манеш Марий Элын тазалыкым аралыме министрже Марина Панькова
Российын дене пырля Марий Элынат тазалыкым аралыме системыже кызытсе илышын йодмыжлан келыштаралтын толеш: пытартыш жапым налаш гын, Йошкар-Оласе Вашкеполышым пуымо станцийын зданий комплексшым капитально олмыктымо, вич у ФАП-ым чоҥымо, медицине да диагностикым ыштыме 67 единице оборудованийым, тыгак куснылшо 4 медицине комплексым налме, автопаркым 18 у «вашкеполыш» машина дене пойдарыме, единый диспетчер службын пашажым виктарен колтымо, тылеч посна эше ик у ФАП чоҥалтеш, районласе рӱдӧ больнице-влаклан медицине да диагностикым ыштыме 42 единице оборудований ден куснылшо 11 медицине комплексым налме шотышто ойпидыш шукталтеш… «Здравоохранений» национальный проектын регионысо шым проектшым илышыш пуртымо кугу паша, тыгак палемдыме чапле показатель шеҥгелне Марий Элым вуйлатыше Александр Евстифеев дене пырля тыгак тазалыкым аралыме министр Марина Панькова ден тудын виян командыже шогат. Кӧ тиде ӱдырамаш, мо дене ила – интервью палдара.
– Марина Викторовна, тазалыкым аралыме министрын должностьыштыжо кок ий утларак улыда, тыге гынат тиде кӱчык жапыштат шкендам сай вуйлатыше да шотан айдеме семын ончыктышда. Палыме шуэш, тыгай койыш-шоктышым кушечын налында: шке шуаренда, ача-ава деч кӱсынленда, але пӱртӱс пӧлеклен?
– Кажне вуйлатыше «Москва слезам не верит» фильмыште йоҥгалтше «Кумыт дене неле, а кунам кумытым организоватлаш тунем шуат, умбакыже числан кӱлешлыкше уке» манме ойсавыртышым палышаш. Мыйын шонымаште, вуйлатыше шотан, честный, пеҥгыдын йодын моштышо лийшаш да, мутат уке, подчинённыйжо-влакым пагалышаш. Мый кажне совещанийыште ойлем: «Айдемын тупшо шеҥгелне кумалаш гына лиеш, а молыжым – шинчашке. Коллеге-шамыч, мо дене огыда келше гын, кызытак каласыза, шкендан шонымашдам темлыза». Тыге веле тазалыкым аралыме системе ончылан шындыме задаче-влакым шукташ лиеш, вет армий деч посна генерал йӧршынат генерал огыл, а номинальный должность гына.
Тазалыкым аралыме системе кугу демократийым ок чыте. Порядке лийже манын, чыла кӱкшытыштӧ пеҥгыде системым ышташ кӱлешан. Тудо уке гын, пашам ышташ огеш лий гаяк. Тыште системе, а тыште порядке улмым умылет гын, системын рельсыште шогымыжымат, тудын ончыко кайымыжымат умылет.
Пытартыш идалыкат пеле жапыште тазалыкым аралыме системыште шуко кугу вашталтыш лийын. Мутат уке, чылажланак кӱлеш семын эшеат келыштаралтын шуктен огынал, молан манаш гын калыкын, тыгак медицине пашаеҥ-шамычын ушышт гыч тошто илыш-йӱлам пудыртен лукташ огеш лий. Нунылан «Тачысе илышын чынже тыгай» манын ончо!.. Тымарте ме медицине полышым пуэнна гын, кызыт – медицине услугым. Ойыртемым шижыда? Тиде сай але уда? Паледа, ик велым, тиде пеш сай. Конешне, системын ситыдымашыже-влак улыт, но нуным шотыш кондымо да, манмыла, йогыныш пуртен колтымо деч вара могай-гынат порядке лие.
Кушечын тыгай койыш-шоктыш? Ачам лачештарыме, пеҥгыдемдыме системым йӧратен, авамат тыгаяк лийын, сандене мыят тыгай койышан улам, шонем. Тылеч посна Рязань медицине институтлан тауштем. Тушто профессийлан веле огыл, тыгак тазалыкым аралыме системыште пашам ыштыме формылан пеш сайын туныктеныт…
– Врач – пеш серьёзный да ответственный профессий, тудо айдемын тазалыкше дене веле огыл, илышыж денат чак кылдалтын. Мый, мутлан, врачын профессийжым тӱнямбалне эн порылан шотлем… А тендам медицинышке мо конден: медик-влакын династийышт, черлым эмлаш, айдемын ӱмыржым шуяш, поро пашам ышташ ӱжшӧ кумыл але вес амал? Да молан лачшымак акушерстве да гинекологий аланым ойырен налында?
– Акушерстве ден гинекологийыште 126 ий стажем уло манын кертам. Мый тудым ковамын, авамын да шкемын паша стажнам ушен чумыренам. Профессийым ойырен налме йодышым ешыштына каҥашенжат огынал. Акам дене йыгырвелаш улына, врач-влакын ешыштышт кушкынна, сандене мый изиэм годсек авам гаяк акушер-гинеколог лияш мутланенам да тиде профессийлан тунем лектынам, а акам ачанан корныж дене каен.
Ӱдырамаш-шамычым моткоч чаманем… Шкеже ӱмырем мучко гинекологийыште тыршенам, но акушерстве – тиде святой алан. Тыште китай философ Конфуцийын мудреч ойжым ушештарынем: «…тунемше Туныктышыж деч илышыште эн кугум ончыкташ йодын. Туныктышо тудлан аза шочмо татым ончыктен». Тугеже молан гинекологий? Пашан лектышыжым ужаш. Ӱдырамашым эмлаш да вара мӱшкыраным ужаш, оперироватлаш да вара тазам ужаш – кугу пиал. Тыгай годым сай специалист улметым, поро пашам ыштыметым умылет. Авам моткоч вияш йылман ыле, но мыланна чӱчкыдын ойлен: «Айдемылан полшаш кӱлеш, вет тудо черле». Йӧратыме ойжат эре ушыштем – «Айдемылан поро пашам ышташ кӱлеш».
– Йоча, полмезе жапда гыч илыш корнышто пеҥгыдын шогаш, озыркан мардежым шотыш налде, ончыко каяш полшышо иктаж татда уло мо?
– Акам дене коктын ача-аванам порын шарнен илымым эн святой порыслан шотлена. Нунын илыш гыч кайымышт деч вара эртыше жапыш угыч да угыч пӧртылам да йоча, полмезе пагытем йӧршын вес шинча дене аклем… Ачам, Кугу Отечественный сарын участникше, пеш уникальный айдеме лийын. Сар деч вара медицине вузыш пурен, пеш сайын тунемын, экзаменым эре экстерн дене кучен. А теве ме акам дене коктын кугыжаныш экзаменым кок гана сдатленна: икымше гана – аванан мӱшкырыштыжӧ кийымына годым, кокымшо гана – шке. Ачана – республикыштына психиатрический службылан негызым пыштыше-влак кокла гыч иктыже, кеч медицине пашаш невропатолог семын ушнен. Шочынжо – Ленинград гыч, вузым тунем пытарымыж деч вара Козьмодемьянск больницыш колтеныт, да авам дене коктын ӱмырышт мучко тыштак пашам ыштеныт. Авам тугай ӱдырамаш ыле – Юмо аралыже 1 Май пайремлан демонстрацийыш але класс дене пырля колхоз пасушко пареҥгым погаш от кай! Нимогай привилегий! Теве тиде лачештарыме системан илыш корно дене тачат ошкылам.
– А яра жапдам кузе эртареда? Кӧргӧ вийым кушто да кузе налыда? Хоббида уло мо?
– Ийготым погымо семын яра жапым чон йодмо почеш эртарет улмаш… Ача-авана деч Курыкмарий районысо Владимирский селаште, Юл серыште, черке деч мӱндырнӧ огыл, 100 утла ияш изи, но пеш сай пу пӧрт кодын. Пелашем дене коктын тушко кажне каныш кечын кудалыштына. Пӱртӱсым моткоч йӧратем, чодыраште кечыгут коштын кертам. Да идалыкыште ик гана Сочи кундемысе Лазаревский посёлкыш ынде 26 ий эре ик еҥ-влак декак коштына. Нунын дене эсогыл кум-кума лийынна. Лазаревский – пеш чапле курорт, кызыт тудо тӱрыснек гаяк уэмдалтын, сандене мыланна тушто моткоч келша.
Хобби? А мыйын тудо укеат. Но мый чыла янлыкым, поснак пийым, ушдымо гай йӧратем. Ты шотышто акам дене коктын фанат улына… Мемнан япон хин урлык гыч Белла лӱман мотор пийна уло. Сандене тудо хоббиемат, молымат алмашта.
– Тазалыкым аралыме министр тазалыкшым кузе эскера?
– Кодшо ий марте бассейныш йӱштылаш коштынам, но тений, мыланем тидым ойлаш моткоч намыс, тазалыкем нигузе гаяк пеҥгыдемден омыл. Акам Альцгеймерын черже дене черланыме деч кечыште шым тӱжем ошкылым ышташ темлен. Паша кече годым тынар ошкыл ок погыно, сандене шуматкече-рушарнян кок-кум пачаш шуко йолын коштам.
Да эше! Пытартыш шым ий отпускем деч кодшо 10 кечым Ессентуки олаште эртарем. Тушто минеральный вӱдым шерем теммеш йӱам, Европышто эн кугулан шотлалтше грязелечебницыште Мёртвый теҥыз дечат пайдалылан шотлалтше тамбуканский лавыра дене эмлалтам, кечывалвел кундемын сылне верлаштыже, кислородлан поян южым шӱлен, йолын коштам. Мыланем тушто моткоч келша, сандене чылалан эре иктымак тӱем: «Тыгай курорт улмо ӱмбач молан ала-кушко кудалышташ да чоҥештылаш?» Ессентукиште ак ден качестве келшыше улыт, канаш да эмлалташ толшо калыкым сайын ончат. Акам гын Ессентукиш ынде латшымше гана миен тольо…
– Коеш, акада ден тендан коклаште – пеш пеҥгыде кыл…
– Тыге, икте-весын кумылым коктынат тора гычак чот шижына. Теве тендан дене мутланыме годым ик гана йыҥгыртымыжлан шым вашеште да уже кумшо гана пӱтыра (телефонжым шыргыжалын нӧлтале).
– Марина Викторовна, нелеш ида нал, но мый тендам угыч пашашке пӧртылтем. Таче тендам марий здравоохраненийыште мо тургыжландара?
– Тазалыкым аралыме системыште оптимизацийым палемдыме. Тиде мутым йӧршынат ом йӧрате, но Россий правительствын, тыгак Минздравын ончыланна шындыме моткочак пеҥгыде задачыштым огына шукто гын, федеральный бюджет гыч ойырымо оксам пӧртылташ логалеш… Но мый ответственно ойлем: республикысе нимогай больницым огына утыктаре. Врач ден специалист-шамычым пашашке кумылаҥден кондаш, илен лекташ манын, ала-куштыжо эмлымвер-шамычым иктыш ушаш логалеш. Вараже тыгай организацийыште кадр йодышымат решатлаш куштылгырак лиеш, вет, мутлан, врач-эндокринологын ставкыже норматив почеш лу тӱжем еҥлан гына пуалтеш… Частный медицине рӱдер-влакын нормативный базыштым шотыш кондаш, илалше врач-влакын ушыштым кызыт вияҥше реформылан келшышыш вашталташ кӱлмо йодыш-влакат моткоч пӱсын шогат…
Марий здравоохраненийыште нелылык шуко гынат, мый эре волгыдо ончыкылыклан, команде дене пашам ыштыме сай лектышлан ӱшанем. Тидыжым показательна-влакат пеҥгыдемдат: республикыштына южо чер дене черланыме случай Юл кундем округышто веле огыл, Российыштыжат эн шагал. Республикыштына утларакше кугурак ийготан-влак илат гынат, тазалык шотышто Российысе чумыр кундемласе калык деч нимынярат начар огынал. Сандене регионысо калыклан шке тазалыкым умбакыжат эскерен шогаш веле огыл, тудын верч эсогыл мутым кучаш тыланем.
Маргарита ИВАНОВА
Фотом Марий Элын Тазалыкым аралыме министерствыжын сайтше гыч налме
