София Никитина ятыр ий марий йылме ден литературым туныкта. Стажше – 32 ий. Кызыт Морко посёлкысо 1-ше №-ан школышто пашам ышта. Тудо республикысе конкурсышто веле огыл, Российыштат ятыр гана сеҥышыш лектын, шуко награде дене палемдалтын. Россий Федерацийын общий образованийыжын почётан, Марий Элысе образованийын сулло пашаеҥже. Таче, 30 январьыште, София Васильевна 55 ияш лӱмгечыжым палемда.
— Мый Шернур район Шунсола ялыште шочын-кушкынам. Авамын, Елизавета Токпарсовна Ямбаршеван, да ачамын, Василий Степановичын, нылымше икшывышт улам. Кызытат чонем дене ялышкем пӧртылам, поснак иктаж книгам лудмо годым. Йоча годым каныш але урок деч вара пӱртӱсыштӧ лияш йӧратенна. Кеҥежым кожлаште снегым але мераҥ лашкам поген кочкынна. Тӱшкан погынен, «марий сӱаным ыштен» модынна. Тунам пӧртна ял мучаште лийын, сандене ловыкталтше шурно пасу, мӱй шудан олык пелен йоча жапнам илен эртаренна. А корнышто, кӱпчык семын оваргалше пуракыште, чарайолынжо мыняр куржталме! Кушмо семын колхозлан полшымо, тӱрлӧ пашаште капкылнам шуарыме. Авам ден ачам вич ӱдырым да ик эргым ыштеныт да йол ӱмбак шогалтеныт. Нунылан пашам ышташ, шкем кучен мошташ туныктымыштлан чыланат таум ыштен илена, — йоча пагытшым шарналтен каласыш С.Никитина.
— Очыни, Те изинек туныктышо лияш шоненда?
— Ялем деч тораштак огыл Койсола школ верланен. Тушко коштынам. Йӧратен тунемынам. Нулевой классыш лудын-возен моштышо миенам, акам –шамыч дене пырля тунемынак шогенам.
Ялыштына йочасад лийын огыл, сандене мыланем изирак-влакым ончаш ӱшаненыт. Ава ден ача пашашке каеныт, акам-влак — школыш. Шӱжарем ден шольым «туныктенам», «школла» модынна. Тыге изирак шольым ден шӱжарем ончен, туныктышо лияш шонымаш вӱрышкем шыҥен. А марий йылме ден литературым туныктышо лийме деч ончыч тӱҥалтыш класслаште пашам ыштенам.
— Школышто тунемме годым ятыр йоча шкенжым сылнымутышто терга…
— Изирак годым газетлаш сераш йӧратенам. Зарисовко, кӱчык ойлымаш, почеламут-влак тудо пагытыште лектын шогышо «Призыв» район газетыште савыкталтыныт. Ял илыш, школ паша, йолагай тунемше тӱҥ темем лийыныт. Чӱчкыдынак журналистике дене кылдалтше семинарыш Шернурыш але Йошкар-Олаш коштыктеныт. Школышто тунемше йочалан тиде кугу куан лийын.
Шарнем, ойыртемалтшын возымемлан 50 теҥге окса премийым пуэныт. Тунамже каласен моштыдымын йывыртенам. Кызытат шинча ончылнем — авамлан оксам кучыктымем. Авам налын огыл «Мом кӱлешлан шотлет, тудым нал, ӱдырем» манын каласен. Мый марий узоран шем буркым, гамашым да кодшыжлан мӧҥгӧ кочкаш, тетрадьым, икмыняр книгам да шӧртньӧ тӱсан йылгыжше ручкам налынам. Тунам чын туныктышын ручкаже тыгай лийман манын шоненам.
10-шо классыште «Ямде лий» газетын тӱҥ редакторжо Алеко Юзыкайн активный юнкор семын дипломым, рекомендацийым да портфельым кучыктен. Арнялан ик гана эфирыш лекше «Пионер йӱк» радиожурналыште возымо произведением йоҥгалтарымым эреак кунен колыштынам.
9-10-шо классым Лажъял кыдалаш школышто тунемынам. Тудо жапыште школышкына туныктышо-практикант-влак толыныт. Тудлан пӧлеклалтше «Студент-практикант лӱмеш» почеламутын икмыняр корныжо ушышкем пурыш:
Шыргыжалын, уло кумыл нӧлтын,
Школ омсашке пурышыч студент-йолташ.
Вич ий годсо шинчымаш памашын
Ямле ярымжым тӱҥалат рончаш…
— Палем, Те мурашат, кушташат йӧратеда. Кызытат тӱвыра дене кылым кучеда?
— Марий кугыжаныш университетыште «Рия-Рия» ансамбльыш коштынам. Тиде — мондаш лийдыме, шулдыран пагыт. Вузышто тунемме да ансамбльыште мурен-куштымо годым марий йылмын ямжым чотрак умылаш тӱҥалынам. Гастроль дене тора кундемлаш коштмо шочмо йылмынам, тӱвыранам утларак аклаш туныктен. Кызытат шыма марий сем, лыжга калык муро, йӱксыла ийын, я писын тавалтен куштымаш эртыше жапыш пӧртылтат. Лач тидыжак, очыни, марий йылмем йӧраташ, жаплаш, тудын сай ончыкылыкшылан ӱшанен илаш кумылаҥдат. Ийгот, жап эртыме семын тидыжым эшеат чот умылем.
— Школыштыда марий йылмым шочмо йылме семын огыл, а кугыжаныш йылме семын туныктат. Туге гынат тунемшыда-влак марий йылме дене кылдалтше тӱрлӧ конкурсышто, олимпиадыште сеҥышыш лектыт. Нуным шочмо йылмылан шӱмаҥдаш могай йӧным кучылтыда?
— Школыштына тӱрлӧ калык гыч лекше йоча тунемеш. Но ме марий йылмым чылалан туныктена. Ятыр йӧным кучылтына, поснак кугу верым личный пример налеш. Тыгак йочам творчестве шӱлышеш шуарыман, чоныштыжо мо ышталтмым ужын, шижын моштыман. Еш денат шуко кылдалтеш. Арам мо калык ойла: «Могай илышет — тугай йылмет». Сандене ача-ава денат кутырен моштыман.
Тений «Чавайн лудмаш», «Казаков лудмаш» конкурслаште Кристина Сергеева ден Изольда Яковлева 1-ше вер дене, Татьяна Ефремова 2-шо вер дене палемдалтыныт. Марий йылме дене районысо олимпиадыште 4 тунемшем сеҥышыш лектын, 3 еҥ призер радамыш логалыныт. Коктынжо республикысе олимпиадыш каят.
Ӱмаште Марий тӱвыра рӱдерын эртарыме «Мунло» республикысе интеллектуал марафоныштыжо тунемшем-влак 2-шо верым налыныт. Тидыже поснак куандарыш, вет ме национальный программе дене огына тунем, а шинчымашым шке гыч ешарен кумдаҥдена.
Тыгак ӱмаште ноябрьыште Татарстаныште эртыше йылме-влак конференцийыш миен коштмо. Тушто Диана Апакаева 3-шо вер дене палемдалтын. А марий йылме дене районысо, республикысе олимпиадылаште ме кажне гана сеҥышыш, призер радамаш логалына.
— Илышыште иктаж кӱкшытыш шуаш шукыж годым еш полша. Тенданат тыгак?
— Мутат уке, еш эреак тӱҥ эҥертыш лийын кодеш. Пелашем Юрий Васильевич дене кок йочам ончен куштенна. Леана ӱдырна Марий кугыжаныш университетыште журналистлан да юристлан тунем лектын. Кок эргыже кушкеш.
Василий эргына мемнан семынак мураш-кушташ йӧрата. Ончыч Йошкар-Олаште Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште хореографлан, вара Казаньысе институтышто психологлан тунемын. Кызыт ешыж дене Ямал-Ненец автономный округышто ила. Школышто пашам ышта. Эргыже 4 ияш. Уныка-шамыч мыланна кугу куаным кондат.
Юра пелашем, сулен налме канышыш лекмешке, МВД системыште 30 ий пашам ыштен. Кызыт «ФАРБ-М» оролымо предприятийыште тырша.
Ешыштына ваш умылымаш, пагалымаш, аклымаш озаланат. Ме икте-весылан кеч-могай нелылыкыште ваш-ваш полшена. Шочшын, уныкан, лишыл да шерге еҥем-влакын таза улмышт мылам эн шерге. Лач тидыжак пиал курык он, тичмаш еш пиал.
— Ме Тендам лӱмгечыда дене саламлена. Тазалыкым, пиалым, пашаштыда у деч у сеҥымашым тыланена!
— Тау!
Лидия ШАБДАРОВА.
