече юалге да вӱдыжгӧ шогымылан кӧра тудо ешартыш нелылыкым луктын.
Мыняр ӱдыман-шындыман?
2014-2020 ийлан кугыжаныш программе дене келшышын, республикыштына тений чыла тӱрлӧ озанлыкыште 210 тӱжем тонн пырчым ыштен налаш палемдыме, пареҥгым — 314 тӱжем тонным, пакчасаскам – 152 тӱжем тонным. Марий Эл ден Россий Федерацийын Ялозанлык министерствышт коклаште ыштыме соглашений почеш, республикыштына целевой манме показательым палемдыме: тӱшка ден фермер озанлыклаште пырчан да отызан, кургылык кушкылым ончен куштымо кумдыкым 250 тӱжем гектарым арален кодаш.
Отрасль ончылан шындыме задачым шукташ чыла тӱрлӧ озанлыкыште тений кушкылым ончен куштымо кумдык 292,6 тӱжем гектарыш погынышаш. Тышечын пырчан да отызан кушкыл кодшо ийысе нарак, 142,3 тӱжем гектарым, айлышаш. Тышечын кокияш пырче 39,2 тӱжем гектар лийшаш. Тыгодымак кодшо ий дене таҥастарымаште тений технический культур-влакым ӱдымӧ кумдык 47 процентлан (ӱмаште 8,7 тӱжем гектар лийын гын, тений 4,6 тӱжем гектар лийшаш) шагалемшаш, икияш пырчан кушкыл – 5 процентлан, пареҥге – 1 процентлан. Пакчасаскам 5,7 тӱжем гектареш ончен кушташ лийме. Тидыже — кодшо ийысе деч 11 процентлан шукырак.
Иктын шагалемын, весын шукемын
Шымлымаш теве мом ончыктен: тений ӱдымӧ кумдык эн шукылан, 5097 гектарлан, Шернур районышто иземеш, Медведево районышто – 1733 гектарлан, Советский районышто – 1688 гектарлан. Шернур районышто «Марийский» ЗАО 4786 гектар пасушко ок ӱдӧ, «Сердежский» ЗАО – 1162 гектарыш. Марий Турек районысо «Земледелец» ООО – 3448 гектарыш. Медведево районышто «Тепличный» ОАО-н мландыжым фермер озанлык-шамычлан пуаш палемдыме, Шернур да Советский районлаште пасум Медведево районысо «Семёновский» племзаводлан пуымо йодыш рашемдалтеш. Тыгак Шернур районысо «Родина» СХП ООО да фермер озанлык-шамыч дене ешартыш мландым налме шотышто кутырен келшыме.
Ончыл озанлык-влак теният ятыр кумдык ешартыш мландым курал-ӱдат. Нунын радамыш теве могай озанлык-шамычым пуртыман: Медвдево районысо «Семёновский» племзавод ЗАО (2665 гектар), Марий Турек районысо «Галеон» ООО (875), У Торъял районысо «Первый май» колхоз СХПК (369), Шернур районысо «Лукоз» СХП ООО (349), Кужэҥер районысо «Искра» колхоз СХ СПК (322).
Паша кузе ушна?
16 майлан шотлымаште икияшым 43,1 тӱжем гектарыш ӱдымӧ, планым 30 процентлан темыме (таҥастарена: кодшо ийын тиде кечылан 94,4 тӱжем гектарыш вераҥдыме улмаш, планым 68 процентлан темыме лийын). Тидын шотыштак икияш пырчан да отызан кушкылым 36,7 тӱжем гектарыш ӱдымӧ. Планым 36 процентлан темыме. Кормалык кушкылым 5,7 тӱжем гектарыш вераҥдыме. Планым 18 процентлан темыме. Курыкмарий районышто пареҥгым шындаш лектыныт, урлыкашым 100 гектарыш вераҥденыт. Тыште тений «кокымшо киндым» 1065 гектарыш шындаш лийыныт. Тыгак 5 гектарыш пакчасаскам, утларакше эр шушо сорт ковышта озымым, шынденыт.
41,3 тӱжем гектар кокияш озым гыч 40,4 тӱжемже теле гоч сайын илен лектын. Кызыт озымлан ешартыш кочкышым пуат. Ӱяҥдышым 20,6 тӱжем гектарыш шавыме.
Тыгай задачым шындыме: 30 май марте ӱдымӧ пашам мучашлаш. Тидлан урлыкашым кече еда 6 тӱжем деч шагал огыл гектарыш вераҥдыман. Пытартыш кечылаште игече саеммылан кӧра паша палынак воранен. Мутлан, 14 майыште 6,7 тӱжем гектарыш ӱдымӧ, 15 майыште – 5,8 тӱжем гектарыш. Паша умбакыжат тыгак шукталташ тӱҥалеш гын, урлыкаш мландыш жапыштыже вочшаш.
Урлыкаш ден ӱяҥдыш
Ӱдышаш урлыкаш пырчым тӱрыс ситарыме. «Россельхозцентр» ФГБУ-н Марий Элысе филиалжын увертарымыж почеш, шымлыме 28 тӱжем тонн урлыкаш гыч 89 процентшым сай кондицийыш шуктымылан шотлымо. Чумыр урлыкаш гыч 80 процентшым аяртыме. Тиде паша кызытат шукталтеш. Республикыштына ӧрдыж кундемла гыч 800 наре тонн чапле репродукциян урлыкашым кондымо. Ты пашам Марий Турек, Курыкмарий да Советский районласе озанлык-влак утларак чолган ворандарен колтеныт.
Озымлан ешартыш кочкышым пуаш 10,4 тӱжем тонн минерал ӱяҥдышым кондымо. Тидыже ӱмашсе деч 14 процентлан шукырак. Озынлык-влак ӱяҥдышым кызытат шупшыктат.
Топливе ден технике
Озанлыклаште 1759 тонн дизтопливым шапашлыме. Тидыже шошо агам эртарен колташ мыняр кӱлеш гын, 70 процентше лиеш. Бензин 246 тонн уло (49 процент). Дизтопливым да бензиным кызытат шупшыктат.
Шотлен лукмо почеш, шошо агам жапыштыже эртарен колташ чылаже 1636 трактор кӱлеш. Кызыт озанлыклаште 1627 уло. Эн шукыжо, 12 трактор, Кужэҥер районышто ок сите. Тиде чырым техникым кок смене дене кучылтмо кӱшеш кораҥдаш палемдыме.
Технике паркым уэмдыме паша умбакыжат шукталтеш. Идалык тӱҥалтыш гыч май кыдал марте республикыштына 240,4 миллион теҥгеаш 234 единице ялозанлык техникым да оборудованийым налме. Озанлыклашке 28 тракторым, пырчым погымо 2 да кургым ямдылыме 4 комбайным, 6 грузовой автомашинам кондымо. Мландым пушкыдемдыме да ӱдымӧ 42 единице техникым налме.
Кугыжаныш полыш
Республикысе озанлык-влаклан кугыжаныш полыш Россий ден Марий Эл Республикын правительствыштын пунчалышт негызеш ойыралтеш. 2017 ийлан республикын ялозанлыкшылан 1 миллиардат 483,7 миллион теҥге кугыжаныш полышым пуаш палемдыме. Тидын шотыштак федерал бюджет гыч – 1 миллиардат 343,7 миллион теҥгем, Марий Эл Республикын бюджетше гыч – 140 миллион теҥгем.
Май кыдаллан озанлык-влаклан чылаже 559,5 миллион теҥге кугыжаныш полышым колтымо. Тышечын 473,2 миллион теҥгеже – федерал бюджет гыч, 86,3 миллионжо – республикын бюджетше гыч. Тидын шотыштак пырчан да отызан, кургылык кушкылым ончен куштымо кажне гектар кумдыкым шотыш налын, нур пашалан 64,7 миллион теҥгем колтымо. Тышечын федерал бюджет гыч – 61,5 миллион теҥгем, республикын бюджетше гыч – 3,2 миллион теҥгем.
В.Смоленцев.
Авторын фотожо.
