«Марий кундем» калык семӱзгар оркестрым республикнан визитный картычкыжлан шотлаш лиеш. 1984 ий гыч тӱҥалын тачысе кече марте ты коллектив республикыштына веле огыл, Российысе олалаште, йот эллаштат мастарлыкым ончыктен. Ятыр конкурс, фестиваль гыч лауреат лӱм дене пӧртылын, гран-прим сеҥен нылын да кызытат сеҥымашыже-влак дене куандара.
Тунемшыжлан ӱшаненыт
35 ий ончыч калык семӱзгар оркестрым Марий Эл искусствын сулло деятельже, композитор, аранжировщик, педагог Станислав Михайлович Элембаев чумырен да шкежак художественный вуйлатышыже лийын. Икымше гана ты коллектив 1984 ий октябрьыште И.Палантай лӱмеш музыкальный училищын концерт залыштыже сценыш лектын. А вес ийынже 31 майыште икымше сольный концертыш калыкым чумырен. Тиддеч вара оркестрын пашаже вияҥын. Тудын лӱмжым чапландараш РСФСР-ын сулло артистше В.Шапкин, Марий Элын калык артистше-влак С.Сушкина, Г.Петухов, З.Берникова, В.Ромашкин, Г.Шабрукова, А.Егошин, Марий Элын сулло артистше О.Логинов, тыгак артист-влак М.Царегородцева да молат полшеныт да полшат.
2004 ий гыч оркестр Я.Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармоний пелен пашам ышта. 2005 ийыште Станислав Элембаевын уке лиймекыже, тудын тӱҥалме пашажым тунемшыже, талантан баянист Алексей Волковлан ӱшаненыт.
— Тӱҥалтыште изиш ӧрмалгенам ыле, но… — шарналта Алексей Васильевич. — Станислав Михайлович мыйым эше Палантай лӱмеш музыкальный училищыште тунеммем годымак, 1990 ийыште, оркестрыш шокташ ӱжын ыле. Тунам баяным шоктенам, сандене умбакыжат тудын пашажым уло кумылын шуктем.
Гармонь, домр, … а эше кӱсле
Кызыт оркестрыште 11 еҥ тырша. Чыланат калык семӱзгар дене шоктат: домр, балалайке, баян, гармонь, флейте да молат. Но, илен-толын, эше кӱслемат пурташ шонат. Тидын шотышто эше кодшо ийынак мут лектын ыле.
— Кӱслежат уло, шоктышыжымат рашемденна, но семӱзгаржым оркестрыште шокташ эше келыштарен шуктыман, — рашемдыш оркестр вуйлатыше. — А такшым кӱсле дене оркестр эшеат сылнын, ныжылгын йоҥга. Теве, мутлан, 2015 ийыште Марий кугыжаныш филармоний «Гусляры» проектым илышыш шыҥдарен. «Марий кундем» оркестр у концерт программым ямдылен. Тудыжо марий калыкын семӱзгаржым, кӱслем, чапландараш ышталтын. Икымше концертна республикнан кечыжым пайремлыме годым Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрыште эртен. Зал тич погынышо калык совым рӱж кырен вашлийын.
Оркестрын репертуарже тӱрлӧ мурылан, семлан поян. Артист-влак марий композиторын веле огыл, руш да йот элласе классик-влакын произведенийыштымат калык коклаш шарат, школлаште, ссуз ден вузлаште тунемше ден кугыеҥ-влакымат музык тӱнялан шӱмаҥдат, оркестр дене шоктымылан кумылаҥдат. А тӱрлӧ концерт-влакым мыняре эртарат!
— Гастроль дене коштмо шуко жаплан шарнаш кодеш. Мутлан, 2008 ийыште Москошто эртыше «Единство России» фестиваль-конкурсыш миенна, гран-прим сеҥен налынна. А вес ийынже адакат Москосо «Сердце России» фестиваль-конкурс гыч лауреат лӱм да гран-при дене пӧртылынна, — тӱрлӧ грамот-влакым ончыктышыжла ойла Алексей Васильевич. — 2009 ийыште Анапыште оркестр да калык семӱзгар ансамбль-влакын фестивальыштышт да 2015 ийыште Москошто «Символы национальной культуры «Русская гармонь» фестиваль-конкурсышто икымше степенян лауреат лийынна. Поснак 2014 ийыште Сочиште эртыше XI Паралимпийский модмаште лийме поро шарнымашым коден. Тушто ме тӱрлӧ калыкын семжым шоктенна. Эртыше ийыштат шуко вере лийынна: Ростовышто, Самарыште, Нижний Новгородышто, Санкт-Петербургышто – адакат гран-при дене пӧртылынна. А ӱмаште декабрьыште Марий тӱвыран кечыже-влакым Москошто, Совет Федерацийыште, пайремлыме эн волгыдо шарнымашым коден. Вет 25 ий жапыште «Марий кундем» икымше гана тушто лийын. Пайремыш погынышо-влак чотак ӧрыныт ыле. «Марий Элыште шочмо калыкын тӱвыражлан, сымыктышыжлан кугу тӱткышым ойырымо шижалтешак. Тушто талантан-влак илат, пашам ыштат улмаш» маныныт.
Оркестрын программыштыже тыгак романс, тӱрлӧ опер гыч арий-влак, кызытсе композитор-шамычын пьесышт, тӱрлӧ кинофильм гыч муро-влак улыт.
— Ик эн тӱҥ верыште, мутат уке, марий семмастар-влакын: Станислав Элембаевын, Виталий Алексеевын, Владислав Куприяновын, Иван Егоровын, Сергей Маковын, Вениамин Захаровын, Валерий Кульшетовын, Юрий Евдокимовын мурышт ден семӱзгарлан возымо сочиненийыштым шотлыман, — ойла оркестрыште домр дене шоктышо Елена Моржанаева. — Репертуарнам пойдарымаште Алексей Васильевич Волковынат надырже кугу. Тудо тӱрлӧ произведенийым оркестр дене шокташ келыштара, аранжировкымат ышта.
«Элнетыште», «Саликаште»…
«Марий кундем» оркестр М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театр денат пеҥгыде кылым куча. «Молан вашлийым тыйым», «Элнет» спектакльлам сӧрастарен, а теве лишыл жапыште тудын пашажым «Салика» постановкышто ужын кертына.
— Спектакльыште шокташ — кугу ответственность. Пьесым, артист-влакын модмыштым, ойлымыштым чыла шижын, эскерен шуктыман, — каласыш А.Волков. — Тыгодым меат артист-влак дене пырля ойгырена, куанена, шортына. Спектакль пытымеке, южгунам ончаш толшо-влак постановкын содержанийжым сайынрак умылаш полшенда, манын ойлат. Тугеже пырля ыштыме пашана калыкланат куаным конда.
Лӱмгечышкына ӱжына
Калык семӱзгар-влакым шоктышо оркестр 35 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше пайрем концертым 29 мартыште М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрыште эртара. Пайрем касыште марий семмастар-влакын пытартыш жапыште возымым веле огыл, филармонийын шӧртньӧ фондыштыжо улшо произведений-влакымат шоктат.
— Концертыш мемнан йолташна-влакат толыт. Тиде — «Купина», «Православный Дон» ансамбль, Чуваш кугыжаныш опер да балет театрын артистше-влак да молат. Тыгак ятыр ий мемнан коллективыште солистлан ыштыше Владимир Ромашкин, Галина Шабрукова, Зоя Берникова сылне йӱкышт дене куандарат, — рашемдыш оркестр вуйлатыше, Марий Элын калык артистше А.Волков. — Оркестрын кажне артистшат солист семын мастарлыкым ончыкташ тӱҥалеш.
«Марий кундем» оркестр калык семӱзгар дене тӱрлӧ сынан мурым, семым профессионал кӱкшытыштӧ йоҥгалтара да республикнан лӱмжым элыштына веле огыл, тӱня мучко чапландара.
А.Байкова
