КУЛЬТУР ДА ИСКУССТВО

Пӱртӱсын сылне семже «Чодыра семым» шочыктен

Шарнымашем гыч

Тиде ансамбльын Татарстан районысо яллашке гастроль дене коштмыжым мыят изишак шарнем. Тунам иктаж 5-7 ияш лийынам. «ПАЗ» автобус гыч волен, капка ончылно марий вургеман артист-влак чӱчкеныт, муреныт. А ме, йоча-влак, нуным ӧрын онченна. Нунын коклаште Женя чӱчӱнам ужмеке, куаненна. Тудат тудо жапыште «Чодыра сем» ансамбльын участникше лийын. А мемнан  деке да ковам деке (чӱчӱн мӧҥгыжӧ) гастроль дене коштмышт годым малаш пуреныт улмаш, вет ялнаже татар чек воктене верлана. Тидым ме варарак веле тогдаенна. Ансамбльын ӱдырамашыже-влак, эрдене кынелмекышт, ӱпыштым сайын погеныт, лакым шыжыктеныт. Мылам тиде моткоч оҥайын чучын: «Кузе лак причёскым «кучаш» полша»? Монча деч вара, шудо чайым эркын-эркын тамлен йӱын шинчымыштла, умбакыже кушко кайышашышт нерген мутланеныт.

Тидлан жап ятырак эртен, сандене «Тиде тыге лийын» манме рубрике йымалан ты материалым вераҥдаш лиеш. 

Тӱҥалтыш корно

Калык коллектив лӱмым нумалше мурышо да куштышо «Чодыра сем» ансамбль Йошкар-Оласе Полупроводник прибор завод пелен 1981 ийыште чумырген. Тунам заводышто тыршыше-влаклан 23 февраль, 8 Март пайрем-влаклан икмыняр номерым ямдылаш кӱлын. Тӱрлӧ цехласе пашаеҥ-влак репетицийыш чумыргеныт. Варажым М.Калинин лӱмеш культур полатын директоржо П.Гольштейн куштышо коллективым чумыраш темлен, репетиций-влакат тиде полатыштак эртеныт. Коллективым «Марий Эл» ансамбльын артистше В.Кузьминлан вуйлаташ ӱшаненыт. Репертуарым муро дене пойдараш манын, музыкальный вуйлатышылан фольклорист О.Герасимовым ӱжыныт.

Концертлан ямдылалтмынам Марий телевиденийын пашаеҥже-влак Александр Иванович Шуралёв ден  Иван Иванович Иванов ала-кузе пален налыныт да мемнам сниматлаш толыныт. Кугу сценыште концертым ончыктымо деч ончыч ме телевиденийыш логалынна, — тунамсе пагытым шарналта ансамбльыш икымше кече гычак коштшо, тунам заводышто инженерлан пашам ыштыше Петр Петухов. — А кастеныже Калинин лӱмеш ДК-аште концертыш калыкым чумыренна. Тунам коллективыште иктаж 18 еҥ лийынна. Калыклан ансамбль чумыргымо нерген палдарыме семын, концертым билет деч посна ончыктенна. Варажымат иктаж кум ий, очыни, концертым яра ончыктен коштынна. Калык ӱжмӧ почеш чыла вере лияш тыршенна. Варажым культур министерстве гыч Александр Акимович Чеботкин, Шамшиев (лӱмжым ок шарне — авт.) дене пырля толыныт, программым приниматленыт. Тиддеч вара культур министерстве  коллективым тӱрлӧ вере колташ тӱҥалын.

Ансамбльын лӱмжат тиде концертыштак шочын. Концертын икымше номерже шӱшпык муро дене почылтын, чылт чодыраште улмо гаяк чучын.  

«Чодыра сем» ансамбль икымше гана гастрольыш Оршанке районысо Чирки ялыш лектын, а вес кечынже посёлкыштыжо мастарлыкым ончыктен. Тиддеч вара тӱрлӧ районыш концерт дене коштын, Йошкар-Олаште илыше-влакымат куандарен.

Мурышо да куштышо коллектив «Марий памаш» ансамбль дене пырля 1983 ийыште «Кто сильнее его» киношто сниматлалтын.

 — Съёмко Козьмодемьянскыште эртен. Киношто ме отышто кумалтышым эртарыме эпизодышто лийынна. Ӱмбакына вӱдым пожарный машина гыч шыжыктеныт, пуйто йӱр йӱрын.  Шамшиев шӱвырым шоктен, мый тӱмырым перкаленам, Черепанов гармонь дене шогылтын. Нӧрен пытенна, — тунамсе жапым оҥайын шарналта  Петр Васильевич. — Йӱреш вургемна чот нӧрен, эсогыл чиемна йӧршын моторын койын огыл, сандене киношто икмыняр татым веле ончыктеныт. Съёмко пытымеке, вургемнам кудашын, Юлышто шӱалтенна.

Кум ий гыч ансамбль калык лӱмым сулен налын. Ты коллективын мастарлыкше белорус, немыч калыкланат палыме лийын шуктен. Тусо телевидений-влак Марий телевиденийым записьым ышташ йодыныт улмаш.

 «Чодыра сем» республик деч ӧрдыжтӧ эн ончычак Удмуртийыш, Татарстаныш лектын.

Южо ялышкыже ончылгоч шижтарыме деч посна миенна гынат, мемнам моткоч шокшын вашлийыныт. Калыкат клуб тич лийын, — паледа П.Петухов. — 1985 ий кеҥежым латкокымшо тӱнямбал фестивальын участникше-влак ончылно выступатлымат сай шарнымашым коден. Мероприятийыш тунам Канада, США,  Новый Зеландий, Испаний да моло эл гыч толыныт ыле.  Удмуртийыште, Башкирийыште, Татарийыште, Киров кундемыште лийыныт.

А вес ийынже, 1986 ий кеҥежым, марий ансамбль Шем теҥыз воктене, Крымыште, Краснодар кундемыште лийын. Геленджик олаште  кеҥежымсе каныме тургымым почмо лӱмеш пайрем концертым ончыктен. Полупроводник прибор заводын профкомжо артист-влаклан путёвкым ойырен. Чернобыль кундем гыч толшо пионер-влак дене вашлиймашым коллективыш коштшо-влак тачат сайын шарнат.

Коллектив — таче

«Чодыра сем» ынде иктаж вич ий В.И.Ленин лӱмеш культур полат пелен пашам ышта. Лач тынарак ий ты коллектив «Ныжыл сем» лӱм дене сценыш лектеш. Ансамбльын репертуарыштыже Морко, Шернур, Торъял, Волжский, Советский, Арбор, Курыкмарий вел веле огыл, Урал, Пошкырт, Агрыз, Малмыж вел мурен-куштымаш-влакат улыт. Оҥай, мыскара сценке-шамычат калык чоным куандарат. Коллективыште утларакше кокла ийготан-влак улыт, самырык-шамычат толыт.

Петр Петухов семын ансамбльыш икымше кечыла гычак Светлана Васильева коштеш.     

Тынар ий жапыште икте-весе дене ака-шӱжар, иза-шольо семын лийынна. Самырык-влак, мемнам, кугурак-шамычым, авана манын ойлат. Пагалымаш, икте-весым умылымаш шижалтеш, — палдара марий ӱдырамаш. — Ансамбльыштак пелашем дене палыме лийынна. Кызытат пырля мурена, куштена, мыскарам ыштена. Тыге гастроль дене лекме годымат куштылгырак: мӧҥгыштӧ нимогай умылыдымаш лийын ок керт.

— Жапше годым коллективыште 12 мужыр дене куштенна. Тушечын кумыт-нылытше еш мужыр лийынна.  Мыйынат пелашем ансамбльын участникше лийын, — рашемдыш П.Петухов. 

Петр Васильевич — пеҥгыде капкылан, поро кумылан, марий шӱлышан пӧръеҥ. Ансамбльыш тудо 32 ияшыж годымак толын. Мурен куштымо деч посна тудлан вӱдышын сомылжымат шукташ логалеш. Тачысе кечылан «Чодыра сем» ансамбль кушто, могай да кузе концертым пуэн — П.Петухов икымше гыч тӱҥалын але мартеат посна тетрадеш сера. Тачысе кечылан мурышо да куштышо ансамбль 1400 утла концертым калыклан ончыктен.

— Иктым чаманыман, самырык-влак коллективышкына толыт гынат, чын тавен огыт мошто, вет марий куштмашна лач тидын денак ойыртемалтеш огыл мо? Марий мурылан, куштымашлан икшыве-влакым изинекак туныктыман. Тыге веле ме марий тӱвыранам, йӱланам тукым гыч тукымыш шуен да арален коден кертына, — чон вургыжын ойла Петр Васильевич.

Иктешлыме семын

Пытартыш жапыште профессионал, самодеятельный коллектив-влак моткоч шукын улыт. Сандене чыла гаяк коллектившын пашажым ужынат шукташ огеш лий. А такшым «Чодыра сем» ансамбльын мастарлыкше дене  республикыштына илыше веле огыл, тудын деч ӧрдыжтӧ илыше-влакат кугешнен кертыт. 36 ий ты коллектив сылне куштымашыже, весела такмакше-влак дене калыкым куандара . Ончыкыжымат лӱмжӧ йоҥгаш тӱҥалеш манын ӱшанен кодына.

Алевтина Байкова.

(Фотом П.Петуховын альбомжо гыч налме.)

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий