«Ирония судьбы или С лёгким паром!» фильмым кӧ огеш шарне гын?! Тудым У ий пайрем вашеш кажне ийын ончыктат да ынде чыла мутшым наизусть палена, товатат. Шарнеда, тушто тӱҥ герой ойла: «Ме кажне ийын У ий вашеш йолташ-влак дене пырля мончашке коштына». Молан тидым шарналтышым? Тений мемнанат тыгеракак лекте – коллективна дене Швейцарийыш … мончаш пураш да каналташ миен толна!
Сылне пӱртӱсан марий кундем
Уке, тора-а йот элышкыжак огыл, а мемнан дене, Марий Элыште, улшо Марий Швейцарийышке! Марий Шой, Визым кундемым тыге маныт. Адакшым тошто ийым ужаташ, у ийым вашлияш мийыме каныме базыжымат лач тыгак лӱмдымӧ.
Чынжымак, Швейцарий! Автобус дене кудалме годым пашам пырля ыштыше-влакын вуйышт тыҥге-туҥге гына пӧрдӧ! Окна гыч ик велыш ончалат – курык, вес велыш – курык. Ик велне – мамык ош лум дене леведалтше кумда чодыра, вес велне — … адакат курык! Санденак миен шумешкына салонышто ик куанле ой гына йоҥгыш: «Ой, могай мотор! Ой, пӱртӱсшӧ могай сӧрал!» Чынжымак, тыгай сылнылык кузе огеш куандаре?!
Йывыртен ончышт-ончышт, Визымыш толын шуна. Ужына: канышаш базына умбачынак койын шинча, но … тӱҥалтыште тудым тора гыч ончашак веле логале шол. Вет миен шуаш изи-иш гына кодын ыле – кӱкшӧ курыкыш автобусна кӱзен ыш керт. Пижна. Мом ышташ? Автобусым тушанак шогалтен коден, сумкам, мом кондымынам погалтен, палемдыме верыш йолын миен шуна.
А кӱзен шумеке, ончыланна тугай пейзаж сӱретлалте! Курыкын пурла велныже икте воктен вес изи пӧрт-шамыч волгалт шинчат. Чынжымак, волгалтыт, вет нуным кажныжым моткочак чаткан ыштыме. Адакшым каныме базым почмылан жап утыжым шуко эртен огыл, сандене вичкыжрак пырня-шамыч эше шапалген огытыл да ошалге-чеверрак тӱсышт, писынрак миен шуын, пурен, ончал лекташ «ӱжыныт». Да ме тыгак ыштышна. Эн ончычак мыланна ойырымо пӧртыш пурен, ончал-аклен савырнышна. Вара монча деке тарванышна. «Пел шинча дене эртен», мом-кузе ыштымылан ӧрын, вашкерак мушкылт толаш кумылаҥна. Но тидын нерген варарак.
Базыш толын шумеке, эн ончычак мемнам тыште пашам ыштыше ӱдырамаш порын вашлиймекше да сайын каналташ тыланымекше, кож деке лишемна. Содыки, лач тудо кызыт кеч-куштат – тӱҥ оза. Мемнанат, сӧрастарен шогалтыме сылне кожым ужын, кумылна эшеат нӧлталте да чоныштына пайрем шӱлыш утыр ешаралте!
Монча
Тыгайым, мыйын шонымаште, але марте иктат ужын огыл ыле, очыни. Могай ужмо? Тыште, Визымыште, ыштымешке, колалтынжат огыл. А кызыт тудын нерген увер торашке шумеш шарлен. Мо дене вара тынар ойыртемалтеш? Тыште монча кӧргышкак памаш вӱд йоген пура! Адакшым выньык дене кырен але ырен шинчен лекмеке, вигак изирак бассейныш пурен лекташ лиеш. Туштыжат – ший гай яндар памаш вӱд. Чара кап весе-влаклан ынже кой манын, бассейным моторын гына авырен налме. Чыла нине амал денак ты мончаште мушкылташ еҥ-влак республикнан тӱрлӧ районлаж гыч веле огыл, вес кундемла гычат толедат! Эсогыл Москва гыч!
Меат, мо тыште мончам ыштыме, редакций коллективна дене кеҥежым толын каяш икмыняр гана шоненна ыле, но эре могай-гынат чарак лектын. Чыным ойлаш гын, шкежат чӱчкыдынак семынем шоненам: «Эсогыл Москва гыч шумеш мурызо Надежда Бабкина, толын, тыште мушкылт каен. А мый, ты районынак шочшыжо, алят ты чапле мончаште лийын омыл?! Шот огыл. Кунам-гынат миен толманак!» Пиалеш, тиде жап толын шуын. Мыланна тыште шокшо кеҥеж кечын огыл, а леве теле кечын лияш пӱралтын улмаш.
Курык
Но тидлан кумылна йӧршынат волен огыл. Мӧҥгешла, йывыртенна веле. Вет телым тыште курык гыч мунчалташ лиеш! Кеч кечыгут издер ма, ече, «ватрушко», ледянке, эсогыл калай вол дене кӱзӧ, воло.
Тыгай кӱкшӧ курыкым ужын, мемнан-влакат изи йочала мунчалтен кийышт. Кийыштак! Вет «ватрушко», ледянке дене волымышт годым южышт пел корныштак «кумыкталт» возыныт да лумышто пӧрдалыныт. Поснак ӱдыр-шамыч. А мемнан нуно кажныже пеш тале улыт.
Теве икте эн кӱкшӧ вер гыч ӱлыкӧ тугай кугу скорость дене чымалте – почешыже лум-пурак гына тӱргалт кодо! А корныжо кужу-у, изирак эҥер марте шуйна. Тудым шинча дене сайынже «ужатенат» шым шукто, ончем – эҥер декат шуэш! Мо, тудыжо изи гынат, мушкын наҥгаен кертешыс. А вет ӱдыржӧ шкенан. Содыки жалке. Семынем чаманен, тудлан полшаш куржаш гына тарванышым, ончем, вес изирак курык шеҥгеч, лум пургыж кокла гыч, йолжо койылалтыш. «Юмылан тау! Ила!» — шоналтышым. Вара шкежат, лум чуҥга гай лийын, шӱлешт да тӱҥжӧ — шыргыж — тушеч лекте. Санденак, томаша лийын кайыме деч лӱдын, мый гын пел курык нарышкырак гына эркын кӱзышым да «ватрушко» дене ик гана волымо шотым ыштышым. «Курыкышто мыят мунчалтенам!» манаш…
Мунчалтен ситарымеке, иктышт вигак мончашке кайышна, весышт ӱстелым погаш тӱҥальыч, кумшышт шылым кӱктышт, нылымшышт кугу подеш шурпам, чайым шолтышт. Южыштын кызытеш шкенан мончана укеат, могырнам тунар кандарышна – тӱшка фотошко логалде кодынна!
Чыным ойлаш гын, пӧръеҥ-шамыч, мемнан деч ондакрак миен шуыныт да шашлыкым кӱкташ тӱҥалыныт. Автобусым ӱлнӧ шогалтен коден, сумка-влакым сакалтен, базыш толмына жаплан нуно ик ужаш шылым тулеш кӱктенат шуктеныт ыле да весым ямдыленыт. Южышт шурпалан мо кӱлешым пӱчкеденыт. Тыштыже «южышт» манме дене гына серлагаш келшен огеш тол, шонена. Паледа ыле гын, кӧмыт мыланна кочкаш ямдыленыт?! Мемнан тӱҥ редакторна Александр Саликович Абдулов ик эн тӱҥ повар лийын. Уке, тыге огыл. Шеф-повар! Тыгак – кумдан палыме да лӱмлӧ еҥ-влак — Василий Александрович Пектеев ден Иван Михайлович Ямбердов!
А икмыняр жап гыч нунын деке Йӱштӧ Кугыза ушнен. Тудыжо ик почеламутышто каласыме семын, эн ончычак «шке кундемже мучко савырнен»: тыште-тушто лийын, вара эсогыл мончашке йышт гына ончалын улмаш. Кеч тыге коштмыж нерген шукынжо паленат огынал – фотографий-влакым ончымеке веле рашемденна. Чоя коча!
Пайрем
Курык гыч мунчалтен ситарымеке, мончаш пурен лектын да «кокымшо шӱлышым» налын, чыланат чапле сиян ӱстел коклашке вераҥна. Шот да рат дене келшышын, торжественный ужашымат эртарен колтышна – тӱҥ редакторна чыланнам шушаш У ий дене саламлыш да шушаш ийыште тыгак але эшеат сайынрак пашам ышташ тыланыш. Эртыше ийын поснак тыршыше-влаклан Чап кагазым, премийым да эше ойыртемалтше ик пӧлекым – Шкетан театрыште У ий пайремым пырля вашлияш ӱжмашым – кучыктыш. Тылеч вара пайрем гӱжлаш тӱҥале!
Тамле шурпам, шылым моктен-моктен кочкын, шудо чайым подылын шинчена ыле, кенета омсашке саде Йӱштӧ Кугыза вашкыде-е гына пурен шогале. Мемнам Йӱштӧ Кугыза саламлаш толын лектеш манын, адакат шукынжо паленат огынал. Сандене тиде моткочак кугу сюрприз лие!
Йӱштӧ Кугыза толмылан изи икшывыла куанен, тудын дене пырля фотографироватлалтнат, мурышна-куштышнат. Каныме пӧрт коҥга мемнан улмо годымат олталтын. Тиде амал дене тугакшат шокшо пӧлемыште кӱжгӧ вургемым чийыше кочайлан эшеат шокшо лийын да тудо, йӱкшаш уремыш жапын-жапын лектын-пурен, уэш мемнам веселитлыктен. Нойымешкыжак тыршен! Санденак кочай кузе вучыдымын толын лекте, тугак шижын шукташ лийдымын «йомо».
А Йӱштӧ Кугызаже кӧ вара лийын? Адакат калыкыште моткочак сайын палыме еҥ – Юрий Ямбатров! Пайремышкына тудо такше шкетын гына толын огыл. Пелашыжым, ӱдыржым да … Кужэҥер районысо Кугу Лаждӱр тӱвыра пӧрт пелен чумырымо чапланыше «Лӱҥгалтыш» ансамбльын кок участникшым конден! Тиде адакат мыланна сюрприз да кугу пӧлек лие. Нуно кайымешкынак мемнан дене пырля лийыч да хит мурышт-влакым, южыштым кок-кум пачашат, мурышт, баян почешат куштыктышт, дискотекымат эртарышт. Тидлан куанен, ме нунын дене пырля ну вет мурышна, ну вет куштышна-а. Ярнымешке, но чон канымешке. Санденак тынар куандарымыштлан ансамбльын участникше-влаклан чеверласыме годым пачаш-пачаш тауштышна.
А пайремыштына ик модышыжо могай ыле?! Поснак – Йӱштӧ Кугыза ден Лумӱдырым газет гыч вургемым ыштен чиктымыже. Когыньыштымат «Марий Эл» газетна дене «сӧрастарен» шогалтымеке, кузе нуно койыч?! Тидым ужаш кӱлеш ыле. Ой, Юмыжат: Лумӱдыр – кӱ-ӱкшӧ капан, топката туп-вачан, тале, Онар патыр гай … пӧръеҥ. А Йӱштӧ Кугыза – изира-ак капан, каҥгарак гына … ӱдыр.
Икманаш, коллективна дене, товатат, ӱмыр мучко шарнен илаш ситышын каналтен толна. Такшым тыгак лийшаш: пашамат тыршен ыштыман, каналтенат моштыман.
Но Визымыш содыки эше кеҥежымат толын каяш кӱлеш манын шоналтышна…
Любовь Камалетдинова.
М.Скобелевын фотожо.
