Таче лудшо-влакым дзюдо да вольный кучедалмаш дене спорт мастер кок мотор ÿдырамаш, туныктышо дене палдарена. Иктыже Кужеҥэр район Салтакъялеш шочын-кушшо, а кызыт Йошкар-Оласе 3-шо №-ан школышто тÿҥалтыш классыште туныктышо Надежда Малинова (ÿдыр фамилийже Александрова), а весыже – ты школыштак физкультур урокым вÿдышö – Елена Золотарёва (ÿдыр фамилийже – Максимова).
«Тренер-влакын полышыштлан тау»
– маныт Н.Малинова ден Е.Золотарёва, вет коктынат спортын торжарак видшым ойыреныт. Жапше годым пырля ик секцийыш коштыныт. Когыньыштымат тренер-влак Людмила Юркина ден Олег Толмачёв ямдыленыт. Сай туныктышо лийыныт, но воспитанникышт деч пеш пеҥгыдын йодыныт. Вес семынже огеш лий. Спортышто торжалык, дисциплине, чытымаш кÿлыт.
Лач тидланак кок ÿдырым туныктеныт. Надежда Малинова, Елена деч изиш кугурак лийын, студент илышыш ушнен, а Елена эше школышто тунемын гынат, моло дене пырля тренировкыш коштын, кыртмен ямдылалтын. Чÿчкыдынак когыньыштым вашпижмашке шогалтеныт.
– Елена пеш вичкыж, изи ыле, шорташат логалын. Сандене южгунамже чаманенамат, тудлан лÿмынак сеҥалташ тыршенам. Мыйже тунам ял гыч толшо да топкатарак ÿдыр лийынам, – эртышым шарналтен шыргыжалын ойла таче кечылан кок шочшан ава. – Такшым тÿрлыжат лийын. Мыйымат виянрак, талырак лияш манын, тренировко годым рвезе дене вашпижмашке шогалтеныт. Тидыже чытышан да пеҥгыдырак койыш-шоктышан лияш амалым ыштен. Татамишке лекмеке, лÿддымылык изиш йомеш. А дзюдошко кошташ школышто тунеммем годымак шоненам. Ик гана тренер Олег Аркадьевич физкультур олмеш дзюдо секцийым темлен. Мый тидлан куаненам веле, уло кумыл дене ямдылалташ тÿҥалынам. Результатшат лийын. Тренер-влаклан умылымыштлан, полшымыштлан, ямдылымыштлан моткоч кугу тау.
Изи йоча-влакым кумылаҥденыт
Ик жап кок спорт мастер Надежда ден Елена эше школыш коштдымо ÿдыр-рвезе-шамычым дзюдолан кумылаҥденыт. Икана йоча студийын вуйлатышыже Надеждалан дзюдо дене секцийым почаш, тудым шканжак эртараш темлен. Самырык ÿдыр келшен.
– Тунам материальный базе пеш начар ыле. Сандене поролоным, коваштым налын, матым шкеак ургенна. Йоча-влакат кумылын ушненыт, куанен коштыныт. Ик группышто эсогыл коло еҥ лийын. А мемнан тыгайже кок тўшка чумырген. Сандене полыш кÿлын. Мый Елена Васильевнам ÿжынам. Тыге адакат коктын пашам ыштенна, а пырля чылажат оҥайын да веселан эртен. Тÿрлö упражненийым ыштыктенна, идалык мучаште эсогыл йоча-влак коклаште турнирым эртаренна. Судья семын тушко дзюдоист Александр Сергеевым ўжынна. Варажым тудат секцийым вÿдаш тÿҥалын, таче кечынат тушто ышта, – дзюдо секций нерген куанен каласкала Н.Малинова. – Кажне ÿдыр ава лияш шона. Мыят варажым ешым чумыренам, школышко пашам ышташ кусненам.
Лач дзюдо веле
Елена Золотарёва 2010 ий гыч Йошкар-Оласе 3-шо №-ан школышто тунемше-влаклан физкультур урокым эртара, но тыгодым кызытат изи йоча-шамычым тренироватла. Таче кечылан тудат кок шочшан ава.
– Мыланемже вес семынже огешат лий ыле ала-мо… Акам Людмила Анатольевна Юркина моткоч тале тренер семын палыме. Тудо шкежат дзюдо, вольный кучедалмаш, самбо дене Российын спорт мастерже нормативым шуктен, воспитанникше-шамычат шукышт сай кÿкшытыш шуыныт. Мыйымат ўжын, тыге дзюдо секцийыш коштынам, тыршенам. Мутат уке, тÿҥалтыште моткоч неле ыле. Ончычшо вичкыж капкылан лийынам, вий уке… Школышто веле тунемынам, – жаплан эртышыш пöртыльö физкультурым туныктышо Е.Золотарёва. – Спортын ты видше дене 13 ий тренироватлалтынам. 2005 ийыште Йошкар-Олаште «А» классан турнирыште спорт мастер нормативым шуктенам, вет пытартыш ийлаште мемнан денат тыгай кÿкшытан таҥасымаш-влак эртаралтыт.
Физкультурым туныктышо семын самырык тукымлан тыгай тыланымашем лиеш: кугу спорт дене таҥлалташ огыл гын, физкультур дене пеҥгыде кылым кучыза. Шкан жапым муын, зарядкым ыштыза, таза лийза.
Мастар марте неле корным эртыме
Кундемыштына кучедалмашын ты видше дене верысе спорт мастер-влакат ятырынак улыт. Мутлан, Л.Черепанова, Д.Романов, А.Долгушев, Т.Зыкова, А.Золотарев, А.Сергеев да молат. Сандене регионыштына спорт мастер нормативым шукташ йöн лийше всероссийский турнир эртаралтеш.
– Спорт мастер норативым шуктымо марте неле корным эртыме. Жапше годым ме кечеш кум гана ямдылалтынна. Эрдене, кечывалым да кастене. Тургыжланенам. Такшым шуко да турлö кÿкшытан таҥасымаште вием тергенам, а спорт мастер лўмым 2003 ийыште пуэныт, – адакат эртышыш пöртыльö Н.Малинова. – Вольный кучедалмаш денат спорт мастер нормативым шуктенам. Лийын тÿрлыжат, но чылажымат чытыме. Мыйже изи капан улам. Шарнем, икана дзюдо дене ик турнирыште вием тергенам да ты кечынак вольный кучедалмаште таҥасыман ыле. Туштыжо 48 килограмм нелыт кÿлын, а мыйже улыжат 42 килограмм нелытан веле лийынам. Садак лектынам, эсогыл 3-шо верым сеҥен налынам. Тыгаят лийын. Дзюдошто, мыйын шонымаште, эн тÿҥ вий огыл, а шонен моштымаш, соперникетын мом ышташ шонымыжым шижын, моткоч писын тудын вийжым шкан кучылтын моштыман. Самырык тукымланат таза илыш-йÿлам кучаш темлем.
Тек самырык ава, туныктышо, спортсмен-влакын ончыкыжымат чыла шонымышт шукталтеш, пашаштышт творческий шӱлышышт ешаралтеш.
Дзюдо – спортын олимпийский видше. Тудо япон боевой искусствыш пура, тӱрлӧ нелытанлан да тўшкалан шелалтеш. Ты вид координацийым, вияҥда, вий-куатым шуара, чытымаш ден писылыклан туныкта.
Тиде вид дене Марий Эл гыч палыме спортсмен талантан гид-кусарыше Виталий Силиным палемдыман. Тудо Параньга район Матародо ялеш шочын-кушкын. Ленинградысе милиций спецшколышто тунеммыж годым япон йылмым тунемын, самбо, дзюдо дене пеҥгыде кылым кучен, чўчкыдынак всесоюзный, тыгак тўнямбал таҥасымашлаште вийжым терген, ветеран-влак коклаште ятыр гана Ленинградын чемпионжо лийын, Европын первенствыштыже призёр радамыш логалын. В.Силин Ленинградысе А.Жданов лӱмеш кугыжаныш университетын филологий факультетыштыже эрвел йылме-влак отделенийым тунем лектын. Дзюдо гоч айдемын кӧргӧ чонжым шуарымаш философийым шымлен. Эрвел единоборство нерген япон спорт литературым руш йылмыш кусарен. Дзюдо правил, кучедалмашын техникыже, тактикыже да психологийже нерген икмыняр статьям возен. Ятыр спортсмен таче кечынат тудын ямдылыме да кусарыме пашаже-влакым кучылтеш.
Палаш: В.Силин дзюдо да теквандо дене тӱнямбал категориян судья лийын. Тыгак Виталий Иванович икымше категориян гид-кусарыше марте кушкын.
Е.ЭШКИНИНА
