Марий кундемыштына тӱвыра илыш ий гыч ийыш сай могырыш вашталтеш, поснак пытартыш ийлаште тӱрлӧ проект полшымо дене олалаштат, районлаштат шуко паша ышталтын да ышталтеш.
Марий Эл вуйлатыше А.Евстифеевын «Ыштыме!» проектше почеш икмынярже дене меат палдарена.
Республикыштына марий калыкнан культур поянлыкшым арален кодаш да тудым тукым гыч тукымыш шуяш кӱлмӧ пашалан кугу тӱткыш ойыралтеш. Тидым нерген Марий мландышкына Российын тӱрлӧ регионжо гыч веле огыл, йот элла гычат толшо уна-влак шуко ойленыт. А нунышт утларакше тыгай пайремлашке ушнат: регион-влак кокласе «Пеледыш пайремыш», Килемар кундемысе «Шачмы мӱлӓндӹ» фольклор да этнографий, Козьмодемьянскысе «Бендериаде» мыскара да койдарчык фестивальлашке да молат.
Турист-влак Благовещений башньыш, Т.Евсеев лӱмеш национальный, Йошкар-Ола историй, Историй да археологий тоштерлашке, тыгак Козьмодемьянскысе тӱвыра да историй тоштер комплексыш пурен лекташ кумылан улыт. Мутлан, ӱмаште 4 ноябрьыште Йошкар-Олаште Российысе калык-влакын икоян улмо да Марий Эл Республикын шочмо кечыштым палемдыме вашеш Историй да археологий тоштерыште Марий кундемнан вияҥме корныж нерген каласкалыше выставке почылтын. Тушко Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифееват миен коштын, выставкым ончен савырнен да марий калыкын историйже дене палдарыше, пагыт ден пагыт, тукым ден тукым кокласе кылым ончыктышо экспонат-влакын ойыртемалтмыштым палемден.
— Республикыштына зал шуко, но археологийлан пӧлеклалтшыже лийын огыл. Але марте нине экспонат-влак тӱрлӧ складыште аралалтыныт, а ынде нуно чыла шотыштат йӧнан выставке залыште вераҥдалтыныт, — ойлен Александр Евстифеев.
Тыгак Юрино посёлкысо Шереметьевмыт замкышкат уна-влак чӱчкыдынак коштыт. Лач тушто Э.Сапаев лӱмеш опер да балет академический театр кажне ийын кеҥеж тургымыштыжо кава йымалне спектакльым ончыкта. А тудо, мутат уке, верысе калыкым веле огыл, пошкудо республикла гычат ончышо-влакым чумыра.
Республикыштына тӱвыра аланыште пашам виктарен колташ манын, Россий Президент Владимир Путинын увертарыме национальный проектше-влакат сайынак полшат. Кундемыштына нуным илышыш шыҥдарымым Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифеев шкежак эскера.
2020 ийыште Марий Эл Республиклан – 100 ий. Тидын вашеш ятыр федеральный проект илышыш шыҥдаралтеш. Нунын полшымышт дене ятыр культур учрежденийлаште уэмден олмыктымо паша ышталтеш, тӱрлӧ объект-влакым чоҥат. Мутлан, вашке Йошкар-Олаште Я.Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармонийын у оралтыже лиеш, Волжскышто «Родина» кинотеатрым уэмден олмыктат. Тыгак уэмден олмыктымо паша И.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжысе А.Эшпай лӱмеш Кугу концерт залыштыже каен. Тудым торжественный почмаште регион вуйлатыше Александр Евстифееват лийын.
Тиддеч посна профессиональный театр-влакланат полыш ойыралтын.
Марий кундемыштына тӱвыра поянлыкнам арален кодаш да тудым эшеат пойдараш «Единый Россий» партий полша. «Верысе культур пӧрт» проектше полшымо дене тений, мутлан, республикысе 11 тӱвыра пӧртыштӧ материльно-технический базым уэмдалтеш, а 8 культур пӧртыштӧ олмыктымо пашам ышталтеш.
«Изирак ола-влакын театрышт» направлений дене Курыкмарий драме театр кок ий почела полышым налын. 5,5 миллиион утла теҥге оксам театрын материально-технический базыжым уэмдаш да постановкым сценыш лукташ кучылтыныт.
Шукерте огыл Республикысе курчак театр ден Марий самырык театр у автобусан лийыныт. Нуным налаш «Театр-влак – йоча-шамычлан» программе йӧным ыштен. Федерал бюджет гыч пурышо субсидий йоча ден курчак театрлаште усталык пашам вияҥден колташ да техникым уэмдаш полша. Пытартыш кум ий жапыште тыгай программе почеш Марий Эллан 23,3 миллион теҥге ойыралтын.
Регион вуйлатыше Александр Евстифеев артист-влакым саламлен да у автобус деч сравочым шкежак кучыктен.
Тений Российыште кугу проект илышыш шыҥдаралташ тӱҥалын. «Тӱвыра» национальный проектын «Тӱвыра алан» регионысо проектше почеш олмыктымо паша кызыт Курыкмарий районысо Виловат, Морко районысо Кужер, Шернур районысо Лажъял, Юрино районысо Йӱркына да Марий Турек районысо Карлыган тӱвыра пӧртлаште каят.
Пытартышышкыже шукерте огыл Республикын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрже Константин Иванов миен коштын, тушто олмыктымо пашан шукталтмыжым ончен савырнен.
— Сцене чапле, тыште ындыжым балетымат куштен кертыт. Тыгай чапле культур пӧрт район рӱдыштат уке. Тиде — чылалан пример, — палемден тудо да сценыште кушталтенат ончен.
Марий Элыште «Тӱвыра» национальный проектым илышыш шыҥдараш 700 миллион наре теҥге федеральный бюджет гыч ойыралтеш. Тиде проектын ик йыжыҥже талантан еҥ-влаклан полшаш йӧным ышта. «Творческий шӱлышан еҥ-влак» регионысо проект 2024 ий марте пашам ышта. Тидан 12 миллион утла теҥге ойыралтын. А мемнан чынжымак кугешнаш улшо самырык тукым кушкеш.
— Мутлан, республикысе сымыктыш, музыкальный школ-влакын тунемшышт Всемарийский йоча хорышто мурат, духовой йоча оркестрыште, йоча симфонический оркестрыште шоктат. Тыге нуно сымыктыш тӱняш кугу ошкылым ыштат. Нине проектлаш тӱжем утла икшыве ушнен. Ме ончыкыжымат йоча-влак дене у проектым илышыш шыҥдараш тӱҥалына. Мутлан, 4 ноябрьыште Республикын кечыжлан Чумыр марий йоча симфонический калык семӱзгар оркестрын премьерже лийшаш, — палемден К.Иванов.
«Тӱвыра» нацпроектын вес йыжыҥже – «Цифровой культур». Тидлан чылаже 8 миллион теҥге окса ойыралтын.
Культур министрын палемдымыж почеш, тиде проект республикыште илыше-влакым тӱвыралан, сымыктышлан эшеат шӱмаҥдаш полшышаш. Ончыкыжым тӱрлӧ концертым веле огыл, спектакль-влакымат вияш трансляций йӧн дене ончыкташ тӱҥалына.
Икманаш, кундемыштына тӱвыра илыш вияҥеш, тӱзлана да ончыкжымат шуко сай вашталтыш дене куандараш тӱҥалеш.
А.Байкова
