ТАЗАЛЫК

Палыдыме еҥын кампетшым ит коч!

У эпидемий

Российыште у эпидемий шарлен кертме лӱдыкшӧ уло. Но… пытартыш жапысе событий-влакым иктешлет да тудын кумдан шарлен кертмыжым веле огыл, шинча ончылнак вияҥмыжым умылет. Тӱҥжӧ – эпидемий посна еҥ тӱшкам авалта, эн ончычак – йочана-шамычым.

«Снюс» мутым колында? Уке гын, тиде статьям мучаш марте лудса, колында гынат, мутын огыл, а сатун шучко ойыртемже нерген утларак пален налза.

…Набережные Челны олаште илыше ик ӱдырамаш «снюс» мутым икымше гана тукым шольыжын больницыш логалмекше колын. А пашаже тыге лийын: эргыж ден тукым шольыжо тренировко гыч мӧҥгӧ пӧртылыныт. Снюсым нунылан шымше классыште тунемше рвезе темлен. Тудым «тамлен ончымек», изирак рвезе ушым йомдарен йӧрлын. А вара рашемын: кугурак-влак тиде вартыш дене кажне тренировко деч вара пайдаланеныт. Снюс дене чот аяргыше рвезын илышыжым врач-влак пыкше арален коден кертыныт.

«Мармеладын» ойыртемже

Снюс – пураш але шупшаш лийме тамакдыме вартыш. Тудым синтетический никотин дене шыҥдарыме пӱртньык гай тамле пушан кушкыл негызеш ямдылат. Вартышыште тамак уке, тугеже тудо тазалыклан зияным ок ыште да сигаретым кудалташ полша, шонат никотин дене таҥлалтше подростко-влак. Но йоҥылыш лийыт!

Медик ден эксперт-влакын рашемдымышт почеш, кӱпчык форман ик изи упаковкышто кум пачке тамакысе наре никотин уло. 5-10 минут шупшаш але пураш ситыше вартыш дене организмыш 20 мг утла тонизироватлыше вещества логалеш, пеҥгыде сигарет дене – 1,5 мг деч шуко огыл никотин. Чыла шотыштат, поснак уш, капкыл дене вияҥаш гына тӱҥалше ӱдыр-рвезе-влак тудым шупшыт але пурыт гын, организмыштышт мо ышталтмым аклаш профессиональный наркологат лияш огеш кӱл, шонем. А вара… Кок-кум арня гыч пеҥгыдем шудымо самырык организм адакат «шайбым» – подростко-влак икте-весышт коклаште снюсан атым тыге маныт – кычалаш тӱҥалеш… А тидыже – наркоманын корнышкыжо шогалме кокымшо ошкыл.

Люберцы оласе ятыр школыштат тунемше-влак наукын гранитшым огыл пурыт, коеш. Снюс дене визымше-кудымшо класс гычак кылым кучат: укшинчыт, тӱтыраш логалме гай коштыт, амал деч посна сырен кудалтат, кредалаш пижыт гынат, осал койышыштым огыт кудалте – веществалан тунем шумеке, тидым ышташ моткоч неле. Туныктышо ден ача-ава-влак чурийыштышт, койышыштышт вашталтышым шижыт гынат, снюсым шупшмыштым але пурмыштым пеҥгыдемден огыт керт: умшашт гыч нимогай уто пуш ок лек. Тиде амал денак йоча-шамыч тыглай тамак олмеш пытартыш ийыште чыла гаяк прилавкыште муаш лийме  200-300 теҥгеаш изи «шайбым» налыт.

Социальный сетьлаштат тудым тамак олмеш темлат, тыгодым тазалыклан нимогай зияным огеш ыште маныт. Но пакетысе палыдыме веществам тергыше подростко-влакын йӱлалтыме пӱйшылыштым, шоҥаҥше умшаштым, укшичмыштым, орадыш кайышыла коймыштым ужат да тыге от шоно. Шукерте огыл тыгай «дегустаторым» Пенза олаште пыкше ылыжтеныт. Туштыжо врач-влак веле огыл чаҥым кырат, директор-влакат полышым йодын ойлат: «Школым авырен налыныт…» Снюсым тунемме тӧнежла воктенысе пӧртлаште ужалат, мессенджерлаште рекламироватлат, интернет полшымо дене адресат марте кондат (тыгодым тудын ийготшым иктат шотыш огеш нал!), йоча-влак чылан гаяк тудын дене икымше гана яра сийлыме нерген каласкалат.

Тиде «чӱчӱ» родо огыл

 «Тыгаяк йӧн дене шке жапыштыже спайсым шаркалышт. Ынде кушкын толшо тукымым никотинын тиде видше деке кумылаҥдынешт. Элыштына «тревогым» увертараш жап шуын!» – манеш Пенза областьысе наркологический больницын тӱҥ врачше Юрий Уткин.

Ушым шынден шуктыдымо икшыве ваштареш виян интернет-армий толеш гын, ешыште, школышто молан туныктымо полшен кертеш мо? Снюс нерген – нимучашдыме публикаций! Мутлан, Дворецков псевдониман ик блогер тиде йырнык нерген идалыкыште 50 утла роликым ямдыла. Тылеч посна тудым кушто налаш лийме нерген ойла… Да теве ынде 10 ияш рвезе блогерын койышыжым коеш! А Пензыште школьник-влак снюс дене урокыштак пайдаланат… Икымшыже кушкын толшо тукым кӱшеш шканже кугу оксам ышта, молышт – тазалыкыштым огыл, а шкеныштым пытарат.

Закон дене огыл гын, шке семын

 Снюс дене пайдаланаш кумылаҥмыжланак кӧра Алтай кундемыште кандашымше классыште тунемше ик рвезе изиш гына колен огыл. Урокыштак шӱлымым чарнен. Йора, «вашкеполыш» жапыштыже толын шуын. Фельдшер умшаштыже снюсым муын. Рвезын аваже Заринск оласе верысе газетыш чон коржын возен: «Тыгай азапыш мемнан кокла гыч кажныже логалын кертына. Пагалыме ача-ава-влак, айста йочана-шамычым пырля арален налына!»  

Икшыве-влакым тыгай вартыш деч 2015 ийыште лукмо шупшмо (сосательный) тамакым ужалаш чарыме нерген закон аралышаш ыле. Но производитель-влак тунамак тиде корно гыч вес йогыныш кусненыт – снюсым шупшмо гыч пурмыш (жевательный) савыреныт. А вараже тамакым синтетический никотин дене алмаштеныт. Пытартыш сату шотышто ик чарак гына уло – ийготыш шудымо-шамычлан ужалаш огеш лий. Но общественник-влакын мутышт почеш, тудо нигуштат огеш шукталт.

 «Таче тидын шотышто улшо ответственность пеш изи. Продавец пала: вич тӱжем теҥге штрафым тӱла але 50 тӱжем теҥге парышым налеш. Тудо, мутат уке, кокымшыжым ойырен налеш. Тиде пӱсӧ йодыш шотышто кугыжаныш порядкым ыштышаш», – манеш Россий Федераций Мер палатын еҥже Султан Хамзаев.

Снюсым ямдылыше да ужалыше-влак дене кузе лийме шотышто Россий Федерацийын Тазалыкым аралыме, Промышленность да торговльо министерствылаштыже, Кугыжаныш Думышто шонат… А тиде жапыште, мутлан, Казаньыште, калык йӧн дене пайдаланат: шинчмашым пуымо тӧнежлам вуйлатыше-влак ача-ава-шамычлан шижтарымашан серышым колтылыт: «Снюсым уже иктын-иктынат ужалат, штукшо – 30 теҥге». Волгоградыште илыше калык тудым ужалыме ваштареш подписым пога. Дагестаныште рейдыш полиций лектеш. А Астраханьыште «контрольный закупко» манмым эртареныт, да 17 ияш ӱдыр тиде йырныкым нимогай чарак деч посна налын. Тиде ларёкыштак прилавке йымалне шояк сигаретым блок дене муыныт…

Тачак мутланыза!

Тиде темым лончылымо жапыште ӱмылыштӧ эше ик у эшелон кодеш: кызыт интернетыште никотинан кампетым, мармеладым, эсогыл пӱйым эрыктыме паҥгам кумдан «чапландарат». Тыгай сийым кӧлан ямдыленыт? Мужедашат огеш кӱл, шонем.

…Шочшыда-влак кушто улыт? Мом ыштат? Школ але урем гыч ончычсо семынак поро кумылан да сай тазалыкан толыт мо? Кӧ дене келшат? Интернетыште кӧ але могай тӱшка дене кылым кучат?.. Тыгай шотан йодышым нимучашдымын пуаш лиеш, но… Тиде шучко темым вес кечылан ида кодо, снюсын зиянже нерген йочада-влак дене тачак мутланыза.

Никотин – пеш виян аяр, тудо синильный кислота деч нимынярат лушкыдо огыл. Изи дозо дене нерве системым аздара, кугу дене – парализоватла: шӱлыш петырна, шӱм шогалеш. Никотиным икмыняр гана нелаш гын, никотинизм – хронический аяргымаш – вияҥын кертеш, тидлан кӧра уш лушка, пашам ыштыме кумыл йомеш. Никотин дене чот аяргыме деч вара кид чытыраш, шӱм я чот кыраш, я шыпланаш, кенета пӱжалтараш але кылмыкташ тӱҥалеш, тылеч посна айдеме ӱшанлын ошкылмыжым чарна. Тиде вещества тыгак орган-влакын паша системыштым тӱрыснек вашталта. Айдеме психологий велым чытамсыр лиеш, физиологий велым – лунчырий. Никотин рӱдӧ нерве, шӱм-вӱргорно да эндокринный системе-влакын пашаштым локтылеш, пӱйшыл да пӱй черлан вияҥаш амалым ышта. Организмыште тиде вещества улмылан кӧра йора начарын илана, пагар-шолора корно орлана.

 Марий Элын Республиканский наркологический диспансержын диспансер-поликлинике отделенийжым вуйлатыше, врач-психиатр-нарколог Нина Данилован (снимкыште) мутшо почеш, регионыштына подростко-влакын снюс дене аяргыме случайыштым регистрироватлыме огыл, тиде веществан тазалыклан кугу зияным ыштымыже, ийготыш шудымо-шамычым тудын дене пайдаланымылан закон почеш мут кучаш шогалтыме нерген лекций шинчымашым пуымо тӧнежлаште кече еда икмыняр вере эртаралтеш. 

М.ИВАНОВА

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий