Марий Мер каҥашын погынымашыжым верлашке лектын эртарымаш поро йӱлашке савырнен манашат лиеш. Кодшо арня кыдалне тыгай погынымаш Озаҥызе Татарстанын Келшымаш пӧртыштыжӧ эртен. Лач тушто Татарстан Республикысе марий-влакын калыкле-тӱвыра автономийыштын рӱдыжӧ верлана. 2010 ийысе всеросийский перепись почеш, Татарстаныште чылаже 18848, Озаҥыште гына 3698 марий илат. Сандене Мер каҥашын погынымашкыже нунат ушненыт. Ушненыт веле огыл, тудым сайын, пайрем семынак эртарен колташ чыла йӧным ыштеныт.
Тӱшка погынымашым лачшымак Озаҥыште эртараш кугу амал лийын. Тудо ты олаште Марий калыкын кокымшо погынжым эртарымылан 100 ий теммылан пӧлеклалтын ыле. Историй гыч ме палена: тиде ийынак февральыште эртыше Марий областной погынын пунчалже почеш черемис-влакым официально «марий» манаш тӱҥалыныт. Шке жапыштыже кузе Москва руш-влак коклаште чапланен, Озаҥат руш огыл калыклан тугаяк лийын, ала утларакат. Марий-влак шотышто поснак палемдыман. Лач Озаҥыште марий тиште, литератур ден журналистике, марий интеллигенцийжат, манаш лиеш, шочыныт. Марий-влак дене кылдалтше ятыр событийлан лач Озаҥ негызым ыштен. Калыкнан культур да искусство пашаеҥже-влаклан лач ты ола илыш университет лийын. Таклан огыл тусо Политический репрессийыш логалше-влаклан мемориалжын пырдыжыштыже тунамсе марий ончылъеҥ-шамычынат лӱмышт ончыкталтын. Сандене Йошкар-Ола гыч мероприятийыш мийыше-влак, тушко пурен, пеледыш аршашым пыштеныт.
Озаҥыш мийыше делегацийым Марий Эл Правительстве Председательын икымше алмаштышыже М.Васютин, Марий оньыжа Э.Александров, Кугыжаныш Погын председательын алмаштышыже А.Иванов, Марий Элыште айдемын праваже шотышто уполномоченный Л.Яковлева вуйлатеныт. Йошкар-Ола гыч мийыше уна-влакым Татарстанысе марий-влакын калыкле-тӱвыра автномийын еҥже-шамыч кинде-шинчал дене вашлийыныт, Келшымаш пӧрт мучко экскурсийым эртареныт. Каласаш кӱлеш, автономийын тыште шкенжын пӧлемже уло. Региональный автономийым О.Третьяков вуйлата, а Озаҥ марий-влакын организацийыштым — Л.Мусихина. Ты пӧртыштак моло калыкын тыгай 37 региональный автономийже лакемын, кажныжын шке пӧлемже уло. Нунылан мер пашам ворандараш чыла йӧн ышталтын. Конференц, актовый зал-влак, увер рӱдер, костюмерный, пайрем касым, ончерым, презентацийым эртараш посна пӧлем-влак улыт. Тидлан могай кечын мом эртараш шонымо нерген пӧрт вуйлатыше лӱмеш йодмашым гына возыман. Теве Мер каҥашын погынымаш кечынжат тудын ныл пачашыже тӱрыс гаяк Татарстанысе марий-влакын мер органазацийыштлан ойыралтын ыле.
Весымат палемден кодыман, Татарстанысе марий-влакын мер пашаштым виктарыше-влак поснак чолга улыт. 13 муниципальный районышто первичный организацийышт улыт. Эше кумытышто ышташ шонат. Ик эн чолгаже семын Люмила Мусихинам ончыктыман. А тудын Наталья ӱдыржо чоҥымо бизнесыште тырша да тидын годым аважлан мер пашам ворандараш шийвундо дене эреак полша.
Татарстанысе марий-влак проект пашашкат чолган ушнат. Кызыт у проектым темленыт. А теве Менделеевский районышто илыше марий-влак «Ший кандыра» фестивальым эртараш Россий Президентын пел миллион теҥгеаш грантшым сеҥен налыныт. Тидын нерген заседанийыште кугешнен шижтарышт да пайремыш мияш ӱжыч.
Тиде кечылан Марий Эл Республикын Кугыжаныш архивше кокымшо марий погын дене кылдалтше архив материал-влак дене чумырымо лӱмын ончерым ямдылен ыле. Т.Евсеев лӱмеш национальный да избразительный искусство тоштер-влакын пашаеҥышт посна кок ончерым намиеныт. Иктышт марий-влакын тошто вургемышт да йӱлашт дене палдареныт гын, весышт шкеныштын фондышт гыч 10 эн сай сӱретым ончыктеныт. Кажныжыште марий кундем, калык нерген каласкалыше сюжет лийын. Нуным У Торъял кундемыште эртыше всероссийский плэнер годым ӧрдыж кундем гыч толшо сӱретче-влак возеныт.
Заседаний годым шочмо йылмым тунемме да туныктымо, национальный койыш-шоктышым, йӱлам арален толмо дене кылдалтше ятыр йодышым каҥашеныт. Марий калык погын дене кылдатше историйым «Марий национальный конгресс» вуйлатыше Евгений Кузьмин иктешлен. Пытартыш луымшо марий калык погын деч вара Татарстанысе марий-влакын мер илышыште сай ошкылжо-влак, ситыдымаш нерген Агрыз районысо Кӧлегеш школ директор Олег Третьяков палдарен. Мутат уке, кажне доклад почеш каҥашымаш лийын.
Заседанийыш Татарстан Президентын Элкӧрго политике йодыш-влак дене департаментшын национальный политик шотышто управленийжым вуйлатыше Даниил Мустафин толын ыле. Тудо погынышо-влаклан шкенжын да Татарстан Республикын Госсоветшын председательже Ф.Мухаметшинын саламлымашыжым лудын пуэн.
Пытартыш каҥашыме кок йодыш тений Марий Элыште эртышашлык самырык-влакын луымшо слётышт да «Пеледыш пайрем» нерген лийын. Нунын дене оньыжа Эдуард Александров да Марий тӱвыра рӱдер директор Натьалья Пушкина палдареныт, тушко ушнаш ӱжыныт, тидлан кузе ямдылалтме нерген ойленыт.
Кеч заседаний деч вара Татарстанын тӱрлӧ кундемже гыч толшо самырык чолга еҥ-влак марий мер толкынын ончылъеҥже-влак дене посна вашлийыныт. Слётыш кузе логалаш лийме нерген йодыш йодышытыныт, темлымашыштым луктын ойленыт. Икманаш, Мер Каҥашын Озаҥыш лектын эртарыме заседанийыште тӱрлӧ йодышым канашеныт, пырля ыштышаш пашам рашемденыт. Чылажат пайрем концерт дене мучашлалтын. Татарстанысе марий районла гыч толшо творческий коллектив да посна артист-влак шке мастарлыкыштым ончыктеныт.
С.Носова.
Снимкылаште: Озаҥыште кокымшо марий калык погынын 100 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше мероприятий годым.
Авторын фотожо.