Йошкар-Олаште илыше Анатолий Николаевич Смирновлан эртыше кечылаште 80 ий темын. Тиде чолга марий вачӱмбакыже тынар ийым пыштен манын отат шоналте. Чонжо дене веле огыл, койыш-шоктышыж денат эше самырык. Ме тудым «Марий ушем» мер организацийын ик эн чолга еҥже семын палена. Шке жапыштыже «Мер Канашын» членжат лийын. Марий классик С.Г.Чавайнын тукымжо гыч лекмыжат илыш умылымаштыже палым коден. Чавайнур нерген книгам ямдылен савыктен. Кызыт у книгалан материалым пога. Икманаш, ласка шоҥгылык тудын огыл. Лӱмгечыже вашеш Анатолий Николаевич дене вашлийын мутланаш амал лекте.
— Ме Тендам чолга мер пашаеҥ семын палена. Но мер паша илен лекташ шийвундым ок кондо. Сандене палыме шуэш, илыш корныштыда могай пашам ыштенда?
— Ой, могай гына пашам ыштен омыл! Мыйын ныл йолташ лийын. Ме нунын дене писатель Константин Паустовский семын илышыште тӱрлӧ профессийым налаш мутланен келшенна. Ешымат нылле ий эртымеке веле чумыраш шонымашна лийын. Илышыште гына чыла шонымо семын ок лек. Куд-шым ияш годым мылам комбо кӱтӱм кӱташ логалын. Вара сӧснам, шорыкым, ушкалым кӱтенам. Индеш ий тидлан каен. Армийыште интендант службын изирак специалистшылан туныктеныт. А вара службым Германийыште эртенам. Тудо жапыште пеш шукын Чукоткыш каят ыле. Мыйымат ӱжыныт. Но мыйын Йошкар-Олаш каяш да тунемаш пураш шонымаш лийын. Изи годым куд классым веле пытаренам. Но тунамсе жапын шӧртньӧ правилжым кызытат чынлан шотлем: «Тунемаш — кумыл почеш, а молыжо — пашашке».
Сандене службо гыч вигак Йошкар-Олаш толынам, йолташ деке илаш пуренам. Варажым кажне кечын пашаш пураш пропискым кычалынам. Тиде кужу историй. Икана ик кадр отделыште тюрьмаште шинчен лекше айдемым милиций пашаеҥ полшымо дене пашаш пуртымым ужынам. Мыят шоналтышым: иктаж-могай изирак сулыкым ыштем гын, ала вара пашаш пуртат. Чыла лӱддымылыкем погалтен, республикын МВД министрже деке тыгай йодмаш дене мийышым, шонымем луктын ойлышым. Но тудо мыйым ты шонымаш деч шӧрыш. Тудын полшымо денак варажым ик илалше ӱдырамаш деке илаш пураш да пропискым ышташ, ММЗ заводышто пашам ышташ йӧн лектын. Тунам тыглай орол гыч тӱҥалынам, тӱшкагудышто иленам. Вара торгмаш заводышто штамповщиклан ыштенам. Шофёрланат тунем лектынам, правамат налынам. Но ик случай тиде паша деч мыйым йӱкшыктарен. Вара стройкыш тыглай пашазылан каенам, мастер-строительлан тунем лектынам. «Маригражданстрой» организацийыште кужу жап ыштенам. Ешаҥмеке, Сурокышто садым налынна. Варажым тудын председательжылан шогалтеныт. Тушан 21 ийлан пижын шинчынам манаш лиеш…
— Сад-пакчам кучышо мланде пашам йӧратыде огеш керт?
— Самырыкрак годым кол кучаш, сонарыш кошташ йӧратем ыле.Тиде изи годсек чоныштак шинча манаш лиеш. Садым налме дене чыла тиде эркын шеҥгелан кодо. Мутат уке, кызытат шуко жапым туштак эртарена. Кеч шке жапыште спортланат пеш шӱман лийынам. «Маригражданстройышто» эсогыл спорт пашалан вуйынат шогенам.
— Ешым шонымо семын 40 ий деч вара чумырен огыдал лектеш?
— Люба пелашем дене ынде 54 ий утла пырля илена. Ӱдырна шке ешыж дене ила. Уныка ден кугезе уныка-шамычнат улыт. А ӱдырым мый 26 ияш налынам. Йолташ-влак чылан гаяк ешаҥыныт, мыйынат шкет илыме шуын огыл.
— Шӧртньӧ сӱанымат эртаренда?
— Пелашем тидлан тореш лийын, сандене кугу пайремым эртарен огынал.
— Тыгай годым пиалан еш илышын секретше нерген йодыт…
— Пырля лияш юмак пӱрен, очыни. Шке жапыштыже ик икшывына веле улмыланат пеш лӱдынам ыле. Юмылан тау, уныкана, кугезе уныкана-шамычат улыт. Но, мыйын шонымаште, ешыште шуко йоча лийшаш, сандене самырык мужыр-влаклан тидым тыланем. А еш пиалын секретше — ваш-ваш йӧраташ кӱлеш. Икте-весым ойгандарыман огыл, йылмым кучен моштыман. Пӧръеҥ ден ӱдырамаш улмым икте-весылан шижаш пуыман.
— Анатолий Николаевич, кандашлу ийыш шуында гынат, марий мер илыш кузе вияҥме йодыш Тендам тачат тургыжландара. Ласкан шке илыш дене илыме олмеш, Те тӱрлӧ пӱсӧ йодышым каҥашымашкат эреак ушнеда?
— Мыйын кӧргыштемак ала-могай вий шинча, тудо мыйым ты шотышто шуренак шога ала-мо. Марий мер, политике илышыште мо ышталтме, вашталтыш лийме дене кылдалтше йодыш-влак тургыжландарыде огыт керт. Моткоч чаманем, «Марий ушем» пытыш манаш лиеш. Марий мер илышым ворандараш эре гаяк шийвундына уке…
— Те вет Чавайнын тукымжо гыч улыда?
— Мый Чавайнын шочыктымо ялыштыже шочынам. Чавайн нерген ойлаш гын, тудын гай ойыртемалтше еҥ тӱжемлан икте лектеш. Тукымжо гыч улмылан кугешныде огеш лий. Чавайнын илыш корныштыжат эше шымлыдыме йыжыҥ-влак улыт. Мутлан, кузе тудо посна ялым ышташ шонен пыштен да тидым илышыш пуртен кертын? Кузе тудо верысе калыкым тидлан тарватен да кумылаҥден кертын? Тудын тукымжо гыч тунам у ялыш ныл еҥ лектын. Вич ий жапыште нылле лишке наре оралтым нӧлтен шуктеныт. Тидлан ӧраш гына кодеш. Весыже — молан тудо Аральск кундемыш лектын каен да тушто илен коштын?
— Те шочмо ялда нерген книгамат луктында?
— Тудо «Чавайнур ял» маналтеш. Кызыт у книгалан материалым погем. Чавайнур ялым чоҥымо пагытым да кузе да молан Чавайнын Йошкар-Олаш илаш куснымыж нерген рашемдаш шонем.
— Анатолий Николаевич, меат Тендам шочмо кечыда дене саламлена. Таза, кужу ӱмыран, пиалан лийза. Улшо чыла шонымашдам илышыш шыҥдаренак толза.
С.Носова мутланен.
Авторын фотожо.
