УВЕР ЙОГЫН

Кузе марий мусульманыш савырнен…

Пӱртӱсышто гаяк мемнан илышыште ятыр ӧрыктарыше сӱрет лиеда. Иктышт пеш поян, кугу чинан лийыт, вара иканаште нимо деч посна кодын кертыт, южышт — мӧҥгешла. Весышт ӱмыр мучко тунемыт, вара иканаште юмылан ӱшанаш тӱҥалыт, черке пашаш шогалыт… А тачысе унана, Параньга район Кугу Пумарий ялыште шочын-кушшо тыглай марий рвезе, ислам верам налын. Налын веле огыл, Йошкар-Оласе мечетьыште, муфтийын воспитаний йодыш дене алмаштышыжылан ышта, медресе директор, самырык имам-влакын советыштым вуйлата. Тӱжвал сынжым онченат, тудо мусльманин гаяк коеш. 42 ийыш тошкалше пеҥгыде кап-кылан пӧръеҥ таза илыш йӱлам куча, шке шинчымашыжым эре нӧлта. Палыме лиймеке, кумда тӱня умылымашан улмыжым палемдыде ом керт. Ислам нерген веле огыл, марий калыкын историйже, религийже, илыш-йӱлаже, икшывым кузе ончен-куштымо нергенат тудын дене мутланаш, ӱчашаш лиеш. Тыглай илышыште тудо Андрей Антонов гын, мусульман-влак коклаште Салим хазрат(туныктышо) маныт.

— Кудо лӱмжӧ Тыланда лишкырак да молан лачшымак Салимым ойыренда?

— Лишыл еҥ, изи годсек палыме-влак мыйым Андрей семын палат гын, тыгак лӱмдат. Но кызытсе паша дене кылдалтше палыме-влак Салим маныт.  Исламыш куснымеке, тудым шке налынам. Тичмашынже Абдуль Салим  манын йоҥга, кусараш гын, «тыныслыкын тарзыже» лиеш. Шке лӱмжӧ тынысле, шып манмым ончыкта. Койыш-шоктышемлан утларакше тынысле манмыже келшен толеш, мый шып омыл. Шып тудо чоят лийын кертеш. Илышыште чыла сай, тынысле лийже манын, чыла ыштен кертам. 

Марий-влак коклаште шочын-кушшо рвезын ислам верам налмыжым  кузе умылтареда?

— Марий-влак дене пырля Параньга районышто татар ял-влакат ситышын улыт. Авам Вочарма марий ялыште шочын-кушкын. Кочам эсогыл карт лийын. Еш отыш кумалаш коштын. Пырля  кушмо йолташем-влак татар рвезе лийыныт. Но тыглай илышыште авамат кеч-могай сомылым ышташ тӱҥалмеке але мучашлымеке, эре «ысмылла» манеш ыле. Чылажат «ысмылла кугу юмо»  дене пырля кая. Эсогыл марий ӱдырамаш-влакын вургемжат мусльман вургемым – паранджам — ушештара. Татар ӱдырамаш семынак  кап-кылын чыла ужашыже петырналтше. Ислам марий-влакын илыш йӱлаштымат тӱкен. Мутлан, исламыште эн жаплыме кече — кугарня, кугу намазым эртарат.  Марий-влакат ожнысек лач ты кечым шотленыт, кугу сортам чӱктеныт. Исламыште айдемын кок ваче валныже шинчыше кок суксат марий-влак деке куснен: Киямат тӧра (марий-влакын), а мусульман-влакын — Киямат кетибин. Вес тӱняш кайыше марий-влакым Азырен наҥгая гын, исламыште — Азраиль. Шымше курым гыч тӱҥалын, кунам марий-влак булгар калык дене кылым кучаш тӱҥалыныт, нунын деке ислам тӱвыра гыч шуко мо куснен. 910 ийыште булгар калык исламизироватлалтше лийын. А марий-влак нунын воктенак иленыт…

— А Те шкеже могай амал дене исламыш кусненда?

— Суас-шамыч дене пырля кушмат исламыш шукалын. Латныл ияш годым мый библиотекыште кӱжгӧ татар йомак книгам верештынам. Сюжет почеш, самырык еҥ осал дене кредалаш мечым кычалеш. Тушечынак икымше гана джихад, ислам нерген пален налынам. Эшежым ачамын туныктымыжлан кӧрат мый изинек чын улмым арален налме шӱлышан кушкынам. Марий кумалтышыште ик гана веле лийынам. Тлетла мыйым туш шупшкеден огытыл, сандене отышто кумалаш кумылем уке. Православийышкат куснаш кумыл лектын огыл. Историйым ончалаш гын, Владимир святой православийым ойырен налмыж годым ойлен: «Мылам тугай религий кӱлеш, кудо калыкым шке йымаке темдалаш полша». Мый, кумло ий наре шке эрыкше верч кредалше калык гыч лекше марий еҥ,  тыгай религийым ойырен налаш нигунам ом келше. Марий-влакын акрет годым кугыжа монь лийын огыл, нуно эрыкан илыш дене иленыт. Илышыште мый тӱрлӧ калыкын вераж дене тӱкненам. Но чонлан ислам утларак келша. 2005 ийыште, мусульманинын шке семын кумалмыжым ужын, мыят намазым шке гыч лудаш тӱҥалынам. А тиде ӱшанымашым утларак пеҥгыдемда.

— Исламыш куснымо посна йӱла уло мо?

— Ислам верам налшашлан Пророкым ик юмо семын да Кораныште возымым чынлан  шотлыман. Тушто возымо почеш, юмылан ӱшаныше еҥ шкем морально-нравственный могырым куштышаш. Тудо огеш шолышт, огеш кредал, огеш туманле… Кеч-могай калык гыч лекше лий, мусульманин улат гын, ик юмылан ӱшанле лийме илышым волгалтара. Ислам чон гыч гыч тӱҥалеш. Чоныш пура, умшаш, вуй ушыш кая. Мусульманствыште   национальный ойыртем уке. Мусульманин  ик юмо улмо дене келша да тыгак шке ӱшанымашыж дене ила.

— Ачада тендан койышлан кӱын шуаш сай негызым пыштен манда…

— Икшывым ончен-куштымо негыз чылаштын икгай: кугурак-влакым  пагалаш, изи-шамычым аралаш, шочмо элым йӧраташ, шке калыкын историйжым, тӱвыражым палаш. Чыла тидым шуктымо йӱлаже гына вес тӱрлӧ. Вера шот дене мусульманин улам гынат, мый марий улам, нунын кокла гыч лекме дене кугешнем. Чаманен каласыман, ятыр марийжын лач тыгай умылымашыже пеш ӱлыкшӧ. Тиде интеллект,  воспитаний, культур ситышын укелык денат кылдалтын. Чаманем марий ӱдыр-влакым, кудышт самырык вуйышт дене таджик, узбек, моло велысе пӧрьеҥ-влаклан марлан каят. Мечетьыш никахым- ешым чумырымо йӱлам — эртараш толмышт годым нуным ужам. Мый нунын дене мутланем, «марий пӧръеҥ-влак уке улыт мо? манын умылтарем… Изи йочан тӱням умылымашыжым 7-14 ияшыже годым ешыште пеҥгыдемдыман, тудо ава-ача деч чыла сайжым налшаш.

— Те татар-влакым суас манын ойлышда. Кеч южо татар еҥ тыге манмылан сыра.

— Тиде шомак мом ончыктымым палыдыме-влак гына сырен кертыт. Такшым, суас манмыже су- вӱд, ас — пире манмым ончыкта. «Вӱд пире» улыт лектеш. Мый черемис мом ончыктымым изинек паленам. Ковам, авам, шкежат историйым туныктышылан ыштенам. Армийыште Кавказыште служитленам. Дагестан гыч йолташ-влак мыйым шкеныштынланак шотленыт, манаш лиеш. Тӱжвал сын денат нунын гайрак улам да койыш-шоктыш денат шкем нигунам ӱлыко шындаш пуэн омыл. Нуно шке йӱлаштым шотлышо улыт. Мыйын нунын гай улмем ӧрыктарен. Марий калыкын шке эрыкше верч кумло ий наре кредалмыж нерген пален налмеке, моткоч ӧрыныт ыле. Чаманен каласыман, кызыт марий-влак ожнысо чапышт дене кугешнен кертыт гынат, койыш-шоктыш шотышто пеҥгыдылыкышт аралалт кодын огыл. Нуно  кӱлеш семын шке верч шоген огыт керт.   

— Республикысе тӱҥ муфтийын алмаштышыже марте кузе толын шуында?

— Армий деч вара Марий кугыжаныш университетын историй факультетыштыже тунемынам. Ик жап Элпанур школышто ик жап туныктенам, директорын  алмаштышыжат лийынам. Пӱрымаш тыге савыралын, школ гыч каенам… Волжскышто заводышто, вара Халяль шыл шотышто экспертлан ыштенам. Еш илыш шаланымылан кӧра илыме верымат вашталтышым. Муфтий  Фанус Салимгареевын ӱжмыж почеш кодшо ийын тыш пашаш толынам. Кызыт  муфтиат пеленсе медресем пашаш колтымо пашам шуктем. Илыш корно эре исламышкак конда. Мый шкемым мусульман семын шижам да шотлем.

Мусульманинын пелашыже вес калык гыч лекше лийын кертеш?

— Шке жапыште кум йочан марий ӱдырым марлан налынам. Чыла сай лийын, но вара лач вера шотыштак умылыдымаш лектын. Кеч пырля илаш тӱҥалме годым ты шотышто икойыш толынна, никахым эртенна. Но илышна кок велке каен. Икшыве-влаклан кызытат полшем, нуно мыйым тыгак ача маныт  да мыланем эҥертат.  Исламыште мусульманин христианкым, иудейкым марлан налын кертеш. Но марий пӧрьеҥлан илыш пелаш лияш марий ӱдыр утларак келшен толеш.  

— Вате-марийын икте-весым ондалымым ислам кузе акла?

— Вате-марий коклаште ондалымаш икте-весе ончылно шке обязательствым шуктыдымаш лиеш. Тыге нуно икте-весыштлан моральный, физический эҥгекым ыштат. Кеч-могай религийыште вералан  ӱшанле лийман. Тыгак шочмо эллан, лишыл еҥлан. Юмылан ӱшанле лийме нерген кӧрго чон умылымашыже тыглай илышыш куснышаш.

— Намазым лудаш араб йылмым палыман вет? Тунемаш логалеш?

— Кораным лудаш араб йылме чынжымак кӱлеш. Тыглай илышыште мутланыме араб йылмыже вес тӱрлырак, но мый тудымат тунем толам. Российысе ислам университетыште, теологиий факультетыште тунемынам, кызыт вероученийын негызше да историй факультетыш куснаш ямлылалтам.

— Шочмо кундемыш мийымеке, мусульман улмыдам ӧрынрак огыт вашлий?Лишыл еҥда-влак тушто улыт?

— Ялыште мыйын могай улмем шукертак палат. Койышемат шотыш налыт. Юмылан тау, авам ила. Шольым, кудым мый моткоч йӧратенам, илыш гыч каен. Тидак шке жапыштыже  мыланем илышым вес семынрак ончалаш да аклаш полшен. Кеч варажым илыш тура савыртышым налын, но, юмылан тау, кызыт илышыште мо улмылан куанем. Йӧратыме паша куандара. Кеч изинек  военный лияш шоненам. Армийыштак погранвойска институтышко пуренам ыле. Но Кавказыште служитлымылан кӧра умбакыже тунемаш йӧным петыреныт.  

— Кап-кылдам ончалын, вигак умылет: таза илыш-йӱлам кучеда?

 — Изинек спорт дене кылым кучем, кужу жап дзюдо дене заниматленам, тренерланат ыштенам. Кызытат спортлан жапым муашак тыршем. Илаш вес вере куснем гынат, 24 килограмм нелытан кирам эре пеленак коштыктем, кид модышыш савырнен манын кертам.Кочывуд, тамак мыйын илышыште уке. Кочкышышто халяль гына.

Светлана Носова мутланен.

Снимкыште: Салим хазрат.

Авторын фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий