«Очыни, мучашлаш перна», — манеш Кужэҥер районысо Рушплак ялыште илыше ончычсо фермер М.Родыгин.
Тӱҥалтыш сай ончыкылыкым сӧрен
Марий Элыште икымше фермер озанлык-влак кодшо курымын 90-ше ийыштыже ышталтыныт. Вес ийынже, 1991 ийыште, Россий вуйлатыше-влак фермер озанлык-шамыч йол ӱмбаке шогалышт манын, «силаевский» миллиардым ойыреныт. Марий Элыштат икымше фермер-шамыч тыгай полыш дене пайдаланеныт да варажым начар огыл лектышыш шуыныт. Тидым ужын, республикысе кажне районышто икте почеш весе, тӱшка озанлык гыч лектын, фермер озанлыкым почаш тӱҥалыныт. Тыге нунын чотышт 1,5 тӱжемымат эртен.
Тудо пагытыштак, 1993 ийыште, Кужэҥер районысо Рушплак ялыште илыше М.Родыгин фермер-влак радамыш ушнаш шонен пыштен. Ончычшо профтехучилищыште механизаторлан тунем лектын да тӱшка озанлыкыште техникым виктараш тӱҥалын. Илыш туге савыралын, самырык еҥ МарГУ-н заочный отделенийышкыже тунемаш пураш йодмашым пуэн. Тыге тудым тунем лектын, ученый агрономын дипломжым налын. Кӱшыл шинчымашан еҥлан кумда корно почылтын, озанлыкыште ныл ий тӱҥ агрономлан ыштен.
Ужын: тӱшка озанлыкыште паша ий еда начарешт толеш, калык ӧрдыжкӧ каяш тӱҥалын. Максим Степановичын, ончычсо механизаторын да эшеже агрономын, озанлык пашам кудалтымыже шуын огыл: фермер озанлыкым почаш кумылаҥын. Тунамсе озанлык вуйлатыше А.Ураков специалистлан мландым арендыш налаш, технике, урлыкаш пырче дене полшен. Тӱҥалтыш ийын витле гектарыште уда огыл пырчым ончен куштен, вет совет пагытыште пасушко шагал огыл ӱяҥдышым луктыныт. Пырчым ужален налме окса тракторым, машинам налаш ситен. Варажым тошто комбайным, тракторым, мландым пушкыдемдыме да ӱдымӧ агрегат-влакым налын.
М.Родыгин жаплан келыштаралташ тыршен, шке жапыштыже пареҥгымат ончен куштен, кургымат ямдылен, шукияш шудо нӧшмымат ужален. Пареҥге парышым пуэн огыл, ял калык вольыкым шагалрак ашнаш тӱҥалын, сандене кургыжат кӱлын огыл. Жапше годым, кумда вӱтам чоҥен, шӱдӧ вуй марте сӧснамат ашнен. Тиде сомылат парышан лийын огыл. Фермерын пелашыже, Лидия Петровна, ӱшанле полшыкалышыже лийын, вольыкым ончымо паша тӱҥ шотышто тудлан логалын. Кызыт кумда вӱташтыже лачак чыве-влак гына озаланат.
Ӱдыржылан кусарен
– Мый кодшо ийын январьыште фермер озанлыкем МарГУ-м тунем лекше (тудо йылмызе), олаште илыше, кызыт декретный отпускышто улшо Аня ӱдыремлан кусаренам, – ойла М.Родыгин. – Тудак чыла бухгалтерийым вӱда. Мыйжын тазалыкем лушкыш. Очыни, фермер озанлыкым ончыкыжым петыраш перна. Пашаеҥ-влак огыт сите. Теве Валентин Смирнов пенсионер, тудак бригадир семын шошо агам эртарен колташ полшыш. Чулым пӧръеҥ, техникым сайын пала, пашаче еҥ. Иван Петуховат пенсионер, лачак механизатор Андрей Милютин але вийвал пагытыште. Техникем тошто, тыгайыш самырык-влак ынешт шич. Кызыт чумыр ялозанлык сату гыч пеш кугу ужашыже шолдыра, куатле, жаплан келшыше техникан озанлыклаште ыштен налалтеш. Куатле техникылан кӧра вич еҥым икте алмашта. Мемнан гай фермер-шамыч изи кумдык мландылан техникым иктыжымак шым-кандаш миллион теҥгелан налын огыт керт.
Кызыт ончычсо фермерын 237 гектар мландыже уло. Тушто кушкылым ончен кушташ, поген налаш, эрыктен кошташ келшыше чыла тӱрлӧ техникыже уло. «Нива» комбайнже гына кумыт уло, но тений иктыжым нурышко луктынат огыл, чот тоштемын. Нуным И.Петухов ден А.Булыгин виктареныт. Комбайнлан шапаш ужаш моткоч шерге, тудыжат пеш писын локтылалтеш. Кум тратор гыч иктыжым, гусеничныйжым, тыгак йӧршеш ок кучылт, чот тоштемын. Севооборотым эскераш манын, пасушко ӱдымӧ культур-влакым черет дене вераҥда. Вике але пурса, шож, шӱльӧ, рапс – теве тыге черет дене ӱден, мландын куатшым кугемда. Кажне культурыжым витле гектар дене вераҥден. Севооборотым шотыш кондаш, тыгак шӱкшудым шагалемдаш кокияшымт пешак ӱдыман ыле, но урлыкашым аралаш складше уке. Максим Степановичын ойлымыж семын, кокияш олмеш яндар такыр пасум кода.
Тений лектыш ыш куандаре
– Тений вике лектышым йӧршеш гаяк ыш пу, шокшо игече туткарыш пуртыш, – манеш Максим Степанович. – Рапс пасуат чот шӱкан ыле да ынде шийме пырчым чот эрыкташ перна. Шыдаҥ гектар гыч кокла шот дене южо кумдыкыштыжо коло центнер денат лекте, а вес вере – лу дечат шагал. Тений тыгай сӱрет палдырнен: ончыч лекше шурно ондакрак шуо, йӱр варарак лиймылан кӧра кодшо урлыкашыжат шытыш да вара кушкыл вийым нале. Тыге кушкыл ик тӱшкаже шуын гын, весыже йымачын ужарге кӱзен. Тидым шотыш налын, шийме шурным сайын коштыде ыш лий. Рапсымат сайын коштыман. Такшым пасу гыч лу процент вӱдыжгылыкан толеш, но ужалаш 6-7 процент марте шуктыман. Тунам веле скидкым огыт ыште. Мыйын пасуэм ошман, сандене куатше кугуак огыл. Ӱмаште гектар гыч кокла шот дене 22 центнерым налынам гын, тений латвизыт дене гына лектеш.
Мемнан мийыме кечылан эше рапс шийын налаш кодын ыле. Идымыште рапс пырчым сортировко дене эрыктеныт да воктенак улшо, шке келыштарыме напольный манме сушилкыште, коштеныт. Сортировкын пашажым Б.Борисов эскерен, кугу коркам пижыктыман трактор дене В.Смирнов эрыктыме пырчым сушилкыш шупшыктен.
Сатуэт веле лийже, налше уло
– Вес ийлан кызытсын пелыж кумдыкыш веле ӱден кертына, очыни, – ойла Максим Степанович. – Пашаеҥ-влакат огыт сите, оксажат шагал. Такшым тений техникым изишак уэмденам: уым огыл гынат, сеялкым налынам. Мландым пушкыдемдыше «Агромастер» у агрегатым кредит окса дене ик миллион теҥгелан конденам. Тенийже кредитым тӱлен кертам, вес ийлан мо лиеш – кызытеш каласаш неле. Пытартыш ийлаште пырчым налше-влак улыт, сандене ончен куштымым ужалыме шотышто ынде нелылык уке. Теве шож ден шыдаҥым ныл ий почела сайын налыт. Южо предпринимательже пырчым вес эллашке колташ пога, очыни. Акшат келшыше. Мутлан, рапс кодшо ийын килограммже коло теҥге наре лийын гын, тений коло визыт-кумло марте кӱзышаш. А шож ден шыдаҥым лучко теҥге дене налыт. Туге гынат мыланна мо кӱлшым: ӱяҥдышым, техникым, шапаш ужашым налаш – моткоч шерге, акше утларак да утларак кӱзен толеш. Чыла тидыже мемнан ыштен налме парышнам «кочкеш».
Родыгинмытын суртышт ял мучаште верланен. Тыглай пӧрт. Ойыртемже тыште гына: воктенак кумда склад, вӱта, сушилкым вераҥдыме оралте верланеныт, тыштак тӱрлӧ технике коеш. Ончыкыжым нунын пӱрымашышт могай – кызытеш каласаш неле. Икте раш: М.Родыгин гай тале, чолга, тӱҥалмым мучаш марте шукташ шонышо еҥын чыла пашажат арам ок лий.
Вячеслав Смоленцев
Авторын фотожо
