Россий президент Владимир Путинын кӱштымыж почеш 2019 ий 1 январь гыч элыштына латкок национальный проект илышыш шыҥдаралтеш. Нунын кокла гыч иктыже – «Образований». Тидын нерген Марий Эл образований да науко министр Наталья Васильевна Адамова (снимкыште) дене мутланышна.
– Наталья Васильевна, «Образований» национальный проектын тӱҥ шонымашыже могай?
– Тиде проектын кок тӱҥ шонымашыж гыч икымшыже – Российысе образований конкурент лийын кертшаш да качествыж шотышто мемнан эл тӱнясе лу ончыл эл радамыш пурышаш. Кокымшо – самырык тукымлан воспитанийым пуымо пашаште историй да культур йӱлам кумдан кучылтман, личность лач тыгай шӱлышеш вияҥшаш. Чыла тидым илышыш шыҥдараш «Образований» национальный проектыште 10 федерал проектым ямдылыме. Кажныжын шке цельже уло, туге гынат нуно икте-весе дене чак кылдалтыныт. Палемдыман, образованийым пуымо качестве шотышто Россий тӱнямбалсе лу эн ончыл эл радамыште лийже манын, шинчымашым пуымо уло инфраструктурым тӱҥ гычак вашталташ, весемдаш кӱлеш. Тыге нацпроект школышто пуымо образованийым веле огыл, дошкольныйым, профессиональныйым да ешартышым авалта, адакшым тунемшым веле огыл, кугыеҥымат шотыш налеш. Палемдыме 10 проект гыч 8 дене икымше ошкылым ыштыме.
Икымше проект – «Кызытсе школ». Тудо республикыште у школым чоҥымо да кажнышкыже кызытсе жаплан келшыше оборудованийым налме дене кылдалтын. Бюджет кум ийлан гына, садлан тиде жапыште тыгай паша ышталтшаш:
– Йошкар-Олаште 825 веран школым чоҥымо паша умбакыже шуйна;
– 2020 ийлан Волжск олаште 336 веран школ ямде лийшаш;
– 2021 ийыште Марий Турек район Сардаялыште у школ чоҥалтшаш.
Школым чоҥымо гына таче ок сите – кажныже кызытсе жаплан келшыше оборудованиян лийшаш, сандене кажныжлан тидлан 175 тӱжем теҥге ойыралтеш. У школ шотышто ойлымо годым тидым каласыман: тудо кушто эн чот кӱлешан, тушто чоҥалтеш. Мемнан республикыште кызыт тыгай кундемлан Йошкар-Ола да Медведево шотлалтыт. Ончыкыжым у тунемме верым Медведево посёлкышто нӧлташ палемдыме.
– Мемнан республикыште Сардаялысе деч посна эше икмыняр пу школ уло. Нунын шотышто вашталтыш лиеш мо?
– Кызытеш Сардаялысе пу школым вашталтыме шотышто гына документыш кидпалым пыштыме, туге гынат тиде паша республикыштына умбакыже шуйнаш тӱҥалеш. Тыгак «Кызытсе школ» проект почеш тунемме верлаште материально-технический базе уэмдалтшаш. Цифровой технологий курым информатике, технологий кабинетлам жаплан келшыше оборудованияным ышташ йодеш. Адакшым тазалыклан начар икшыве-влакымат мондышаш огынал, нуныланат шинчымашым налаш условийым саемдаш палемдыме. Но чыла тиде пашам иканаште чыла школышто ышташ ок лий.
– Туныктышо-влакым ямдылыме шотышто могай вашталтыш лиеш?
– Тунемме верлаште у оборудований гына ок сите, тушто кызытсе жаплан келшыше туныктышо-влак пашам ыштышаш улыт. Сандене нунылан квалификацийым нӧлташ, аккредитацийым эрташ йӧн лийшаш. «Ончыкылыкын туныктышыжо» проект почеш, тидлан лӱмынак муниципальный образованийлаште педагог-влаклан профессионал мастарлыкыштым вияҥдаш рӱдер-шамычым почаш палемдыме.
Кумшо проект – «Кажне йочан сеҥымашыже» – ешартыш образований дене кылдалтын. Таче тиде направлений дене школыштат паша ышталтеш, тыгак посна тӧнеж-шамычат улыт. Чумыр налмаште 70% икшывым авалтыме, но, Россий президентын кӱштымыж почеш, тудо 80% лийшаш.
– Тымарте шукташ манын…
– … у верлам почмо деч посна ешартыш образованийым пуымо системыште технический творчестве, программирований дене кылдалтше кружок-влакын чотыштым кугемдыман. Тыште тӱҥжӧ – йочалан шкенжым тӱрлӧ могырымат терген ончаш да шкан келшыше направленийым ойырен налаш йӧн лийшаш. Российлан вияҥаш таче технический специалист-влак кӱлыт, сандене йоча-влакым изинекак it-технологийлан, программированийлан, робототехникылан, самолётым да автомашинам ышташ шӱмаҥдаш задаче шындалтын. Тудым шукташ республикыште у типан тӧнежым – «Кванториумым» – почаш палемдыме. Тудо 6200 деч шагал огыл йочам авалтышаш. Ты кӱлешан йодышым республик вуйлатыше шке контрольышкыжо налын. «Кванториум» – технопарк гайрак. Тудо ик велым кружокым ушештара, а вес могырым – производство участкым. Тушто йоча-влаклан проект технологий почеш пашам ышташышт йӧн лиеш. Проектшымат шкак ыштат, тудым илышыш шыҥдарат, вара аралат, а умбакыже тудым иктаж-кушто кучылтыт але вияҥдат.
– Тыгай технопарк Йошкар-Олаште гына лиеш але кажне районышто?
– Таче кечылан стационар типаным иктым, Йошкар-Олаште, гына, молан манаш тыште йоча эн шуко. Но нацпроектын условийже почеш, регион-влаклан мобильный «Кванториумым» ышташ темлат. Тиде – оборудованиян автобус, тудо республик мучко кудалыштеш: ик районышто пашам ышта, весыште…
Тидын деч посна, нацпроект дене келшышын, мыланна IT-клубым почман. «Кажне йочан сеҥымашыже» проект почеш, тений республикысе 10 школышто (Курыкмарий, Звенигово, Килемар, Марий Турек, Медведево, У Торъял, Юрино районлаште да Кужэҥер район Руш Шой школ-интернатыште) спортзалым ачалаш да тушто спортклубым почаш палемдыме. Тудо йоча-влаклан веле огыл, верысе кугыеҥ-влакланат таза илыш-йӱлам кучаш йӧным ыштышаш. Тидлан федерал бюджет гыч 17,4 тӱжем теҥге ойыралтеш гын, республикын гыч – 1,5 тӱжем теҥге.
Вес проект – «Йочан еш-влаклан полыш». Районлаште ача-ава-влаклан консультаций рӱдер-шамычым почаш палемдыме. Йочам ончен куштымо годым икте-весе коклаште умылыдымаш ятыр лектеш, сандене кугыеҥ-влаклан психологий велым каҥаш кӱлеш. Мутлан, тазалыклан начар икшывым ончен куштышо ача-ава-влакын йодышышт поснак шуко.
Нацпроектын эше ик кӱлешан направленийже – «Цифровой образовательный среда». Республикысе чыла школыштат кугу писылыкан Интернет лийшаш: ялысыште – 50 мегабит/с, а оласыште – 100 мегабит/с. Проектым илышыш шыҥдарыме жапыште тудын дене школ-влак оксам тӱлыде пайдаланаш тӱҥалыт. Шкат паледа, южо общеобразовательный учреждений мӱндырнӧ верланен, кунамже тушто туныктышо-влакат огыт сите. Лач цифровой среда полшымо дене, мутлан, посёлкысо школышто туныктышо тыгай тунемме верлам авалтен кертеш: тунемше-влаклан занятийышкыже ушнаш гына кодеш.
Кудымшо проект «Самырык профессионал-влак» маналтеш. Ондак кыдалаш профессионал образованийым пуышо училище, техникум шотышто шонымаш изиш весырак лийын гын, кызыт авторитетыштым мыняр-гынат нӧлтымӧ. Таче Марий Эл Образований да науко министерствын ведомствыштыже чылаже 19 техникум ден колледж уло. Тушто специальностьым налше-влак, тунем лекмеке, кеч-могай предприятийыштат, кеч-могай оборудований денат пашам ыштен кертышт манын, 2024 ийлан республикысе кыдалаш профессионал образованийым пуышо организацийлаште улшо 50 мастерскойын материальный базыжым уэмдаш палемдыме.
«Кажнылан у йӧн» проектымат кӱлешанлан да оҥайлан шотлыман. Ӱмыр мучко тунемаш кӱлмым чылан умылена, туге? Илыш писын эрта, паша рынкыште вашталтыш-влак лиедат. Тудлан кӱлешан лияш манын, тиде але тудо специальностьлан уэш тунем лекман. Ты проект кеч-могай ийготан еҥлан йӧнан.
Кандашымше проект – «Социальный чолгалык». Регионышто поро кумыл дене кылдалтше паша, наставничество вияҥшаш.
Иктешленрак каласаш гын, «Образований» национальный проектым илышыш шыҥдарыме шотышто икымше ошкылым таче республикыште ыштыме: соглашенийлаш кидпалым пыштыме, документ-шамыч ямдылалтыт.
– А кодшо кок проект шотышто мом каласеда?
– «Образованийын экспортшо» проект кӱшыл тунемме верла дене кылдалтын, а нуно федерал кӱкшытанлан шотлалтыт, сандене пашам Россий Образований да науко министерство виктара. А луымшо проект – «Кажнылан социальный лифт» – почеш, федерал платформо ышталтеш. Тудо самырык-влаклан веле огыл, кеч-могай ийготанлан кӱлешан лийшаш.
– Палемдыме проект-влак кокла гыч кудыжым илышыш шыҥдараш нелырак, шонеда?
– Кудыжым неле, а кудыжым куштылго манаш ок лий. Нелылыкше теве кушто. Мемнан ончылно моткоч амбициян задаче шындалтын. Куд ийыште кугу кӱкшытыш шуаш кӱлеш. Нелылыкше – пашам писын, сайын да иктыш ушнен ыштыман. Чоҥыман, квалификацийым нӧлтыман, у оборудованийым налман… Тӱшка пашан механизмжым кӱлеш семын виктарен моштыман. Туге гынат тыгай задаче арам огыл шындалтын, тудо образований да илышын моло сферыжлан ончыко кугу ошкылым ышташ полша, регионлан веле огыл – уло Российлан.
Г.Кожевникова.
М.Скобелевын фотожо.
