10 сентябрьыште Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифеев «Россия-24» телеканалыште вияш линийым эртарыш. Тудо еҥ-влакын йодышыштлан вашештыш.
Россий президент регион вуйлатыше ден губернатор-влаклан калык дене кылым вияш эфирым эртарен ышташ темлен. Тидыже республикыштына шукталте: Александр Евстифеев тудым лачшымак 4 ий ончыч Марий Эл вуйлатышылан сайлалтме кечын эртарыш.
Еҥ-влак деч йодыш-шамыч, чылаже 600 наре, Регионым виктарыме управленийыш пуреныт. Нуным тӱрлӧ йӧн дене колтеныт: телефон дене йыҥгыртен, интернетысе соцкылла гоч, тыгак мессенджер-влак полшымо дене. Йодыш-влак пашадар, шуко шочшан да самырык еш-влаклан полыш, у объект-влакым чоҥымо, здравоохранений, кундемым тӱзатыме, корно да икмыняр моло дене кылдалтыныт ыле.
Икымше йодыш пашадар нерген лие. Марий Эл вуйлатыше 1 сентябрь гыч бюджет сферыште тыршыше, тыгак медицине пашаеҥ-шамычлан, ветеринар-влаклан пашадарым кӱзыктымӧ нерген каласыш.
Умбакыже 31-ше №-ан пожарный часть начальник деч видеобращений ыле. Тудо шукерте огыл республикыште лийше кугу пожар ваштареш кучедалше-влаклан тӱлымӧ пашадар дене кылдалтын. «Чылан пырля тыршенна, а пашадар коклаште ойыртем моткоч кугу. Ончыкыжым тудо ешаралтеш мо?» – йодын. Марий Эл вуйлатыше пожарым йӧртымашке ушнышо-влаклан тауштыш да тыге вашештыш: тиде йодышым каҥашыме. Кӧ лачшымак пожар ваштареш кучедалме дене кылдалтше пашам шукта, нунын пашадарышт 1 сентябрь гыч 5000 теҥгелан ешаралтеш. А у ий вашеш эше 3000 теҥгелан шукырак тӱлаш тӱҥалме шотышто йодыш ончалтеш. Тыгак пожарный часть-влаклан специальный технике, обмундирований налалтеш манын ушештарыш.
Ончыко пурен каласаш гын, икмыняр жап гыч тиде туткар денак кылдалтше йодыш Морко район гычат лие. Тушто пожарым йӧртымашке ушнышо доброволец-влакым кузе кумылаҥдаш палемдыме нерген йодыныт. Марий Эл вуйлатыше кумылаҥдымаш лиеш, но тиде могай йӧн дене ышталтеш – кызыт каҥашалтеш манын вашештыш. Тул ылыжме амалат рашемдалтын мане – титаканже «кукшо волгенче». (сухая гроза).
Вес йодыш, мутлан, Йошкар-Олаште корным тӧрлымӧ нерген ыле. Еҥ-влак тидлан эн ончычак тауштеныт, а вара частный сектор да ливнёвко манме нергенат мондыман огыл манын палемденыт. Марий Эл вуйлатыше рашемдыш: эше шукерте огыл нормативный состоянийыште улыжат 1% корно лийын. А кызыт сӱрет 17 пачашлан саемын. Туге гынат Йошкар-Олан мэрже Евгений Масловлан рӱдолан уремлажым ачалыме шотышто графикым ышташ кӱлмӧ нерген ойлыш.
Тидын дене пырля тротуар-влакым тӧрлымӧ паша кая манын палдарыш. Ливневко нергенат каласыш: тудын дене кылдалтше йодышым рашемдымаште нелылык уло гынат, паша ышталтеш.
Тулык икшыве-влак нерген йодышлан вашештымыж годым Александр Евстифеев тыгерак палемдыш: моткочак кӱлешан, социально кӱлешан йодыш. Республикыште улшо йочапӧрт-влакын пашашт дене тудо шукертак палыме. Эсогыл 2001 ийыште тушто илыше икшыве-влакым У ий дене саламлаш толмыжым шарналтыш.
Тылеч вара Йошкар-Олаште улшо кужун чоҥалтше оралте-влак нерген йодышым тарватышт. Эшкинин урем ден Ленин проспект ушнымаште нӧлтен пытарыдыме зданий посна еҥын собственностьыштыжо. Собственник обязательствым огеш шукто гын, кызыт закон почеш пужен кораҥдаш лиеш. Вара регион вуйлатыше республикын собственностьыштыжо улшо шуко тыгай оралтым пытарыме манын каласыш.
Тидын дене кылдалтше йодышлан вашештымыж годым Марий Эл вуйлатыше филармонийын у оралтыжым чоҥымо нерген каласыш. Тудым пытартышлан республикын бюджетше гыч ойырымо окса дене ыштен шуктымо манын палдарыш.
Кызыт Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерстве у зданийыште пашам ышта манын ушештарыш. Келшымаш пӧрт чоҥалтеш манынат каласен кодыш. Но тиде чылаштланак огыл келша, палемдыш. Мутлан, депутат Наталья Глущенколан тиде огеш келше. Тыгодым умылтарыш: оралтым улшо тошто фундамент ӱмбаке чоҥат. Адакшым целевой окса дене ышталтеш. Шийвундым федеральный правительстве ойырен да тиде оксам вес вере кучылташ огеш лий. Эше ешарыш: тиде зданий моткоч кӱлешан, вет республикыште шуко тӱрлӧ калык ила. Сандене национально-культурный автономий-влакын, мер организаций-влакын представительышт келшен толшо условийыште погынен кертышт манме шонымаш денат ышталтеш.
Тылеч вара среднеспециальный образований нерген йодыш пурымо нерген ойлышт. Марий Эл вуйлатыше тыгай образованийын кӱлешлыкшым палемдыш, но кызыт шукыжым йомдарыме, мане. «Сандене пӧртылтымаште ятыр нелылык уло. Эн ончычак специалист-влакым ямдылаш посна оборудований кӱлеш. Мутлан, тракторист-влакым 30-40 ий ончычсо трактор дене туныкташ гын, озанлык-влаклан кугу полыш ден пайда огеш лий. Ты амал дене Ростов гыч завод дене ойпидыш ышталтын да ынде студент-шамыч у технике дене пайдаланаш факультативно тунемыт».
«Йошкар-Ола — Нижний Новгород» автомобиль корно нергенат еҥ-влак тургыжланат. Тудым федеральный собственностьыш пуымо нерген йодыш 20 ий каҥашалтын. Тидым ынде кок ий ончыч ыштен кертме, палдарыш регион вуйлатыше да экономике велым могай пайда лиймымат каласыш: тиде идалыкыште республикын бюджетшым 200 миллион теҥгелан аныкла. Ты автокорным ачалаш да шотышто кучаш федеральный бюджет гыч 800 миллион теҥге окса кая манын каласыш.
Тидын нерген ойлымыж годым регион вуйлатыше 2017 ийыште ты кугорнышто лийше ДТП-мат шарналтыш. Тунам микроавтобус аварийыш логалын ида ятыр еҥ колен. «Республикыште тетла тыгай туткар лийшаш огыл», – мане вуйлатыше.
Вияш эфир жапыште умбакыже Йошкар-Олаште чоҥалтше у автовокзал нерген йодыш йоҥгыш. Тудым Кужэҥер район гыч ик пӧръеҥ колтен да тыгерак серен: «Мыланна южгунам Йошкар-Олашке кудалышташ логалеш. Районла гыч тӱрлӧ маршрутын олан тӱрлӧ верышкыже толмо сырыктара. Нормальный автовокзалым кунам чоҥен шуктеда?» Тудлан вашештышыжла, Александр Евстифеев йодыш чын да пеш пеҥгыде манын палемдыш. Вара умылтараш тӱҥале: эн ончычак тыгай решенийышке толын шуаш да финанс ресурсым муаш кӱлын. У автовокзал регионым социально-экономически вияҥдыме индивидуальный программе дене келшышын ышталтеш. Тыгак каласыш: «Ме кӱртньыгорно вокзал воктене улшо автовокзалын тошто оралтыжым тудын кызытсе собственникше деч оксам тӱлен налаш тыршенна, вет ты вер еҥ-влаклан йӧнан. Но могай кугытым йодыныт – тиде суммо моткоч кугу лийын. Сандене мутланен келшен кертын огынал. Тиде амал дене, оксам изишак ешарен, у оралтым чоҥаш тӱҥалме. Ты вокзал – кугу да жаплан келшыше комплекс». Тудо тений ноябрьыште шке омсажым почшаш манын каласыш. Кызыт 4 районышто веле автовокзал уло. Ончыкшым чыла районышто чоҥалтшаш, палемдыш. Тыгак перевозчик-шамыч денат йодышым рашемдат, а лачшымак – автобус-влакын ик вер гыч кайымышт да ик верышкак толмышт шотышто. Ты верже у автовокзал лиеш.
Александр Евстифеев тыгак Йошкар-Олаште Ширяйково микрорайон чоҥалтеш да кушкеш манын каласен кодыш да у магистраль корным ыштыме нергенат ушештарыш.
Шуко йодыш коклаште Марий Элысе ер-влак нергенат йодыш ыле. Республик вуйлатыше тушко вес кундемла гычат канаш толыт, тыге гын порядкым ышташ кӱлеш манын палемдыш. Да ешарыш: мутат уке, пӱртӱс поянлык дене еҥ-влак оксам тӱлыде пайдаланышаш улыт. А сайын канаш ыштыме йӧн, инфраструктур дене пайдаланымаш оксала лийын кертыт. Тудо республикыште унагудо шотышто нелылык улмым палемдыш. Чынрак каласаш гын, тудо шагал. 2021 ийыште туризм дене кылдалтше нацпроект дене келшышын концепций ышталтын. Тыге ынде ты сферым эшеат вияҥдыман, корным чоҥыман. Тений, мутлан, Яльчик ер деке 6 километр утла чапле корно ышталтын. Тушко шукырак еҥын толаш кумылжо лийже манын, Александр Евстифеев Волжский район вуйлатышылан ты верыште инфрастурктурым вияҥдаш кӱлмӧ нерген каласыш.
Волжский район дене вес йодышат кылдалтын ыле. Тушто Волжск олаште чоҥалтше у роддом нерген ойлалтын. Марий Эл вуйлатыше ты площадкыште ик гана веле огыл лиймыж нерген каласыш да тудым план дене келшышын 2022 ийыште августышто ыштен шуктышаш улыт манын палдарыш. Ешарыш: пашан жапыштыже мучашлалтме шотышто нимогай кокытеланымашыжат уке. Тыгак тудо Йошкар-Олаште тений Перинатальный рӱдерын корпусшым пашашке колтат манын ойлыш.
Вияш эфир жапыште регион вуйлатыше шуко шочшан еш-влаклан мланде участкым ойырымым 250 тӱжем теҥге окса компенсаций дене вашталташ шонымо нергенат ойлыш.
Тыгак Марий Элыште школ дет йочасад-влак чоҥалтыт, а тыге гын специалист-влакат шукынрак кӱлмым палемдышт. Нуным кузе ситарыме шотышто йодышым рашемдымаште регионысо вузлаште бюджет верым ешарыме, тыгак целевой направлений почеш туныктымо полшен кертме нерген ойлышт.
Кугыжаныш Думышто улшо представитель-влакын регионлан кузе полшымышт нергенат мутым тарватышт. Александр Евстифеевын ойлымыж почеш, депутат Сергей Казанков ӱмаште Федераций Советыште Марий Элын кечыжым эртарымашке ушнен огыл. Ты шотышто тудо шылталенат каласыш.
Вияш линий мучаште Марий Эл вуйлатыше ӱшандарен каласыш: еҥ-влак деч могай да мыняр йодыш пурен, нуным республикын министерствыж ден ведомствылашкыже колтат да кажныжлан вашмут пуалтеш. Вашлияш кӱлеш лиеш гын, вашлиймашат лиеш.
Любовь Камалетдинова