МЕР ИЛЫШ ДА ЙӰЛА МЕР КАҤАШ

Марий форум-2021 Cамырык вий – мер пашаште

Илышыште чолгалыкым ончыктынет, могай гынат пайдам кондынет, ямле шонымашет илышыш шыҥдарынет гын, чыла тидым ышташ йӧн уло. Тачысе саманыште граждан обществыште чын корно, раш паша радам да оҥай темлымаш дене палдарыше еҥ аклалтеш.

Кеч-могай пашалан негыз эше икмыняр ий ончычак пышталтеш. Кызытсе жапыште уста, чолга, марий шÿлышан самырык-влак дене, тÿрлӧ йӧн дене пайдаланен, пашам ышташ лиеш.

Марий калыкын XI-ше Погыныштыжо мыланем марий самырык тукым дене пашам ышташ, тачысе саманлан келшен толшо у йӧн-влак полшымо дене тӱрлӧ кундемыште илыше чолга да ушан-шотан самырык вийым шке йыр ушен, мер пашам  виктараш ӱшаненыт. Мер каҥашыште самырык-влак дене пашам ыштыме шотышто посна комиссий чумыргаллтын, комиссийын еҥже-влак тÿрлӧ пашам шуктен шогат, тÿрлӧ кундем гыч улыт. Тыге ме ончыкылык ныл ий пагытлан паша планым ямдыленна. Тудо 11 ужаш гыч шога. Марий калыкын вияҥме корныжым радамлен, посна программе да мероприятий-влакым пуртымо да кӧ молан мутым кучышашым палемдыме.

Самырык тукым шке илышыж дене ила. Тудын шке йодмашыже. Самырык еҥ саманын вашталтмыжым шижеш, умыла. Мер-политик илышым эскера, мо ышталтмым ужеш, моло калык дене кылым куча, йот элласе шымлымаш-влакымат ушышкыжо пышта, тӱрлӧ кундемлашке лектын коштеш. Тунемеш, у йӧн-влакым кучылтын, шке пашажым виктара. Чылажымат иктешлен, ончыкылык нерген шонен тырша.

Пÿтынь эл нерген ойлаш гын таче добровольчестве ден волонтёр толкын моткоч кумдан шарлен. Рÿдер-влак кугу олалаште гына огыл, райрÿдыштат, яллаштат почылтыт. Тÿрлӧ направлений дене шке пашаштым виктарат. Марий мер толкыныш ÿдыр-рвезе-влакым кумылаҥдаш путырак чот неле. Шылтыде каласыман, таче самырык-влак радамыште мер пашам чон йодмо почеш шуктен шогышо шагал. Тыгай сÿрет мемнан гына огыл, Россий да финно-угор моло регионыштат палдырна.

Слёт, проект…

Ӱдыр-рвезе-влак  дене икмыняр ий почела марий самырык тукым слетышто тÿрлӧ йодыштмашым эртаренна. Тышке логалашат эн ончыч нуно анкетым серат, шкешт дене палдарат. Могай шонымаш дене те толында? Мом  пален налнеда? Мер пашам шуктен шогеда мо? Иктаж проектым серен, илышыш пуртенда мо? Могай темлымашда лиеш ончыкылык слетлан?

Иктешлымаш семын палемдыман: 80 процент нимогай мер ушемыште огыт шого, мер пашам огыт ыште. Тÿҥ шотышто нимогай слет ден форумлаште лийын огытыл. Молан манын йодмылан, жап уке, увер уке, кумыл уке, ик шонымашан еҥ огытыл да опыт уке, а мом мый тушто налам манмым ончыктат. Ятыр еҥже, мутлан, тений икымше гана тыгай слетышто лийын. Проект паша нерген ойлаш гын, шукыж годым участник гына улыт, шке возен огытыл. Кузе возыман – огыт пале.

Поснак пытартыш ийлаште кугу мероприятийышке шуко еҥым погаш моткоч неле. Тÿрлӧ слет, семинар, конференцийлаште шагалрак еҥ чумырген гынат, лектыш уло. Шуко пашам Интернет полшымо дене виктараш тыршыме.

Тылеч ончыч гын тÿрлӧ кундемысе самырык ушем-влак ваш-ваш эҥертен, проект-влакым серен, мероприятийлам шонен луктын, шке пашанам виктаренна, икте-весылан полшаш тыршенна. Мутлан, поснак сай кыл Удмурт Республикысе «Ӱжара» мер ушем дене, Татарстанысе марий национально-культурный автономийын самырык пӧлкаж дене. Мемнан ик эн тÿҥ пашана – марий самырык тукымым шке деке лишемдаш, шке йыр чумыраш. Кугешнен палемдаш лиеш Сургутысо «Марий ушемын» пашажым. Кажне ийын ушем вуйлатыше Раисия Сунгурова да тудын йыр чумыргышо ÿдыр-рвезе-влак ятыр конкурсышто сеҥыше радамыште улыт, Президент грантым сеҥен налыныт, ятыр проектым илышыш шыҥдареныт.

Тений 13 августышто Башкортостан Республикысе Янаул районышто  у самырык ушем регистрацийым эртен.

Кугу элнан тӱрлӧ кундемыштыже илыше, тунемше, пашам ыштыше рвезе вийым Марий самырык тукым слет чумыра.  Тудын эн тÿҥ шонымашыже – шке йыр тӱрлӧ кундем гыч чолга, ушан-шотан самырык вийым ушаш, мер пашалан кумылаҥдаш, тачысе саманлан келшен толшо у йӧн-влак полшымо дене туныкташ, сай шинчымашым пуаш, мер пашаште чолгалыкым ончыктышо еҥ-влак дене палымым ышташ, сай паша опыт дене палдараш. Да кажне эртыше слет деч вара эреак вучена у проект-влакым, у сеҥымашым. Каласен кодыман, слет таче икмыняр районышто эрта.

Тӱҥалтыште мер пашаште ойыртемалтше, кӱлеш шинчымашым налше, кушто гынат пашам ыштыше ӱдыр-рвезе толыт ыле. Таче нуно тӱня мучко шарленыт. Ятыр самырык еҥлан слет у ошкылым ышташ полшен, тӱняумылымашыжым вашталтен, шочмо йылме деке кумылаҥден, тӱвыра поянлыкнам аралаш ӱжын. Налме шинчымаш дене ӱдыр-рвезе-влак шке кундемышкышт каен, марий калыкын вияҥме корныштыжо могай-гынат надырым пыштат.

Тений 13-шо слетым эртарыме. Тудын девизше тыге йоҥген: Мый моштем, Мый палем, Мый кертам. Слет кажне ийын «Лидер-влакын школышт» семын эрта. Туныктымо да каныме, тÿвыра программе икмыняр модуль гыч шога. Тыште лекций, тренинг, модыш, мастер-класс, экскурсий, кинокас, кумдан палыме еҥ-влак дене вашлиймаш, концерт-влак эртат. Кугу тÿткышым проект пашалан ойырена. Кажне ийын программе вашталтеш.

Тӱрлӧ кундемыште илыше марий самырык ӱдыр-рвезе-влак дене кылым пеҥгыдемдыме. Тыге кажне ийын ме слетыш чумыргенна. Слёт деч посна икте-весе дене кылым Интернет гоч кученна, форум ден конференцийлаште вашлийынна, «йыргешке ӱстел» йыр мутланымашыш ушненна. Марий-влакын тӱшкан илыме вес кундемлаште мероприятийым эртараш икте-весылан полшенна. Кертме семын шонымашнам илышыш шыҥдарена.

Тӱня да мер паша

Тенийсе идалык мо дене ушеш кодын? Марий самырык тукым мом ыштен, кушто шке вийжым терген, мастарлыкшым ончыктен?

– Россий да тӱнямбал кӱкшытыштӧ эртыше тӱрлӧ форум, шанче-практик конференций, фестиваль, слётышто марий самырык тукым шке вийжым терген. Мер илышым моло калык дене пырля тӧремден колтымашке самырык-влак кугу вийым пыштат.

Поснак шарнымашеш кодын:

– Эртыше ийын октябрьыште Йошкар-Олаште шочмо йылме-влаклан пӧлеклалтше Россий кÿкшытан форум эртен. «Родные языки в поликультурной среде региона: сохранение, использование, развитие»;

– 2020 ий октябрьыште Интернет полшымо дене тÿнямбал сылнымут флешмобым увертарыме ыле. Сергей Чавайнын «Ото» почеламутшым тÿрлӧ йылме дене лудмо, видеопрезентацийым ыштен соцкылыште вераҥдыме. Ноябрьыште иктешлымашым ыштыме.

– Ӱмаште Марий самырык тукым слетым ноябрьыште эртарыме, варажым декабрьыште ÿдыр-рвезе-влакым финно-угор фестивальыш чумырымо.

– Тений Марий ТИК-ТОК усталык лабораторий шочын. Ятыр самырык еҥ районла гыч ушнен.

– Тений июнь тÿҥалтыште Ижевскыште Финно-угор калык-влакын Россий кӱкшытан «Все мы – Россия» лÿман форумыштышт лийме.

– Июнь мучаште Россий президентын грантше полшымо дене «Кеҥеж сылнымутчо» сылнымут семинар кокымшо гана эртаралте. Участник-влак Башкортостан, Татарстан да Мордовий гыч лийыныт. Тений самырык ÿдыр-рвезе-влаклан мер премийым увертарыме ыле. Усталык шÿлышан, усталык аланыште ойыртемалтше вич еҥлан окса премийым кучыктымо.

– «Интеллектуал» мер ушем Россий президентын грантше полшымо дене икмыняр проектым илышыш шыҥдарен. Тиде – «Ковамын шондыкшо» да «Этноблогинг тайм». Этноблогер-влак коклаште конкурсым увертарен, ятыр вашлиймашым, семинарым эртара.

– Республикысе «Эрвий» мер ушем Оршанке районысо Кӧрдӧ ялысе каныме базыште волонтер пашам шуктышо еш-влакым чумырен да Марий самырык тукым слетын тÿҥ организаторжо лийын.

Мемнан пашаште таче мо эн тӱҥ?

Российыштына кажне калыклан ик эн шерге кончыш – чылаштым иктеш чумырышо культур да историй. Тунамак, посна калык тӱвыра, йылме да юмынйӱла ойыртемалтше сыным пуэн шогат, шуко калыкан кугу элын чапшым пойдарат. Мемнан шӱм-чон поянлыкна, койыш-шоктышна, илыме йӧнна да тӱсна весе. Тидым ме, самырык тукым шижына, умылена. Садлан шочмо йылмым, тӱвыра поянлыкнам, йӱлам шуктымым, калык койыш-шоктышым аралымаште сай-осалым палемден иктешлымына мемнан пашашкына пура. Калыкнан ожнысо да тачысе илышыжым ме лач сымыктыш да тӱвыра поянлыкна гоч аклена.

Иктешлымаш семын…

Ушемын тӱҥ пашаже – марий калыкын йӱлажым да тӱвыражым вияҥдаш, шочмо йылмым аралаш да тӱзаташ, самырык-влакым шке калыкшым пагалаш тараташ. Мыйын илыш девизем: «Икте да икте – латикте». Тӱшка дене огыл, иктын-иктын туныктыман, самырык еҥын уш-акылжым пойдарыман, моло дене палымым ыштен, кылым пеҥгыдемдыман.

Нигӧ мыланна конден огеш пу, мемнан олмеш огеш ыште. Кызыт кугыжаныш могырым ятыр программе илышыш шыҥдаралтеш, экономике шотышто, организационный йодышлан вашмутым налаш лиеш.

Икмыняржым палемден кодынем:

  1. Ончыкылык специалист-влакым ямдылыме нерген увер эре уэмдалтеш.
  2. Самырык-влак дене пашам ыштыше мер ушем-влаклан льгото пуалтеш.
  3. Мер ушем-влак кугыжаныш заказым шуктат.
  4. Самырык-влакын проектышлан шийвундо ойыралтеш.
  5. Субсидий пуалтеш.

Кычалаш, эскераш, лончылаш, радамлаш, тунемаш, моло-влакын опытыштлан эҥерташ кӱлеш.

Самырык еҥ – калыкын ончыкылыкшо. Тыгай чолга да тале марий ӱдыр-рвезе-влакым ончен, куаным, кугешнымаш кумылым шижат. Кызытсе илыш йогынышто калыкнан тӱвыражым нӧлтышӧ, марий-влакым тӱнямбал кӱкшытыштӧ чапландарыше самырык тукымлан чыла сайым тыланем!

Алёна Иванова,

Мер каҥаш вуйлатышын алмаштышыже, Марий Элысе тÿвыра да келшымаш кыл шотышто регионысо «ВийАр» ушемын председательже 

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий