КАЛЕНДАРЬ

Калык календарьым лышташлен

15 январьыште Кушшо тылзе ик эн начар лектышан Вӱд йоктарыше шӱдыр палыште лиеш.

Шокшемдыме теплицыш, ешартыш волгыдым йӧнештарыме окна ончылан кеч-могай кушкыл озымымат ты пагытыште кусарен шындаш, йоҥгытыш нӧшмым ӱдаш, пеледышым шындаш огеш темлалт. Тиде жапыште кукшкыл вож але вожора поснак лушкыдо да начарын тырла. Ужаргынек кочкаш шындыме ужар шоганыш, петрушкыш, укропыш вӱдым шаваш, йоҥгытысо мландым вӱдыжтараш йӧндымӧ кече, тыгыде ӱвыралан пошаш амал гына ешаралтеш. Тыгодым кушкылын иге укшыжым пӱчкын кораҥдаш, шуэмдаш уто ок лий. Тӱрлӧ шукш-копшаҥге пошымо, поҥго чер авалтыме деч аярым шыжыкташ йӧнан жап. Тыгак лишыл кок кечылаште нӧшмым ӱдашлан нӧрташ пышташ, шытыктараш, нерештараш, пеледышым кусарен шындаш, кеч-могай кушкыллан ешартыш кочкышым пуаш шотлан ок тол.

Пушеҥгым, тӱрлӧ вондым локтылын нултышо янлык деч йӧнештарыме аралтышым тергаш, уэш вераҥдаш мондыман огыл. Пакчаште лумым шукырак кучаш полшышо йӧнештарымашым вераҥдылаш тӱрлӧ арверым верын-верын пыштыман, шындылман, шогалтыман.

Эр шошым лум кайыме деч вара пакча пашам тӱҥалме пагытлан тӱрлӧ вартышан (минеральный, комплексный, органический) ӱяҥдышым налын ямдылаш лиеш. Тыгак лишыл кечылаште пеледыш кӧршӧкысӧ рокым пушкыдемдаш, пӧлемыште кушшо кушкылыш вӱдым шаваш шотлан ок тол. Тылзе календарь почеш ышташ чарымым шекланыдыме дене кушкыл тӱнчыктаралт, а вож шӱяш тӱҥалын кертеш.

Тылзе календарьым эскерен, сурт сомылкам вораҥдарышылан ковыштам мариноватлаш, шинчалташ ик йӧнан кече-влак: 18, 19, 20, 21, 22 январь.

Калык календарь почеш эрла  – Сильвестрын кечыже, сурткайык (чыве) пайрем. Православий йӱлам жаплыше-шамыч Преподобный Серафим Саровскийын мощыжым 2-шо гана мумо кечым палемдат. Тиде кечылаште черкыште пайрем службо эрта.

А калык палым эскерен илыше кресаньык-шамыч, ожно чыве вӱтам осал вий деч аралаш манын, лачшымак 15 январьыште шикш дене тӱтырыктен ӱпшыктареныт. Чыве веле огыл муным шуко мунчыжо, суртышто ашныме моло сурткайыкат жап дене пыжашыш пӱкташ шинчышт, чывиге, лудиге, комбиге черланен ынышт коло манын, шокшемдыме левашыш, вӱташ рокышто мумо, шем тӱсан да покшелныже вошт койшо рожан онагӱм (жертвенный камень) –  «сурткайык аралтышым» – сакалтеныт. Мумо кӱ чыве муно кугытан лийын гын, тудым поснак сайлан шотленыт. Тыгак вӱташте йӱдым озаланыше таргылтышым шыпландарен кожгаташ манын, оралте кашташ, вӱтамбак лунчыргышо йыдалым кышкеныт.

Сельвестр кечын сурткайык шыл дене шӱрым шолтен, моло тутло кочкышым ямдылен огытыл, еш пиал мучыштаралтме деч лӱдыныт. Пуйто шӱшкылмо чыве шулдырешыже пиалым сурт гыч наҥгая манын ойленыт.

Лачшымак 15 январьыште, кас кавасе тылзым ончен, ныл арня жапыште игече могай лийшашым рашемдаш тыршеныт. Тылзын кок вел мучашыжат яндарын да кошаргын коеш – тӱтан мардеж тарванымым вученыт, «тӱкыжӧ» тура да йыргешке велже дене комдык «вочшын» кия – кок арня наре чот йӱштӧ игече шогаш тӱҥалеш, тайылын коеш – поран тарвана.

Сильвестр кече, сурткайык пайрем дене кылдалтше моло калык пале-влак:

  • Коҥгаште эрдене пу шодыртатен йӱла – игече чот йӱкшемда.
  • Шогертен илыме вер пелен чоҥештылеш да тӱрволак йымак шылаш тӧча гын, поран тарванышаш. Ты кечын тӱтан тарвана, жапын-жапын мардеж талышнен пуалеш – игече чот йӱкшемдышашым шижтара.
  • Кастене пыл-шамыч тӱшкаш погынат – игече чот пужлышашым шижтарат. Кас кава кандалге тӱсым налеш гын, игече кенета вашталтеш.
  • Агытан-влак жап деч ончыч эрак мураш тӱҥалыт – левештышым вучат.
  • Чыве-шамыч вараш эр кӱзен шинчыт гын, лишыл кечылаште игече чот йӱштӧ лийшашым ончылгоч шижтарат.
  • Сурткайык лумышто почаҥеш, ӱмбакыже лумым кышкен йӱштылеш чӱчкыдын кыдетла – леве игечым мужедеш. Почшым пӱтыркален шаралта да капшым почка – пораным вуча, кылмен туртышо гай коеш але ик йолышто шога – чот йӱкшемда.
  • Ты кечын мӱшкыраҥше ӱдырамашын эрге аза шочшаш.
  • Сильвестр кечын ӱпым пӱчкын але тӱредын огытыл, ӱп йогымо да чара вуян кодмо деч шекланеныт.
  • Ожно ты кечын пӧрткӧргым эрыктен лукмо годым омса янакым шнуй шӱлышым пуртымо вӱд дене ӱштыныт. Тунам ойго да эҥгек пӧрт омса лондемым вончен, суртышко логалын кертдымылан ӱшаненыт.
  • Идалык йӱран лийшашым укем лачшымак ты кечын ончылгоч мужедыныт. Тидлан латкок шоган пӱйым налыныт да идалыкысе тылзе семын поче-поче радамлын вераҥденыт. Кажныжын ӱмбакыже йӱдлан шинчалым изиш шавалтеныт. А эрдене мыняр шоган пӱй «пӱжалтын», тынар тылзын ночко да йӱран лиеш манын онченыт.
  • Ожно тыгай калык палыланат эҥертеныт: ӱдырамаш ты кечын йолжо дене шиждымын пырысым чумал колта але шӱртня гын, марийжын еҥ вате але еҥгавате дене шӱраҥыштылаш тӱҥалмыж деч шекланен иленыт.

15 январьыште шочшо еҥ сурткайыкым ашнаш йӧратыше оза лиеш. Талисман шотеш агат минералан аралтышым пелен коштыкташ але чияш шотлан толшаш.

Р.ЧЕПАКОВА ямдылен

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий