Марий книга савыктыш писатель Александр Петровын «Саликан пиалже» романжым посна книга дене савыктен луктын. Тираж – 300 экземпляр. Автор редакцийыште уна лие, романын шочмыжо нерген каласкалыш, тыландат лудаш темлена.
– Тиде романым 2009 ий теле кужу каныш годым шоныдымын-вучыдымын возаш тӱҥалынам. Шинчем мӧҥгыштем, война нерген книгам лудам, фашист-влак нерген гына тушто возалтын, нимогай Салика да монь уке. Кенета вуйышкем пуйто ведра гыч оптальыч: чумыр канва, йошкар чиян сюжет линий, вуйышкем чож пурен шинче. Шкеже шонем, мо тиде тыгай, кӧ, молан колтен? Пьесе возашем йӧра, шоналтышым да кагаз лаштыкым да ручкам нальым, вашкерак возаш пижым. 5-6 странице лекте. Юмо ик гана мом колтен гын, тудым кучен от шукто гын, йомеш вара тудо. Эрлашыжымак пьесым возаш тӱҥалым, «Саликам» умбакыже шуен.
– Сергей Николаевын пьесыж почеш шындыме спектакль Эчук ден Саликан бурлакыш кайымышт дене пыта. Умбакыже мо лийын? Тый нуным могай корно дене виктарен колтенат? Изишак каласкален пу.
– Салика ден Эчуклан ялыш толаш ок лий: Саликам Ози Кузи ден ватыже вурсен-туманлен пытарат, а Эчукым урядник Сармаев, спектакль ончыма гыч шарнеда, арестоватлаш толын. Бурлак паша пытымеке, вӱд шогалмеке, нуно Озаҥышке каят, Озаҥ вет ожнысек губернийын рӱдӧ олажлан шотлалтын, тушто пашам муыт. Но Эчук ден Салика ваш-ваш йомдарат. Пашаже тыге лийын…
– Чу, умбакыже ит каласкале, тек лудшо лудеш. А пьесет сценыште ыш шындалт…
– 120 страницан пьесе лекте, но пеш кужу маньыч, пелыжым кӱчыкемдаш темлышт. Пелыжым кӱчыкемдем гын, мо тушто кодеш? Чу, шонем, повестьыш савырышаш. Возаш тӱҥальым, Саликан сюжет линийже шочо, Чопайын вес сюжет линийже почылто, Эчукын шкенжын илыш корныжо – тугеже роман лийшашыс. 2011 ийыште пьесым романыш савыраш шинчым. Но «Марий Эл ТВ-лан» интервьюм пуымекем, мыйын чарак лийын кайыш, паша чыгынен шогале. Арам огыл калыкыште кутырат улмаш: ончылгоч ойлаш ок йӧрӧ. «Саликан пиалже» роман лу ий возалтын.
– Возымо коклаште шымлымаш пашаже мыняр жапым налын!
– Мутат уке! Кеч-могай произведенийым возет, тудым вара «канаш» пыштет. Тиде жапыште мый кок пьесым – «Кунам толат, авай?» да «Ӱмыр пелаш», 14 почеламут гыч шогышо «Йомшо ял» циклым, ятыр мурылан шомакым возенам.
– «Салика» комедий почеш Вячеслав Абукаеват оҥай пашам возен.
– «Эчук бурлак гыч пӧртылеш» маналтеш, Шкетан театрын сценыштыже онченам мый. Кызытсе жаплан келыштарыме мыскара концерт программе.
– Эчук ден Салика пеш палыме персонаж улыт. Пьесын авторжо шотышто ик жап кугу ӱчашымаш кайыш, но Сергей Николаевымак шотлат, кеч ойлат, кокытеланаш амалым пуышо адак вес кагазым муыныт. Но тиде вес йодыш. Тый ӧрын отыл ямде произведенийым умбакыже шуяш?
– Да, автор уло, но тиде плагиат улмым ок ончыкто. Мый литературовед-влак дене каҥашенам, тыгай явлений тӱнямбал литературышто ятыр вашлиялтеш. Да вет спектакльым ончен пытарымек, мый гына огыл, шукышт шонен коштыныт дыр: Эчук ден Салика дене умбакыже мо лиеш гын, могай илыш савыртыш нуным вуча – мый тидын нерген возенам.
– Но марий сылнымутышто тыгай эше лийын огыл?
– Уке, тиде икымше опыт. Мый нимом шолыштын омыл, мый «Салика» пьесын драма сынан продолженийжым возенам. Эше ик гана ойлем, мо толын – тудо, мом Юмо колтен, а Юмо колтымым, тиде ок келше, тудо ок келше манын, таҥлен от шинче. Такшым тыгай йӧн дене мый 2002 ийыште «Шем лум саман» поэмым возенам ыле. Тунам ала-кушеч рифмоватлыме ямде строка-шамыч толын шогышт: кунамже троллейбус дене кудалмем годым, кунамже гын, кочмыверыште шинчымем годым але кабинетыштем закадровый текстым возымем годым. Тунам лачак ГТРК-н телевиденийыштыже пашам ыштем ыле. Тыге кум арня жапыште 14 лаштыкан поэме шочын шинче.
– Лудшо деч мом вучет?
– Лудышт манын тыршенам. Возымем годым мыйын кок задаче шоген: иктыже – сылнымут произведений, кокымшыжо – просветительский паша. Марий калыкын икымше погынжым кузе эртареныт, могай йодышым каҥашеныт, могай пунчалым луктыныт, марий ушем-шамыч кузе шочыныт, марий калык кузе илен – романыште персонаж-влак гоч ончыктен пуэнам.
Действий 1915 ийыште тӱҥалеш да 1932 ий дене пыта. Тидын нерген ончылмутышто историй науко кандидат Анатолий Муравьев пеш раш воза.
– Книган комжат пеш сӧрал.
– Сӱретче Сергей Таныгин келыштарен, Саликам модшо ятыр актрисым ойыркаленна, но Кристина Лебедева утларак чот келшен толеш манме ойыш шуна.
Л.СЕМЕНОВА
