Икте-весым йӧратымеке, уло родо-тукымым, йолташ-влакым иквереш чумырен, ӱдыр-каче сӱаным тарватат. Кугурак-влакын ойлымышт почеш, марий-влак ожно, тарантасыш имньым кычкен, латвич, коло ик мужыр дене ӱдыр налаш каеныт. Сӱаным ик эн сылне, волгыдо пайремлан шотлат. Гармонь, тӱмыр, шӱвыр йӱк мален кийыше еҥымат помыжалтара, маныт. А сӱан мурыжо кузе торашке шергылтеш, шийын-шӧртньын волгалтше вургемже, шинчам йымыктарен, мӱндыркӧ волгалтеш. Тидын денак огыл мо марий калыкын тӱвыра поянлыкше весе деч ойыртемалтеш?!
Марий сӱан йӱлам шуктымаш Морко районышто поснак сайын аралалт кодын. Санденак регион-влак кокласе «Сӱан пайрем» фестиваль-конкурс нылымше гана ты кундемыште эртаралте. Тений тудо 11 июньышто гӱжлыш.
Пайремыште Морко, Советский, Кужэҥер, Параньга, Оршанке, Звенигово, Медведево, У Торъял, Курыкмарий, Волжский, тыгак Киров кундемысе Поляҥга, Удмуртий Республикысе Вавожский районла, Эстонийысе Обиница ял гыч чылаже 17 усталык коллектив мастарлыкым ончыктыш. Кажныже шке кундемысе сӱан пайрем гыч тӱрлӧ ужашым модын. Мутлан, Медведево районысо Пӱкшерме ял клуб пеленсе «Весела кумыл» ансамбльын участникше-влак, ял мучко весела мурым йоҥгалтарен, ӱдырым налаш тольыч, а «Шайра кундем» ӱдырым пӧртшӧ гыч луктын наҥгайыш. Тыгодым тудын пелен осалже ынже кай манын, савуш марий ӱдырым шеҥгечше кум гана лупш дене пералтыш. Оръеҥым каче суртыш пуртымо йӱлам «Ший оҥгыр» (Кужэҥер район), «Кӱдыроҥгыр» (Оршанке), Чодыраял, Усурт Вараҥыж ден Нуж-Ключ ялла гыч (Морко район) усталык коллектив-влак модын ончыктышт.
— Оръеҥ, каче суртыш толмеке, кумалтышым чикта, а тиддеч вара тудо вӱдлан кая. У вӱд дене чайым шында да родо-тукым дене ваш келшен илаш манын, нуным чай дене сийла, — ойла Нуж-Ключ ял клубым вуйлатыше Екатерина Янкиева.
Киров кундем Поляҥга районыштат марий сӱан йӱк жапын-жапын йоҥга. А сценыште «Туймо марий» коллектив самырык мужырым качын суртышто вашлийме йӱлам ончыктыш.
— Ӱдырым мӧҥгыж гыч лукмо годым чурийжым шыҥашовыч дене петырат. Качын суртышто тудым качымарийын родо-тукымжо гыч эн кугу ӱдырамаш налшаш, — палемдыш Киров вел ансамбльым 25 ий вуйлатыше Галина Андреева.
Сӱан годым кумалтышым чиктыме йӱла дене «Келшымаш» фольклор ансамбль (У Торъял район) палдарыш. Мутат уке, жап вашталтме дене кызыт оръеҥ пӧлек шотеш кевытыште налме тувырым кучыкта, а жапше годым качын лишыл родо-тукымжылан марий тӱран вургемым чиктен.
А теве Советский вел Кужмарий ял клуб пеленсе «Эр ӱжара» фольклор ансамбль «Тукым сӱан кечым» пайремлыш. Тыгодым ик тукым весылан азам малтыме шепкам пӧлеклыш.
Эстон, удмурт-влакат сӱан годым тӱрлӧ йӱлам шуктат. Нунын мурышт, куштымашышт, артист-влакын вургемыштат ойыртемалтше.
Провой кундем Сидельниково ялысе тӱвыра пӧртын «Юл сем» ансамбльже сӱан деч вара почеш толшо-влакым вашлие. Тидын нерген верысе культур пӧрт вуйлатыше Анатолий Мартынов тыгерак ойлыш:
— Мемнан велне почеш огыл, а поштек толшо манына. Нуным тӱҥ еҥ – шарвоц – куштен, овартан дене вашлияш лектеш. Овартан — тиде йыргешке кинде. Варажым тудо кокымшо гана кушташ лектеш. Тудын вачӱмбакше марий тувырым пыштат. Тидыже ешын поян улмыжым ончыкта. А кумшо гана куржын лекмыжлан шарпаным да кок нашмакым сакалтен пуат. Шарвоц адакат мурен, куштен ончыкта.
Ты коллектив ойырен налме йӱлажым моткоч сайын, раш ончыктыш. Шижалтеш, Провой велне кызытат кугезе тукымын йӱлажым умбакыже шуя. Арам огыл ты коллектив «Сценыште эн моторын ончыктышо» номинацийыште сеҥышыш лекте.
«Юл сем» ансамбль сӱан кудыжым чылт ялысе кудывече семын моткоч арун да тӱрлӧ тошто арвер, кидпа дене сӧрастарен. Сандене «Сӱан кудо» номинацийыште тудым ик эн чаплылан шотлышт.
– Фестивальыш ий гыч ийыш участник-влакат ешаралтыт, поснак ӧрдыж кундем гыч толшо коллектив-влак шке калык йӱлаштым, тӱвыраштым палымышт дене куандарат. Сӱан йӱла гыч ужашым сценыште модын ончыктышо-влакынат мастарлыкышт кушкеш, чылан гаяк сайын ямдылалтыныт, — палемдыш участник-влаклан акым пуышо-влак кокла гыч В.М. Васильев лӱмеш Йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше институтын пӧлка вуйлытышыже, ученый, этнограф, историй науко кандидат Никандр Попов.
«Эн сай фольклор коллектив» номинацийыште сеҥыше-влак:
III степенян лауреат – калык коллектив лӱмым нумалше мурышо да куштышо «Поро кас» фольклор ансамбль (Параньга район), «Шӱм сем аршаш» (Морко район).
II степенян лауреат – калык коллектив лӱмым нумалше «Гуждор» фольклор ансамбль (Удмурт Республик),
I степенян лауреат – «Mokornula leelkoor» хор (Эстон Республик),
Лауреат – «Весела кумыл» фольклор ансамбль (Морко район).
«Сӱан гармоньчо» конкурсыш 17 гармонист ушнен. Сеҥыше-влакын лӱмышт:
III вер – Александр Пуртов (Советский район), Геннадий Орехов (Медведево район);
II вер – Геннадий Пирогов (Кужэҥер район);
I вер – Эрик Смирнов (Параньга район);
Гран-при — Андрей Дмитриев (Морко район).
Алевтина Байкова.
