ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ

Лӱмыдымӧ ялыште мардежвакш уло…

Кужэҥер районысо Кокшародо ял Шернур кугорно воктенак верланен гынат, тушко кушеч пураш манын шонаш логалеш. Молан манаш гын кугорнышто ялжым ончыктымо нимогай аншлаг уке. Ончыч ты ялышкыже тудын воктенак шогышо сӧсна комплексыш пеҥгыде шартышан корно дене пуреныт. Комплексше Совет жапыште чапланен, верысе Ленин лӱмеш озанлыкланат районышто ик эн ончылно каяш полшен. А таче ты оралтын ужашыже веле кодын. Яражак огыл, верысе ик еҥ тушто шке пашажым почын…

Кузе вара ялыш, могай корно дене пураш лиеш? Ик йӧнжӧ — пошкудо Нурсола ял гоч кайыше пе‰гыде шартыш дене. Вес йӧнжӧ — кугорно гыч вигак ялысе тошто вакшым ончен… Туге, ты ялыште тошто мардежвакш уло.

Вакш у шӱлышым налеш

Ял покшелнак тудо кӱшкӧ нӧлталт шога. Тудын тӱҥ оратаже эше пеҥгыде гынат, леведышыже шӱйын лунчырген. Тидымак ужын, ялын старостыжо Виталий Капустин тудым олмыкташ шонен пыштен. Тидлан йолташыже-шамычымат кумылаҥден. Виталий ты ял гычак. Кызыт пластик окнам шындыме дене кылдалтше пашам шукта. Кок ий ончыч тудым ял калык старостылан ойырен. Ӱшаным рвезе вигак сулаш пижын, палемдат пошкудыжо-влак. Тудын виктарыме денак, ял калык кызыт уремыш пеҥгыде шартышан корным ыштыме пашам мучашла. Ыштен шуктат гын, шошо-шыже лавыра кумылым волташ огеш тӱҥал. Ял воктенысе пӱямат эрыктен шынденыт.

Ты вакш йыр Виталий изиж годым рвезе-влак дене модын коштын. Кугурак лиймекыже пален налын: шке жапыштыже тудын кугезе кочаже вакш оза лийын. Ты пашам варасе тукым гычат шуенак толыныт. Кузе тошто вакшым олмыкташ от кумылаҥ…

«Шке жапыштыже тудо куд шулдыран лийын. Таче марте вакшкӱ-влак, куршыжат, моло настажат аралалт кодыныт, туштак кият. Кӧргӧ пырня-шамычат пеҥгыде улыт. Ожно вакшым лийжак манын ыштеныт», — каласкала Виталийын тукымжо гычак кызыт сулен налме канышыште улшо Анатолий Степанович Османов.

Меат вакш кӧргыш пурен лекна. Чынак, тошто вакшын куатшым ончыктышо ужаш-влак сайын аралалт кодыныт. Вакшыжым кодшо курым мучаште нӧлтеныт, очыни, молан манаш гын материалым возымо годым тудын нерген ушештарен кодымо факт-влакым кычальым. Возымо: «1922 ийыште ялыште мардежвакш лийын. Озашт Д.С ден Е.С изак-шоляк Капустинмыт

лийыныт. Вакш леведыш лунчыргаш тӱҥалын. Уржа-сорлам мучашлымеке, тышке воктенысе ялла гыч имне орва дене пырчым кондышо-влак чумыргеныт. Тунам йӧҥыштымо ложашын тамле пушыжо ял мучко шарлен. Ик пуд уржам але шыдаҥым йоҥыштымылан 5 ырым налыныт».

Коллективизаций годым вакшым колхозлан поген налыныт. «Беломорканалыш» этап дене колтымо Капустинмыт тукым гыч ик еҥжым утарен коденыт, молан манаш гын вакш специалист лийын огыл. Тудлан тарлыме пашаеҥ семын вакш пашам ворандараш ӱшаненыт. Ты тукым гыч молат варажым ты пашаштак тыршеныт.

Жап эртыме семын мардеж вийым электродвигатель дене вашталтеныт. Вакш шулдырын кӱлешлыкше йомын, да кӱжымат фабричный дене вашталтеныт. Варажым вакш йӧршеш кӱлдымыш савырнен: ложашым кугурак комбинатлаште йоҥышташ тӱҥалыныт. Тыгак эркын оралте лунчыргаш тӱҥалын. Верысе-шамычат тушеч онам шолышташ тӱҥалыныт… Тыгак эркын вакш леведыш пытен…

Санденак ялысе рвезе-влак тудым шке вий дене, оксам поген, олмыкташ шонен пыштеныт улмаш. Но ялысе вашлиймашке Марий Эл Кугыжаныш Погынын депутатше, «Маркоммунэнерго» ООО-н директоржо Сергей Белоусов толын. Ял калык тудын деч вакшым олмыктымо шотышто полшаш йодын. Йодмым шуктенак, тудо кӱлеш материалым ойырен, а верысе рвезе-влак леведышым олмыктымо пашам шуктеныт.

Виталий йолташыже-влак дене пырля кодшо идалык мучаште тудлан пижыныт. Арня наре тыршеныт. Ийготыш шушо Анатолий Османоват кертмыж семын полшен, мӧҥгыштыжӧ шинчен туркен огыл. Тыге тӱшка вий дене ялын исторический памятникшым манашат лиеш, очыни, леведыш йымаке пуртен кертыныт.

Ончыкыжым Виталий вакшын кӧргыжым тӱрыс олмыкташ, мо кӱлешым вашталташ шона. Ял староста кызыт ешыже дене ава-ачажын ял покшелне шинчыше суртышто ила. Но шкаланже у суртым саде вакш воктенак нӧлтен. Туштак спорт площадкым тӱзатен шындаш шона.

Токтарсола гыч Кокшародо марте…

Кокшародо ялын ожно лӱмжӧ Токтарсола лийын. Тудо Торъял районыш пурен. Совет жапыште, 1929 ийыште, лӱмжым вашталтеныт. Преданий почеш, ял лӱмжӧ «кокша» шомак гыч каен. А кокшаже ялым негызлыше еҥын вуйыштыжо лийын… Тыгерак Марий кундемысе ял ден села-влакын историйже нерген книган ик томыштыжо возалтын. Тушто ончыч ял лийме дене кылдалтше 1874, 1909 ий-влак ушештаралтыт. Кодшо курымын кумлымшо ийлаштыже «Волгыдо» колхоз ышталтын. Икымше председательже Н.Р.Королёв лийын, санденак таче Кокшародын тӱҥ уремже тудын лӱмыжм нумалеш. Тудо пагытыште озанлыкыште чывым, сӧснам, ушкалым, имньым ашныме ферме-влак, апшаткудо лийыныт.

Чаманен каласыман, таче Кокшародо ял тошто вакш улмо деч молыж дене кугешнен ок керт. Ял кушкеш, тӱзаталтеш, тушто нылле наре еш ила. У пӧрт-влакат нӧлталтыт, газымат пуртымо. Кеч ялысе рвезе-влак иктышт Москвкш, весышт «Акашево» предприятийыш пашаш коштыт гынат, ял гыч каяш огыт шоно. Старостымак налаш, таклан огыл у суртым шочшыжо-влаклан лийже манын нӧлта. Санденак пошкудыжо-влак Виталийлан историйлан арален кодымо пашам ворандарымыжлан тауштыде огыт керт. Кеч ты ялын шкенжынат шотлымо да чапым налше еҥже-шамычат лийыныт: МВД-н Угарман школжын ончычсо туныктышыжо Г.Н.Королев (кызыт Уфа оласе Вӱд транспорт академийым вуйлата), МАССР-ын сулло агрономжо Ф.К.Осинин, Марий Элын сулло агрономжо Е.Ф.Осинина…

Ӱшаныме шуэш, илен-толын ала вакшыжат республикысе историй поянлык памятник-влак радамыш логалеш. Вет тыгайже Марий Элыште уке гаяк. Кокшародысо деч посна эше Козьмодемьянскысе кава йымалсе тошерыште гына. Российыштыжат лучко наре веле, но пашам иктыжат ок ыште. Теве Шернур районысо Желонкино ялыште Российыштыжат пашам ыштыше пытартыш вӱдвакш кодын. Но лишыл жапыште эше икте Курыкмарий районышто пашам ышташ тў‰алшаш.

Светлана НОСОВА

М.Скобелевын фотожо-влак

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий