Вашкыл
Марий йылмым туныктымо опытлан – Марий Элыш
29 сентябрьыште Йошкар-Олашке Пошкырт кундем гыч марий йылмым туныктымо опыт дене палыме лияш делегаций толын. Нунын Башкортостан Республикын образований да науко министржын алмаштышыже З.Галиева, Мишкан район администрацийым вуйлатыше П.Трапезников, «Эрвел марий» национально-культурный автономийым вуйлатыше В.Ялаев да молат лийыныт.
Уна-влак кечывал марте Советский районысо Ӱшнур кыдалаш национальный школышто, И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын Национальный искусство гимназийыштыже, Марий образований институтышто ты теме дене шукталтше пашам ончал савырненыт. А кастене Марий кугыжаныш университетыште «йыргешке ӱстел» йыр мутланымашке ушненыт. Тушто Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже М.Васютин, образований министр Н.Адамова, вузын ректоржо М.Швецов, Оньыжа Э.Александров, образований системыште тыршыше-влак да тыгак Мер Каҥашын еҥже-шамыч лийыныт.
Марий Элыште образований йодышым каҥашаш толшо делегацийын ик кугу сомылжо – республикыштына марий йылмым туныктымо эн сай опытым ончен, тудын дене шке кундемыште пайдаланаш. А тидым ышташ лишыл жапыште, Мишкан селасе 2-шо №-анн общеобразовательный школын базыжлан эҥертен, марий йылмым келгынрак тунемме икымше полилингвальный школым (икмыняр йылмым тунемаш тӱҥалыт) почаш шонымаш таратен. Темлымашым Республикын главаже Р.Хабиров щкежак ыштен.
Образований нерген у законым илышыш пуртымо дене шочмо йылмым тунемаш але укем ынде ача-аван возымо йодмашыж почеш ончыман. Тыге тунемаш шонышыжо койын шагалемеш. Тиде йодыш марий-влакым веле огыл, Российыште илыше моло калыкымат тургыжландара.
З.Галиеван палемдымыж почеш, Пошкырт кундемыште 160 утла тӱрлӧ калык (эн кугу тӱшкаже: руш – 36,1 %, пошкырт – 29,5 %, татар – 25,6 %) ила. Регинысо образовательный учрежденийлаште 14 тӱрлӧ йылмым тунемаш йӧным ыштеныт. Кугыжаныш пошкырт йылмым 65 утла % йоча¸ 44 утла % колледж студент-влак тунемыт. Башкортостанысе школлаште 11550 марий йоча шинчымаш пога. Нунын кокла гыч марий йылмым шочмо йылме семын 4477 (38,8 %) тунемеш. Уфаште марий рушарня школ пашам ышта. Тушто шӱдӧ икшыве марий йылмым, тӱвырам, йӱлам тунемеш. Тылеч посна 19 йочасадыште марий йылмым туныктымо 24 группо (350 наре икшыве) уло.
Йылме шотышто кугыжаныш политикым Башкортостанысе калык-влакын йылмышт шотышто законлан, кугыжаныш йылме-влакым да республикысе калык-влакын йылмыштым аралыме да вияҥдыме шотышто 2024 ий мартелан пеҥгыдемдыме кугыжаныш программылан эҥертен вӱдат. Тылеч посна регионым вуйлатыше 2021-2030 ийлан республикысе кугыжаныш йылме-влакым да тушто илыше калык-влакын йылмыштым туныктымо шотышто концепцийым пеҥгыдемден. Тиде йодыш денак 2018 ий гыч республик вуйлатышын грантшым увертареныт. А 2019 ийыште Образований да науко министерствыште национальный образований управленийым ыштеныт. Тылеч посна РФ Кугыжаныш Думыш образований нерген законыш образовательный учреждений-влакын статусышт шотышто шке темлымашыштым колтеныт.
Полилингвальный школ-влакым почедаш кӱлмӧ нерген 2019 ийыште Пошкырт кундемыште башкир туныктышо-влакын погыныштышт каҥашеныт. Кум ий жапыште регионышто ныл тыгай школым почыныт. Тушто тунемше-влак коклаште 2020 ийыште икымше гана олимпиадым эртареныт. Тушко ушнышо 900 утла участник гыч сеҥыше-влаклан Ялтысе тазалыкым пеҥгыдемдыме лагерьыш путевкым кучыктеныт. 2024 ий марте эше 13 полилингвальный школым почаш палемденыт. Тиде радамышкак Мишканысе школымат пуртыман. Тыгай школ-влакым почедаш республик вуйлатышын пеҥгыдемдыме Полилингвальный школ-влак шотышто концепцият шӱкалтышым ышта.
Марий Элыштына йылме-влакым туныктымо, марий йылме да литератур дене специалист-влакым ямдылыме, педагог-влакын профессиональный мастарлыкыштым нӧлтымӧ шотышто паша шуко ышталтеш. Тидын нерген Марий Элын образований да науко министрын алмаштышыже Н.Антоничева, Марий образований институтын ректоржо Л.Овчинникова, Шочмо йылмым туныктышо-влак ассоциацийым вуйлатыше Е.Игнатьева, МарГУ-н марий йылме да литератур кафедрым вуйлатыше Л.Матросова, марий йылме дене кылдалтше инноваций проект-влак шотышто МарНИИЯЛИ-н научный пашаеҥже А.Чемышев каласкаленыт. Тидын годымак йодышыжат шагал огыл. Башкортостан Республикысе опыт гычат шкенан кундемлан келшышыжым шотыш налаш лиеш.
Пошкырт делегаций Марий Элысе коллегышт-влак деч марий йылмым туныктымо шотышто научно-методический полыш кӱлмым палемдышт. Тыгак учебник-влакымат ситараш йодыч. Палемдыме йодышлам решалтымаште Марий образований институт ден Башкортостанысе образованийым вияҥдыме институт коклаште пеҥгыдемдыме вашкелшыкат (соглашенийым) эҥертыш лийын кертыт.
С.Пехметова
Снимкыште: «йыргешке ӱстел» деч вара
Авторын фотожо
