Морко районысо Курыкйымал ялын ончыкылыкшо волгыдо.
Сурт ок шагалем
Преданий почеш, тиде ял олмышто ожно купан вер лийын. Тышке икымше суртым Петр ден Акманайын ешышт Иван Грозный пагытыште шынденыт. 1931 ийыште кресаньык-влак «Йошкар патыр» ялозанлык артельым почыныт, тушко Курыкйымал деч посна Нылгудо ял пурен. Кеҥежым олыкышто, нурышто пашам ыштеныт гын, телым смолам шолтымо шым кудышто, тылеч посна скипидарым эрыктымаште тыршеныт. Кугу Ачамланде сарыш ял кумло кум еҥым ужатен гын, тышечын латиктыже пӧртылын огыл.
Эртыше пагытым ончалаш гын, ял ий еда гаяк кушкын толын, сурт-влак ешаралтыныт. 1958 ийыште тыште 40, куд ий ончыч 47 суртышто иленыт, а тачысе кечылан – 62 пӧртыштӧ. Тыште илыше-влакын чотышт кугунак вашталтын огыл. 1924 ийыште 143 еҥ шотлалтын гын, кызыт 132 еҥ ила. Кеҥежым калык эшеат шукемеш, отпускыш канаш толеш.
Ялыште шке жапыштыже кевытым почыныт, клубым чоҥеныт, 1967 ийыште фельдшер-акушер пункт пашам ышташ тӱҥалын. ФАП-ым петыреныт, ял калык эмлалташ Эҥерсолашке коштеш. Клубын оралтыже кызытат шинча. Икшыве-влак окна яндам шалатен пытареныт да тылеч вара окналашке оҥам кырен шынденыт. Райпон кевытше пашам ышта. Тидлан куснылшо вагоным келыштареныт. Тушто эн ончыч кӱлшӧ сату эреак уло.
Самырык-влак улыт – тугеже илыш ончыко кая
— Ялна ок изем, кугемын веле толеш. Очыни, тудын корно воктенак да моткоч сылне кундемеш верланымыжлан кӧра. Еҥ-влак у оралтым нєлтат, тоштыжым уэмдат, комыжлат, чапле деч чапле печым ыштат, капкам, палисадникым сӧрастарат, — каласкала ялын старостыжо Р.Петрова. – Теве Антонина Степанова пӧртым нӧлтен шынден, кызыт леведышым ыштат. Воктеныжак Александр Архипов пӧртлан негызым пыштен. Пашам олаште ыштат гынат, тыште чоҥат, кызытше ача-ава дене илат. Самырык-шамычат илаш кодыт, сандене икшыве-влак шагалын огыл улыт, нуно тунемаш Коркатово школыш коштыт. Йоча-влакым автобус дене шупшыктат.
Шке жапыштыже ял калык «Шыраган» ялозанлык кооперативыште, Октябрьский АТП-ште, лесничествыште пашам ыштен. Озанлык панкрутыш лектын, молыштымат тыгайракак пӱрымаш вучен, сандене вийвал калыклан пашам кычалын, шукыштлан ӧрдыж кундемыш каяш пернен. Чын, «Звениговский» совхозышто, «Акашевский» сурткайык фабрикыште тыршыше-влакат улыт, нуным тышечын автобус наҥгая, мӧҥгеш конден кода.
— Ме Йошкар-Олаште «Гардиан» предприятийыште пашам ыштена, кызыт канышыште улына, — урем дене эртен кайымына годым маньыч самырык рвезе-влак Ф.Касьянов ден И.Кузнецов. – Кызыт, кеҥежым, ялыште йокрок огыл, чодырашке емыжым, поҥгым погаш коштына.
Уремыште ятыр икшывым ужна. Ял мучаште Н.Кузнецов йоча-шамычлан модмо верым моткоч оҥайын келыштарен. Ял кыдалнат тыгак йӧнештарыме верыште икшыве-влак модыныт.
Утларакше сурткайыкым ашнат
Ял покшелнак, клуб ваштареш, чапле ер уло. Тушто вӱд кукшо кеҥеж годымат ок пучо. Вет ончычшо тыште куп лийын. Тиде ерлан кєра лишне илыше-шамыч ятырын лудым-комбым кучат. Оҥай: ер гыч сурткайыкым поктен лукташ кок еҥ кужу кандырам налеш да ваш шогалын, вӱд ӱмбачын шӱдырен кая, тыге комбо але лудо тӱшка сер воктеке толеш. Ме тиде сӱретым шке шинчана дене ужна.
Такшым ынде ялыште утларакше сурткайыклан шӱмаҥыныт, вольыкым ашныше-шамыч шагалемыт. Ончыч кажне гаяк сурт ик вуй веле огыл ушкалым ашнен гын, ынде кандаше кодын. Тудыжым черет дене кӱтат.
— Мыят кодшо ий марте ушкалым ашненам, но шкетын уламат, сдатлышым, — ойла сатросто Р.Петрова.
Шкалан шке йӧным ыштат
Урем дене эртымына годым корныш оптымо тыгыде кӱм, я кермыч пудыргым, пеҥгыде моло шартышым ужна. Тыге тыште корно талук мучко эре уло. Ял калык шке пӧрт турасе корным шот дене кучаш тырша. Тыгак Кокласола карьер гыч тыгыде кӱм конден шареныт, тидлан кажне сурт гыч оксам погеныт. Тений ял калык шке вий денак клуб лишне ломаш дене печым ыштен.
Тиде ялыште латныл ий ончычак пӱртўс газ дене пайдаланаш тӱҥалыныт. А вӱд ончычсо «Рассвет» колхозын сӧсна комплексыштыже верланыше скважине гыч толеш. Тудым «Жилкомсервис» предприятий кидыш пуэныт да ынде тудо тиде объектым шотышто куча. Вӱд кажне суртыш вигак толеш, тушто счётчикым шындыме. Калык тудым ончен тӱла. Шукынжо пӧртышкышт бойлерым шынденыт, тыге шокшо вӱд эреак уло. Ятырын вургем мушмо автомат-машина денат пайдаланат. Икманаш, ялын старостыжо манмыла, ялыштат оласе деч нимыняр начарын огыт иле.
Чодыра пукша-йӱкта
— Кызыт ял калык кокла гыч шукын чодырашке пӧчыжым, модым, поҥгым погаш коштыт, — каласкала старосто Р.Петрова. – Мыят миенам. Куд-шым километр торашке, тылеч лишкырак коштына. Емыжшым ужалаш погена, тыге пенсий оксанам аныклена. Ончыч ужалаш Зеленодольскыш, Казаньыш шумеш наҥгаенна, а кызыт шкенан ялыштак ик пӧръеҥ налеш, тыгак моло «оптовик-влакат» улыт. Тыште налыт да Казаньыш наҥгаен ужалат. Мыланнат сай, налшыланат пайдале. Южыжо кеҥеж гоч емыжым, поҥгым поген, шымле тӱжем теҥге марте оксам ыштен налеш.
Поро йӱла ок мондалт
Калык тыште поро, ваш келшен ила. Ончыч шудым ямдыленыт гын, ваш полшеныт. Тыгак пареҥгым шындыме, кӱнчымє годымат. Кызыт ялыште изи куатан тракторым налше-влак улыт. Нуно, мутлан, пакчам куралыт, пареҥге йыраҥ коклам пушкыдемдат. Шудым гын солен, овартен, каштам ыштен, конден пуат. Кажныже посна еҥлан полша. Тыгай поро йӱла кызытат шуйна. Пайрем годымат тыгаяк шӱлыш шижалтеш, тудымат тӱшкан эртарат. Ырес дене ял гоч эртыме годым ӱстелым погат.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо