ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ

«Кандаш ушкал деч шагал огыл ашныман», —

манеш Параньга район Усола ял гыч шуко вольыкым ончышо А.Сунгуров.

Изинек кидмастар лияш шӱмаҥын

Альберт Семёнович изинекак кидпашалан шӱмаҥын, пушеҥге гыч тӱрлӧ пу ӱзгарым пӱчкеден лукташ кумылаҥын. Тидыжак тудым Йошкар-Оласе школ-интернатыш конден. Тудым тунемын лекмеке, тыштак художественный училищыш пурен, оформитель-дизайнер лияш ямдылалтын. Вара армий радамыште служитлен, тушечын пєртылмек, училищыште икмыняр жап тыршен, пел ий Йӱдвел кундемыштат лийын. Но чон садак шочмо велыш ӱжын,    шочмо ялыш пӧртылын. Ондак Параньгаште пу омсам ыштыме цехыште пашам ышташ тӱҥалын, вара школышто шым ий тыршен. Рисований, черчений, труд, тыгак тӱҥалтыш военный ямдылалтмаш уроклам вӱден. Школышто ты пагытыште пашадар изи лийын, адакшым тудым жапыштыже пуэн огытыл.

— Тидым шотыш налын, мӧҥгӧ пеленысе пашашке куснышым, пелашем дене коктын вольыкым ончаш кутырен келшышна. Тыгак мӧҥгыштак пу гыч тӱрлӧ ӱзгарым йодмо почеш ямдылаш тӱҥальым. Кызыт йодмашыже гына шагал пура, — каласкала А.Сунгуров. – Пелашем, Антонина Алексеевна, ончычшо социальный пашаеҥ семын тыршен, кызыт верысе фельдшер пунктышто санитаркылан ышта. Тидын деч посна шоҥго ачам онченна. Тудо ончычшо колхозышто эре трактористлан ыштен. Кодшо ийын илыш гыч кайыш. Мыланна сурт пеленысе пашаште Олор ял гыч пелашемын родыжо, эргымын кресачаже  Виталий Николаевич Очеев чот полышкала. Тудо Москваште ик организацийыште слесарь-водительлан вахте дене ышта. Тушечын пєртылешат, тунамак мемнан деке толеш. Теве вольык ашнаш чапле вӱтам ыштышна, пуым кондыш, пӱчкедаш, шелышташ полшыш.  

Альберт Семенович ик жап мӱкшымат ончен, но ала-мо шот дене кок ий ончыч пытен. Эше шыжымак омарта гыч мӱкш-влак йомыныт. Ынде кудывече пеленысе садыште икмыняр яра омарта шинча. Кызыт Сунгуровмыт вич ушкалым, кок презым, ӱшкыжым ончат. Теле марте сєснамат ашненыт. Тудым шӧр деч кодшо обрат, йыра да моло кочкыш арам ынже лий, вольыклан пукшаш йӧрыжӧ манын ашнат.

      Сатуэт лийже – налшыже лектеш

Ты кундемыште уто шєрым калык деч погат. Кеҥежым, мутлан, литржылан латкуд теҥгем тӱленыт гын, телым – латиндешым. Кызыт Сунгуров шєрым, ӱмбалым, торыкым, ӱйым Параньга посёлкыш палымышт деке машинаж дене шупшыкта, тыгак ялыштат пошкудо-шамычлан ужала. Кум литржым шӱдӧ коло-шӱдӧ кумло теҥгелан темла, кеҥежым гын пошкудо-влаклан шўдыланат  ужала. Легковой машинашт да Газельышт уло. Газельжым шудым шупшыкташат кучылтыт. Лишыл жапыште ик ушкал почеш весе запускыш каят, лӱштымым чарнат, сандене шєр шагал лиеш.

Кызытеш тарлаш перна 

— Мландына ик гектар веле уло, тыгай кумдыкышто чыла вольыклан ситыше кургым ямдылаш йӧн уке, — ойла А.Сунгуров. – Сандене ешарен налнена. Верысе администрацийыш йодмашым возынем. Ончыч кундемыштына ятыр фермер пашам ыштен. Нунын техникыштат, мландыштат ятыр лийыныт. Варажым мланде яра кияш тӱҥале, тыгодым техникышт нунын денак кодын. Южо еҥын тракторжо, моло техникыже яра шога, ок кучылт, тыгодым вольыкым ок ашне. Мыланем технике, тушко пижыктышаш оборудований моткочак кӱлыт, но кызытеш тудым налаш йӧн уке. Фермер радамыш шогалме годым кугыжаныш грантым ойыра, тудын дене техникымат, сай урлык вольыкымат налаш лиеш ыле, но кызытеш тыгай ошкылым ышташ ямде  огынал, шке вийланак ўшанена. Шудым ямдылыме годым пресс-подборщикат пешак кӱлеш, но тудо шерге, шымшӱдӧ тӱжем теҥгешке шуэш. А мый шудымат шукыж годым шкеак кид дене солем, кок бензосавана уло. Кечыште пел гектар марте солен кертам. Тиде мыланем капкылым пеҥгыдемдаш, лывырташ полша.

Игече вӱдыжгӧ, солымым писын кошташ да поген налаш келшыше огыл гын, шудым солаш тракторым тарлат. Шке ялысе пӧръеҥ Ю.Чирковым полшаш йодыт, Т-25 тракторжо дене писын солен пуа. Олор гыч родышт В.Очеевынат тракторжо, моло техникыже уло, тудат полшаш тореш огыл.

— Мыйын косилкем уке, но куралаш, пакчам пушкыдемдаш техникем уло, — муланымашке ушна В.Очеев. – Мый нунылан шке техникем темлем, наҥгай, кучылтса манам, но аптыранат ала-мо, огыт нал.

Сунгуровмыт ямде шудым налыт. Шым тылзе ямдылыме кургым пукшымым (лач тынар жап ужар шудо ок лий) шотлаш гын, кумло куд рулон кӱлеш. Лач тынарым налыныт. Олык шудо ик рулонжо шымшӱдӧ теҥгем шога гын, люцерне гыч ямдылымым индешшӱдылан,  тоштыракым кудшӱдылан темлат. Шудым тыгак яра кийыше пакчаштат солат, тыге куштыра ок куш. Тидыже пакча оза-влакланат пайдале, мланде яндар шинча. 

Пырчым верысе предприниматель В.Романов деч налыт. Тудо техникыжым мландым куралаш ятыр озанлыклан ойыра, а нунышт пашадар шотеш пырчым пуат. Лач тудыжым Сунгуровмыт семын вольыкым ончышо-влак наледат.

Роскотшат изи огыл

Пӱтынь ялжыланат ушкал коло куд вуй гына кодын. Тудым черет дене кӱтат. Сунгуровлан вич кече кошташ логалеш. Вольыкым кондышташ утларакше Альберт Семёновичлан перна. Кунам жап шыгыр, мутлан, кургым ямдылыме пагытыште, пошкудо-влакым тарлен колтат.

Кызыт ялыште вольыкым тӱжаҥдыме йодыш пӱсын шога. Ончыч, вольык шуко лийме пагытыште, искусственно тӱжаҥдыме пункт-влак лийыныт. Тӱшка озанлык-влакланат эҥерташ лийын.  Вольык ашныше оза-влак тушко кеч-могай жапыштат йодын толын кертыныт. Ынде тыгай пункт-влакым пытарыме, сандене кӧ могай шотым муэш, тугайлан эҥерта. Сунгуровмытын Алашайка ялыште палыме осеменаторышт уло. Эргыже грантым налын да шуко вольыкым ашнат. Тиде ўдырамаш осеменаторым Сунгуровмыт ушкалыштым тӱжаҥдаш ӱжыт.

— «Мый чот ноем, ярнем, сандене моло деке кайымаш уке» манын ойла тудо, — каласыш А.Сунгуров. – Ик ушкалым тӱжаҥдаш ик тӱжем теҥгем тӱлыман. Чылаж годымжак иканаште шотлан ок тол. Тыгодым уэш тӱжаҥдымылан тӱлыман огыл, а кумшылан пел акым пуыман.

Вольыкын тазалыкшым Параньга ветучастке терга. Тудын специалистше-влак вӱрым налыт, прививкым ыштат.Черле вольыкым эмлат. Чыла пашаланат тӱлыман. Сунгуровын мутшо почеш, эн кугу роскот лачак кеҥежым ышталтеш.

— Вольыкым ончен, ялыште илаш лиеш, єрканыман гына огыл. Шанчыеҥ-влак шотлен луктыныт: вольык ончымо паша экономике могырым пайдале лийже манын, шке озанлыкыште кандаш ушкал деч шагал огыл ашныман, — шонкала Альберт Семёнович.

Шотан ешыште шотан икшыве кушкеш

Сунгуровмыт кок икшывым ончен куштеныт. Ӱдырышт шукерте огыл ешаҥын, а латик ияш эргышт музыклан шӱман. Тудлан кресачаже В.Очеев рвезылан эше куд ияш улмыж годымак баяным налын пуэн. Параньга йоча музыкальный школыш тунемаш кошташ тӱҥалын. Россий кӱкшытан конкурсышто кум гана участвоватлен, лауреат лӱмым сеҥен налын. Лишыл жапыште районын чапшым республик кӱкшытан таҥасымаште Яҥгетсола гыч рвезе дене коктын аралаш, дуэт дене шокташ тӱҥалыт.

Ме Альберт Семёновичын озанлыкшым, матерскойжым ончен савырнышна. Вӱташт чапле, йоҥгыдо. Ушкалым йолыштен шогыктат, кургым пуэдаш йӧнан. Мастерской тыгак йоҥгыдо, волгыдо. Тыште тӱрлӧ станок, инструмент, ӱзгар-влак улыт. Нуным кидмастар пу гыч тӱрлӧ ӱзгарым пӱчкедаш кучылтеш. Пӧрт капкам моткоч моторын сӧрастарен. Эше Сунгуровмыт «Марий Эл» ден «Сурт-пече» газетлан эреак возалтыт.   

В.СМОЛЕНЦЕВ

Снимкылаште: Альберт Семёнович ден Антонина Алексеевна Сунгуровмыт; тукым родышт В.Очеев; вӱташте вольыклан йоҥгыдо; мотор капка; илыме пєртышт; мӱкш омарта-влак; мастерскойышто

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий