Волжский районысо Купсола кундемыште, мотор пӱртӱс коклаште, спорт дене кылдалтше, военно-патриотический шӱлышан мероприятий эртаралтеш. Тыгай сынан таҥасымаш тыште йӱлаш пурен. Тушко Альметьевск, Казань, Киров, Зелёный Дол, Волжск ола гыч уна-влак толыт. Теният тыгак лийын. Чевер кеҥеж кечын ты военно-патриотический мероприятийыш верысе Покровский хуторын 20 наре казакше ден кадетше-влак ушненыт.
Сылне пӱртӱс. Чодыра лоҥгаште тӱрлӧ кугытан, тӱсан палатке-влакым шогалтыме. Ик вере ик тӱшка еҥ автоматым рончен погаш тунемыт, вес вере пушеҥгеш кандырам кылден ала-мом пӱтыркалат, кумшышт шашке дене лупшкедылыт, палемдыме верыш кӱзым кышкылтыт, кудалше машина гыч тєрштылыт. Мӱндырнак огыл шемалге-ужар тӱсан технике коеш. Лишемым: военно-полевой кухньо улмаш. Ик пӧръеҥ-повар тудын воктене пӧрдеш, пу совлам кучен, шолтымыжым, тамлен-тамлен онча. Векат, кечывал кочкышлан тутло сий ямдылалтеш… «Тамле мо?» – йодам. «Моткоч. Вара кочкын ончаш толза», – шыргыжалын мане садет.
– Тиде пеш кӱлешан технике. Тудо 300 наре еҥым «пукша». Военно-полевой кухньо верысе храмыште аралалтеш. Кугу мероприятий, таҥасымаш годым кучылтына, – ойла ты фестивальым эртараш полшышо Д.Смирнов. – Тыште изирак, куграк ийготан-влакат улыт. Еш денат толыныт. Чылажымат икте-весым колыштын ыштат, тыршат. Верысе казачествын шке тамгаже, флагше, гербше улыт. Чияшышт вургем келыштаралтын. Вуйлатышышт Александр Евгеньевич Глухов сайын туныкта. Тыште военно-патриотический воспитаний деч посна спорт дене пеҥгыде кылым кучат, духовно пойдаралтыт, илышын тӱрлӧ ситуацийыштыже нелылыкым чытен, сеҥен лекташ тунемыт. Мемнан казак-шамыч Дивеевыште, Нижегородский областьыште, Крымыште эртаралтше спорт мероприятийлаште участвоватлат, призёр але сеҥыше радамыш логалыт.
Тиде технике шотышто чыла рашеме. Ончем: йырым-йырем военный вургеман еҥ-влак куржталыт. Ик жаплан пуйто салтак илышыш логалынам.
Верысе «Клинок» команде гыч рвезе автоматым рончен пога. Воктекыже лишемым.
– Мый тышке кум ий коштам. Тыште лӱйылтына, куржталына, модына. Дивеевышкат миенам. Тушто мемнан команде икымше верыш лектын. Мыланем поснак лазертаг дене таҥасымаш келшен. Автомат гыч лӱйылтынна, – мане «Клинок» командын участникше Костя Кукушкин.
– Ме тыште еш дене участвоватлена. Ачам ден авамат тыште улыт. «Клинок» командына сай результатым ончыкта, мастарлыкше дене ойыртемалтеш, – ушныш Елизавета Картузова.
Тыгай сынан мероприятий кажне ийын эртаралтеш. Йӱлаш пурен ынде. Участник-влак альпинизм, туризм, высотный подготовко, рукопашный кучедалмаш, тактический ямдылалтмаш, кӱзым кышкыме дене мастарлыкым налыт. Тыште спортын икмыняр видше иктыш ушнен манаш келшен толеш.
Военный ориентированийлан тунемыт, огневой подготовкат, кӱзӧ дене кучедалмашат ӧрдыжеш огыт код. Кӱзыжӧ аҥысыр, лопка, вичкыж, икманаш, тӱрлӧ. Тидыжым кажне спортсмен шкан келшышым ойыра. Мишеньыш 3, 5, 10 метр гыч кышкат. Изи да кӱчык вурдан сапёрный кольмым кышкылтыт.
Оборудованийым шкеак налыт. Шукерте огыл кугу палатке, альпинизмлан келшыше кандра, скоба да моло кӱлеш ӱзгар денат пойдаралтыныт. Казак-влак еҥ кӱшеш илаш тунемын огытыл. Жапын-жапын, «Клинок-1» ден «Клинок-2» командыласе участник-влаклан физически ямде улмыштымат пеҥгыдемдашышт логалеш.
«Покровский» казак ден кадет-влак чодыраште шкем кучашат тунемыт. Мутлан, ориентированийыште компас деч посна чодыра гыч лекташ туныктат. Телефон ок кучо але зарядкыже пытен, а снегым але поҥгым погышо еҥ йомын, тыгодым кечат пыл шеҥгек шылын… Тыгай годым мом ыштыман? Регенче, шудо кушмо верым ончат, пушеҥге укшын нугыдо але шуэн кушмыжым шотыш налын лекташ тыршат. Шудо шукырак, ужаргырак – кечывалвел. Мутат уке, йоча-влак историйым шымлат, духовно пойдаралтыт. Икманаш, ты кундемыште ончыкылык тукымым военно-патриотически шуарыме шотышто моткоч кугу пашам тӱҥалыныт.
Ойыртемалтше семын Ваня Корниловым, Даша Картузовам, Костя Кукушкиным, Денис Трудниковым палемдыман. Южышт спортын моло видшым ойырат, кыртмен тренироватлалтыт, таҥасымашлаште сай результатым ончыктат. Мутлан, Миша Филин, Алексей Дмитриев, Никита Григорьев рукопашный кучедалмаш да единоборство дене пеҥгыде кылым
кучат. Вуйлатышышт А.Глухов ӱдыр-рвезе-влакым чыла велымат шуараш тырша, тидын шотышто тӱрлӧ йӧным кучылтеш.
Александр Глухов, Российысе да вес элласе сарзе казак-влакын ушемыштын Марий Элысе региональный отделжын (СКВРиЗ), спорт дене кылдалтше, военно-патриотический шӱлышан, «Покровский» хутор ХКО-н казакше ден кадетше-влакын вуйлатышышт, подхорунжий:
– Йоча-влакым ме военный сомыл деч посна духовно пойдараш, ял пашаш шуарен кушташ, туныкташ тыршена. Чылан спорт дене пеҥгыде кылым кучат, писын куржталыт, тыгак почеламут ден мурым возат, сайын куштен моштат. Шонымашнаже – самырык тукымым военно-патриотический шӱлышеш шуарымаш, шочмо мландым, ача-авам йӧраташ туныкташ.
Казачествыште шотлалтше-влак таче кечылан чыланат пистолетым, автоматым рончен поген моштат. Ме саркуралым 200 тӱжем теҥгеш налынна, таҥасымашлан келшыше тӱрлӧ оравам монь шке кычалына, ыштена. ӱмаште лазертаг дене Крымыш миенна. Сайын выступатледа гын, экскурсийыш лектына манын куандаренам ыле. Призёр радамыш логальыч. Сандене ӱдыр-рвезе-влаклан сӧрымем шукташ логале. «Ласточкино Гнездо» замкыш миенна, Шем теҥыз, Азов теҥыз воктене лийынна. Тидыже шинчымашым келгемдыме шотышто чылаштлан сай экскурсий лийын, шонем. Миен толаш полшымыштлан ача-ава-влаклан кугу тау.
Военкомат денат мемнан кылна пеҥгыде. Шижалтеш, самырык-влак ожно дене таҥастарымаште изиш лушкыдырак улыт, а мемнан деке коштшо-шамыч виян, патыр, лӱддымӧ лийыт. Рвезе-влак тӱҥ налмаште разведкыш, юж десант войскалашке логалыт. Кызыт тыгак казак часть-влак улыт. Курсант-шамычлан мом палем, ужынам – каласкалем, мом моштем – туныктем. Мутлан, мый шкеже паршют дене 48 ияш веле тєрштенам гын, воспитанницем – 16 ияш. Тидланже ДОСААФ-ыш миенна. Воскренсный школым, кадет клубым почынна.
Самырык тукымлан темлымашем тыгай: ынышт ӧркане, вет чыла шотыштат эре тунемман. Мемнан дене опытым погымышт ончыкылык илышыштышт кӱлеш лиеш. Кугуракым пагалаш, изираклан полшаш, туныкташ, пашам йӧраташ тунемыт. Кеч-могай ситуацийыште илен лекташ йӧным мушо лийыт.
Подхорунжий (руш армийысе казак войскалаште воинский лўм. 1880-1903 ийлаште офицер чиным налме деч ончыч юнкер казак училищым тунем пытарыше-влаклан пуэныт, а 1906 ий гыч – унтер-офицер)
Полина Алпаева, «Клинок-1» командын участникше:
– Шонымаш шукталтын, мый парашют дене тєрштенам. Мыланем тыште чыла келша: рукопашный кучедалмаш, лӱйылтмаш… Лийын, ик гана Дивеевыште «Диверсант» таҥасымаште йӱдымат куржталынна, икте-весым «лӱйылтынна».
Михаил Филин «Клинок» командын участникше:
– Мемнам кугурак казак-влак патриот лияш, кугуракым пагалаш, изираклан полшаш туныктат. Мыят Дивеевыште лийынам. Тушто тӱнямбал кӱкшытан таҥасымаш эрта. Кинжал дене кучедалмаште икымше верым налынам. Икымше пӱчкылтмаш марте кредалына. Тудыжо пушкыдо пор дене палым кодымо дене кылдалтын. (Тидыже икымше вӱр марте маналтеш). Такшым пеш оҥай. Ныл гана тыгай таҥасымаште вием тергенам. Ончыкшым лазертагыште ойыртемалташ шонымаш уло.
Отец Евгений:
– Кызыт неле жап. Самырык тукым икте-весым йӧратышт, полшышт, келшен илышт. Ончыч ялыште икте-весе дене ик еш семын иленна гын, тидым ончыкшымат арален кодыман.
Е.ЭШКИНИНА
