СОЦИАЛ ИЛЫШ

Путин сай ончыкылыклан ӱшаным ешарен

 20 июльышто Марий Элыште моткочак кугу событий лие — Россий Президент Владимир Путин Йошкар-Олашке кокымшо гана толын кайыш. Ты гана тудо Президент пеленсе Калык-влак кокласе кыл шотышто советын заседанийжым эртарен.

Изин-кугун ямдылалтыныт

Историеш кодшо тиде кечылан Йошкар-Олаште чотак ямдылалтыныт. Тыглай еҥ-влак, элнан президентшым ужаш шонен, ты кечын тудын кушто лийшашыжым рашемден, Т.Евсеев лӱмеш тоштер да Ий полат воктене кечывал лишанракак тошкешташ тӱҥалыныт. Арулыклан мутым кучышо-влакын гын Путинын толшашыж деч ожсо кече-влак эн тургым жапышт лийын. Мемнан денат тидак палдырныш да Ий полат, тоштер кундемыште тунар тыршеныт – шудым соленыт, бордюрым ошемденыт, шӱкшак деч эрыктеныт. Эсогыл 20 июльыштат эр эрдене «Форум» ужалыше рӱдер ваштареш шудым пеш талын солат ыле.

Тоштерыште

Но Владимир Путиным шуко еҥак «шке шинчам денак ужынам!» манын моктанен огеш керт. Президентым да полышкалышыже, оролышо, моло еҥ-влакым кондышо кум вертолет  Ий ден Вӱд полат кокласе кумдыкыш шинчын. Тушеч президентым вигак бронироватлыме машинашке шынденыт да   Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштер дене палымым ышташ наҥгаеныт.

Эл вуйлатышым кӱслезе ӱдыр-влак сылне марий калык семым шоктен вашлийыныт. Тоштер дене палдарымаште Марий Эл вуйлатышын пашажым шуктышо Александр Евстифеев лийын. (Тидын нерген кумданрак вес номерыште лудын кертыда – авт.)

Тӱҥалмым вучена…

Тылеч вара чыланат Изи Какшанын вес серышкыже вончышаш улыт ыле. Тысе Набережная Брюгге уремыште верланыше ик полатыште, жаплан чумырымо Ситуационный рӱдерыште, советын заседанийже эртышаш да тушто мыланна, журналист-влаклан, 14 шагатат пелыланак лияш каласеныт ыле.

15 шагатланрак журналист, тӱрлӧ пресс-службо гыч, моло еҥ-влак чумырген шуыч. Ме моткоч шукын погыненна, а ойырымо зал изирак ыле. Адакшым уремыште изарнян моткочак шокшо лийын. Тиде амал дене,  пӧлемыштӧ окнам почмо гынат, моткочак пич. Туге гынат чыланат шинчена, чытена, вучена. Но теве увертарышт: заседаний варашрак тӱҥалеш. Тиде увертарымаш деч вара шукынжо уремыш лекташ вашкышт. Меат ик журналист ӱдыр дене яндар южым шӱлалташ уремыш тарванышна. Путинлан йыштрак да шылынрак пурашыже лӱмынак вераҥдыме шатёр деч иктаж 6-7 метр тораште гына шогална. Шукат ыш лий, шем машина-шамыч поче-поче мемнан тура  толын шогальыч. Иктыже, микроавтобус гай бронироватлыме шем машина, шатёр кӧргышкак кудал пурыш, почын ямдылыме омса ваштареш чарналтыш, да орол-влак койылалтышт. Вара машина гыч Владимир Путин лекте да зданийыш писын гына пурыш. Икмыняр минут гыч советын заседанийже тӱҥале.

Темлымаш-влакым илышыш пурташ сӧрыш

Мутланымаште  тӱҥ верыште Россий Федерацийын кугыжаныш национальный политикыжын стратегийжым 2025 ий марте регион да муниципал кӱкшытыштӧ шуктымо йодыш ыле.

Советын пашашкыже РФ президент администраций вуйлатышын пашажым шуктышо Сергей Кириенко, тудын алмаштышыже Магомедслам Магомедов, Россий образований министр Ольга Васильева, тӱвыра министр Владимир Мединский, РФ президентын Юл кундемыште полномочный представительже Михаил Бабич, Марий Эл вуйлатышын пашажым шуктышо Александр Евстифеев, «Российысе марий-влакын федеральный национально-культурный автономийышт» мер организацийын Советшын председательже Лариса Яковлева да  Российыште немыч, корей, поляк, украин, грек, Кавказ калык, татар, икмыняр моло национальный сообществе-влакын вуйлатышышт чумыргеныт ыле. Заседанийым эртарыме верлан мемнан республикым, Йошкар-Олам арам огыл ойырен налыныт – Марий Элыштына 50  утла тӱрлӧ национальностян калык ваш келшен ила; тӱрлӧ верам кучышо 150 религиозный организаций регистрироватлалтын.

Заседанийым Владимир Владимирович ӱмаште толмыж годымсо семынак уна-шамычым моткочак порын да шокшын вашлиймылан тау мутым ойлен почо.

Вара, жапым шуйкалыде, ончычшаш йодыш-влак деке кусныш да палемдыш:

— Россий Федерацийын кугыжаныш национальный политикыжын стратегийже — шуко калыкан Российын тӱҥ документше. Тудлан негызым кум тӱжем утла темлымаш ден замечанийым шотыш налын ыштыме. Тиде документын тӱҥ шонымашыже – Россий калыкын тӱрлӧ сынан улмыжым (многообразие) арален кодымаш, гражданский самосознанийым да нацийын духовный икгайлыкшым (общность) пеҥгыдемдымаш.

Нине направлений-влакым эл вуйлатыше кучемын чыла уровеньжылан тӱҥ  мане да палемдыш: межэтнический кыл шотышто кажне кундемын — шке ойыртемже, нуным обязательно шотыш налман.   

Заседаний тӱҥалтыште Владимир Владимирович кужун ыш ойло, но, мутлан, школлаште руш да Россий калык-влакын йылмыштым туныктымо йодышеш поснак шогале.

— Ушештарынем: мыланна руш йылме – кугыжаныш йылме, калык-влакын икте-весе дене мутланыме йылме. Тудым нимо дене алмашташ огеш лий. Шуко калыкан элнан тиде «естественный духовный каркас». Тудым кажныже палышаш. Российысе калык-влакын йылмышт – тидат Россий калык-влакын самобытный тӱвыражын ойыраш лийдыме ужашыже. Нине йылме-влакым тунеммаш – Конститутций дене гарантийым пуымо права, шке кумыл дене кылдалтше права. Айдемылан шочмо огыл йылмыжым виеш туныкташ тыршыман огыл. Руш йылмым туныктымо уровень ден жапымат иземдыман огыл. Россий Федерацийысе регион вуйлатыше-влакын тидлан поснак тӱткышыштым ойырем, — палемдыш президент.   

Погынышо-влак кокла гыч шукынжо ончыкылыклан шонымашышт да темлымашышт дене палдарышт.

Нунын коклаште Лариса Яковлева ыле. Тудо ойжым марий йылме дене саламлалтын тӱҥале: «Поро кече, Владимир Владимирович, пагалыме уна-влак…» Лариса Николаевна республикыштына марий йылмым туныктымо, могай марий организаций-влак улмо, нунын могай пашам шуктымышт, марий йӱла кузе аралалтме, могай пайрем-влак эртаралтме да кундемыштына тӱрлӧ калык дене ваш келшен илыме нерген каласкалыш. Тыгак тудо икте-весын паша опытшо дене палыме лияш йӧным ышташ Москваште национальный театр-влакын всероссийский фестивальыштым уэш эртараш тӱҥалаш темлыш. Тиде жапыште Россий тӱвыра министр Владимир Мединскийын чурийжым ужаш кӱлеш ыле! Тушто мо гына «возалтын» огыл: шонкалымаш, ӧрмаш, тургыжланымаш…

Моло ойлышо-влак шке кундемышт да калык кокласе кыл шотышто могай паша ышталтме, могай сӱрет палдырныме, мом ышташ шонымышт дене палдарышт. Мутлан, футбол дене тӱнямбал чемпионатыште «Самовар фест» пайрем тудын ойыраш лийдыме ик ужашыже лийшаш манме темлымаш йоҥгыш.

Заседанийым мучашлымыж годым президент палемдыш:

— Таче ик пуста мутат ыш йоҥго, чылажат оҥай да кӱлешан ыле. Сандене чыла ойлымо ден темлымашым шотыш налына, шукыжым, поснак келшен толшыжым, вигак огыл гынат, лийме семын илышыш пурташ тыршена.

А заседанийыште эше ик путырак оҥай темлымашым каласышт: вес погынымашым национальный вургемым чиен эртараш. Чынжымак, советын еҥже-влак сӧралын ончалташ тӱҥалыт ыле. Мемнан марий вургемнак мом шога!..

Полшымылан тауштен

Заседаний деч вара Россий президент Владимир Путин ден Марий Эл вуйлатышын пашажым шуктышо Александр Евстифеев вашлийыныт.

Владимир Владимирович Александр Александровичлан «Вияш линий» жапыште тудын лӱмеш республикыште илыше-влак деч пурышо йодыш-шамычым чумырымо папкым кучыктен да нуным ончен лекташ, вашмутым пуаш темлен.

Республикын кызытсе ситуацийже дене палдарымыж годым Александр Евстифеев мемнан дене ятыр сферыште изи пашадар тӱлалтме нерген каласен. Тидлан кӧра самырык-влак кундем гыч каят, сандене тыгай сӱретым пытараш  кӱлеш манын. Йочасад дене сӱрет могай улмо нерген Владимир Путинын йодмыжлан Александр Евстифеев тиде йодышын пӱсӧ улмыж, садиклаште вер ситыдыме нерген каласен да ты чырым кораҥдышашлан ончычсо йочасад зданий-влакым пӧртылташ, уымат чоҥаш палемдыме нерген ойлен. Тыгодым республикыште сай вашталтыш-влак лияш тӱҥалме нергенат палемден. Мутлан, пашадар парым Марий Элыште кызыт уке манын каласен. 

Александр Евстифеев республикын изи огыл парымже улмо нергенат ойлен да палемден:

— Таче гына ме коммерческий банк-влаклан кум миллиард теҥгем пӧртылтенна. Кредит деч посна ме огына керт. Коммерческий кредитований гыч кугыжаныш кредитованийыш куснаш полшымыжлан Россий Федерацийын правительствыжлан ме тауштена. Тиде йӧн дене ме 31 декабрь марте 142 миллион теҥгем аныклен кертына.

Тыгак тудо социальный сферыште, образованийыште, здравоохраненийыште мо ышталтме гыч эн тӱҥжӧ нерген каласкален, корно йодышнергенат ойлен. Икманаш, республикын кызытсе илышыж нерген регион вуйлатышын пашажым шуктышо Владимир Путиным шуко шотышто  палдарен шуктен.

Владимир Владимирович республикыште налогым погымаш ешаралтмым сай велым палемден, икмыняр темлымашым каласен. Мутлан, аварийный илыме верла гыч еҥ-влакым кусарымылан, пассажир-влакым шупшыктымо, йочасадлаште верым ситарыме, учебникым налме, южо моло йодыш-влаклан поснак кугу тӱткышым ойыраш темлен. 

— Те шӱдӧ кече веле пашам ыштенда, шуко нелылыкше тылеч ончычсо ийлаште погынен. Те чылалан мутым кучен огыда керт. Но ынде Те обязанностьым шуктеда да ончычсо йоҥылыш-влакланат, нуно Тендан дене кылдалтыныт але уке, Те мутым кучеда, — каласен Владимир Путин.

Марий Эл гыч пурышо йодыш-влак папке шотышто тыге ойлен:

— Йодышым пуышо-влак тыште илат да федеральный кучем орган-влак да Те йодышыштлан тӱткышым ойыреда манын моткоч ӱшанат.  

Пагалымашым ончыктеныт

Заседаний деч вара Александр Евстифеев журналист-влаклан интервьюм пуэн. Тушто Владимир Путин дене вашлиймашышт нерген тыге ойлен:  

— Президент  Марий Элыште илыше-влак деч «Вияш линийыш» тудын лӱмеш пурышо йодыш-влакым конден. Нуным лишыл жапыштак рашемдаш да вашмутым пуаш тӱҥалына. Личный вашлиймаште ме туризмым вияҥдыме йодышымат каҥашенна.

Тыгак тудо советын эртыше заседанийже Марий Эллан да Юл кундем федеральный округланат моткочак кӱлешан улмыжым палемден.

— Заседанийыш кудло наре еҥ чумырген. Эртыше тиде заседаний – марий калыклан да Марий Элыште наций-влак коклаште улшо поро кыллан  пагалымашым ончыктымаш, — каласен Александр Евстифеев.  

 

Мероприятий нерген шке шонымашыжым каласаш заседаний жапыштак Марий Эл республикын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр Михаил Васютин деч йодна. Тудо тыге ойлыш:

— Тиде Советыш Лариса Николаевна Яковлевам пуртымо дене ынде тушто марий калыкынат йӱкшӧ уло. Тиде моткоч кугу лектыш. Тоштерыште лиймыж деч вара элнан вуйлатышыже марий калык, тудын могай улмыж нерген утларак умылен. Ик мут дене каласаш гын, таче президент марий калык дене палыме лийын. Тиде – эн кугу лектыш. Толшо уна-влак, а нуно шӱдӧ утла улыт, мемнан дене калыкын ласка, тургыжланыше огыл улмыжым, атмосферат сай, а тыге гын илаш да пашам ышташаш йӧнлӧ улмым палемдышт. Тидат – шке шотан ак. Тыгак кудло утла тӱрлӧ канал ден савыктыш гыч пресс-службо толын. Нуно ынде марий  калык нерген умылымашыштым кажныже шке кундемышкышт наҥгаят да мемнан нерген каласкалат, палдарат, тыге марий калык нерген увер кумдан шарла.

 

Лариса Яковлева дене заседаний деч вара мутым вашталтышна. Тудо тыге палемдыш:

— Мыйын шонымаште, чыла марий калыклан таче кугу событий лийын – Йошкар-Олаште Россий президент пеленсе Калык-влак кокласе кыл шотышто советын заседанийже эртен. Тудын членже-влакын тышке толмышт – мыланна моткоч сай увер. Эн кугу уна, мутат уке, Владимир Владимирович Путин. Тудым чыла вере сайын вашлийыт. Сандене мыланнат таче ты шотышто – пайрем. Мо ышталтын? Могай лектыш? Мый таче Советын еҥже, марий калыкын представительже семын докладым ыштышым. Тушто кугыжаныш кучем да национальный организаций-влак дене мо ышталтме нерген мыняр-гынат умылтарышым. А йодыш шуко. Нуно марий йылме, марий книга ден  учебник, чыла вере огыл марий телевиденийын ончыктымыж, национальный кадр, моло дене кылдалтыныт. Но таче могай йодыш йоҥген гын, нунын кокла гыч шукыжо илышыш пура манын ӱшанем.

 

Почешмут

Советын заседанийже кум шагат наре шуйныш да кастене 19 шагатланрак гына мучашлалте. Тылеч вара икмыняр жап гыч кавашке угыч кум вертолёт нӧлталте – президент, Марий Эл дене чеверласен, Москвашке чоҥештыш.

Тӱҥжӧ — Россий президент Владимир Путин Марий Элын опытшым сайлан шотлен.

Мемнан деке толын кайымыж деч вара республикыштына сай велыш вашталтыш утларак лиеш манын шонен, ме ӱшанен вучаш тӱҥалына…

 

Любовь Камалетдинова.

 

(Фотом Марий Эл Вуйлатышын мер кыл да увер управленийже гыч налме.)

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий