«Мый гын учёный-влаклан кумдан палыме марий сӱретче Иван Ямбердов дене кутыралташ темлынем. Тудо шагал огыл руш мутын марий йылме негызеш шочмыжым умылтарен пуэн кертеш», — тыге каласен ыле кодшо ийын ноябрь кыдалне газетыштына лекше «™шан – тиде илыш рӱдӧ» интервьюшто Морко район «Передовик» ялозанлык артель вуйлатыше Ю.А.Игнатьев. А ме вес семын шонаш тунемынна: лийын кертеш мо тыге? Но Россий художник ушем член, Российын сулло художникше да Марий АССР искусствын сулло пашаеҥже И.М.ЯМБЕРДОВ дене кутыралтымеке, тидын веле огыл, моло шотыштат шонымашна вашталтеш.
— Иван Михайлович, илышыште Те кӧ улыда?
— Илыш тыге кая: марий-шамыч илат, ме илена. Пагыт эртенак-эрта. Теве пондаш кушкын, уныкам-шамыч улыт. Ынде шоналтем: илышыштем мый кӧ улам? Марий улам! Тунеммем годымак вуем пудыратылынам: ме эре руш, касвел европо искусство негызеш сӱретлаш тунемына, Угыч нӧлталтме (Возрождений манме) саман годсо мастар-влак Рафаэль, Леонардо да Винчи деч ала-мом да налаш тӧчена, а тӱҥжым огына уж…
— А тӱҥжӧ мо?..
— Кеч-кӧат, пӱртӱсым ончен, илышым умылаш тунемеш. Вара веле А гыч Я марте буквам палаш, шотлаш туныктат… Шола гыч пурлашке – чылажат. Ик класс… лу класс… кӱшыл образований. Але пашкыч (тошкалтыш) дене кӱзымӧ семынак кушкат, нӧлтат. Но… умбакыже айдеме пуйто тунеммым чарна. Мый… ӱмыр мучко тунемам. Санденак тыгай шонымашке толынам: марий калык эре тунем шоген. Мом ыштен, куш миен коштын – эре ушым пойдарен. А кунам ӧрдыжкӧ миен-коштын савырнет – шкендын ялетым, шкендын пагалыме йылметым да шкендын эн шерге родо-тукыметым йӧршын вес семын аклет.
— Илыш тыге туныкта…
— Илыш мардеж корнынам туге пудыратыл товаҥда, тӱҥжым ойырен мошташат ӧрат. А тудо мыйын куштылго лийын огыл. Ачам 30 ияшак илыш дене чеверласен, авам 48 ийым темен шуктен огыл. Но садыгак шке семынем манам: мом кертыныт, ыштен коденыт. Да ешарем: илышыште эн тӱҥжӧ – йочам ыштен, ончен кушташ, а мом ойлен шуктен отыл гын, эргыч-ӱдырет але уныкат каласен шуктыжо.
— А мом каласен шуктышаш улына тиде тӱняште?
— Илыш таҥасымаш гай: кӧ тале, кӧ ушан-шотан, тудо кӱшкӧ нӧлтеш. Тудлан должностьым пуат. Тунам тый командир семын ончыктышаш улат, куш каяш, кушто лияш. Но тыгодымак шкендычымат кузе шонаш туныктат. Тиде маналтеш политике.
А мемнан гай марийже тӱняште шке семын илынеже. Ме кандаш шагат дене огыл, кече мучко пашам ыштена. Ала Юмыжак тыге пӱрен. Художник лийынам гын, мыйын посна паша веремжат уке. Эрыкан художник семын кунар шонем, тунар, кушто шонем, тушто сӱретлем, ыштем.
Мыйын пашам – сӱретлаш да шонаш. Сӱретлем да шонем: ме марий калык улына. Марий… арий… Арий манмыже мом ончыкта, шонеда? Аралышым. Тӱням аралыше, Мландым аралыше… А Мландыже мемнан икте. Тушто шочмо сурт-печына верланен гын, планете семынат тудо мыланна лишыл. Таклан мо Мландавалан кумалына. Айдеме, Адам деч шочшо (икгайлыкым шижыда докан) тукым улына.
— Пеш оҥай шонымаш.
— Мемнам авана ыштен, ончен-куштен. Авана ок лий гын, ме таче тый денет, Юра, ваш ончен огына шинче ыле. Вот тылат – «Юрьев день». Юрийын кечынже ик шонымашым луктын каласаш жап толын шуо. Лӱмет мом ончыкта, палет? Юж ырыкта, Юмо ырыкта… ™шанет? Руш манеш: верю. А тидыже теве мо нерген ойла: вер ю, верже ю… Санденак, верышкыже толын, тыланет ойлынем: лӱмет тыгай.
А мый — Иван, Ивуй… Уло Россий Иванлан, Ивуйлан эҥерта. И букваже латыньла — i. Точкан, вуян буква: i – вуй. Юра манмаште икымше букваже йу шокта: латыньла – ju. Кок букважат, кок лӱмжат точкан, вуян. Ушет уло гын: i уш – Иисус. Ушан айдеме шотым муэш. Вара руш манеш: ушлый. Ушлый тиде пылыш (уши) огыл, а ушан улмо нерген ойла.
А ум (рушла) – тиде ум (марла) почшо. Ум почат, ум ойлет, у семын. Мый еҥ семын ом ойло — шомакым колышт коштшо омыл. А шке ушем дене умылен моштышо ум каласем, у семын, шке семын.
Му, маныт, тушто – марий мутышто. Марий мутышто – тушто (загадка манмет). Тудым умылен мошто. Марий мутым шола гыч пурлашке, пурла гыч шолашке, ӱлыч кӱшкӧ, кӱшыч ӱлык лудын мошташ кӱлеш. Тиде – знак, тамга. Тиде пеш шукерте возалтын, кугу шонымаш шыҥдаралтын.
— Тидым шымлыман да шымлыман…
— Тӱняште ме тиде йыргешке Мланде деч нигушко огына кай. Кугу мешакыш кеч-мом пыште, кеч-мыняре пӧрдыктыл – нигуш ок йом, тушеч нимо ок камвоч. Тыгак Мланде гыч ме нигуш огына чоҥеште, нигуш огына кай. Чыла тыштак кодеш. Исаак Ньютонын «всемирный тяготений» манме законжо почеш. Тыят Исаков – Исак улат, но Ньютон отыл. Но умылет, шонем – Мланде мемнам тыге шупшеш. Ме Мландыште шочынна гын, Мландышкак каена. Ме ик велне илена, вес век каена. Век – шӱдӧ ий. Вес велныже – «прах отцов», ачамын пуракше. Санденак пушеҥге вожшо дене мланде гыч, ача-аван да коча-кован пуракышт гыч, вийым налын, саскам пуа. Рӱдыжӧ да укшыж дене тӱняшке кӱшкӧ кӱза.
Кӱшкӧ кӱзаш марий-шамыч тошкалтышан пирамидым ыштеныт: ик пашкыч, весе… Кӱшкӧ – кӱ. Кӱ – кӱаш (созреть). Ош пеледыш – тиде мемнан ош тувыр. Эҥыж, мӧр пеледыш ошо. Вара пеледыш саскам пуа, тудыжо ужарга, чеверген кӱэш. Тиде чеверлыкше – мемнан марий тӱрна. Марий тӱрна – мемнан чекна, элнан чекше.
— Тендам колыштат да ӧраш гына кодеш.
— Тиде эше шагал. Эр гыч тӱҥалына. Эр – эра (мемнан деч ончычсо эра, мемнан эра). Эр – эрыкта. Эр – эрдене. Таклан мо француз манеш: пленер. А мый манам: пеленем эр. Эр-эрдене кынелам да Шочынавалан тауштем: йӧра, мый тиде тӱняште илем… Ончем. Мом ужмем возем, сӱретлем. Мом палымем, шымлымем каласем.
Тӱня икте, калык шуко. Калык коклаште пеш шуко шомак коштеш. «Кумытышто – Юмышто» манмым кум велан шымакш, пирамиде семын ончем. Е буква – тиде кӱшкылаже айдеме, а торешлаже кум корныжо. Кум корныжо – ӱшанымаш (вера), инанымаш (надежда), йӧратымаш (любовь). Айдеме шкежат кум ужаш гыч шога: уш-акылет уло гын, шӱм-мокшет таза гын, кид-йолет пашам ышта гын, иктаж-мом шонен луктат, шочыктет.
— Санденак шонен луктыда, шочыктеда…
— Ум кычалаш манна. А ум – мӧҥгешлаже му. Муза – Пушкин возен, чапмурым тудлан пӧлеклен. А мо але кӧ музаже, огыт пале. Кушто тудо? Муза, кычалза – манеш марий. А кӧ муэш, кӧ уке. Мый гын муынам.
Кумданрак — «Марий Эл» газетын
2018 ий 23 мартыште лекше номерыштыже лудын кертыда.
Юрий Исаков мутланен.
