«Кинде — сий да илыш вий», —
таклан огыл марий калыкна тыге ойла. Таклан огыл кажне шыжым угиндым чапландарат. Кодшо рушарнян Йошкар-Оласе Чарла кремльыште эсогыл «Угинде» этнофестиваль эртыш. Тудым Марий Элын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто, Ял озанлык да продовольствий министерстве-влакын полшымышт дене республикысе Марий тӱвыра рӱдер эртарыш. Фестиваль шкешотан, ойыртемалтше лийын. Тушко республикысе районла гыч 10 творческий коллектив толын, мастарлыкше, койыш-шоктышыжо дене куандарен. Кажныже гаяк шке ыштыш-кучышыжым, кочкышыжым, ойыртемалтше вургемжым ончыктен, муро-куштымашыже дене сийлен. А кунам нуно чылан, йыр шогалын, кремль покшелне мурен-куштеныт, ончаш толшо калыкымат пырля авалтеныт.
Йӱла почеш Угинде пайремым марий-влак шыжым, пасу паша тургымым мучашлымеке, пакчасаскам поген налмеке, эртареныт. Ош кугу Юмылан у киндым ончаш, кажне ешлан идалыкым сайын илен лекташ ситыше лектышым пӧлеклымыжлан тауштен пелештеныт. Ожно ты йӱлам кажне еш шке суртыштыжо эртарен. А кузе тудо эртен, Покро кечын сцене гыч ужын кертынна. Звенигово районысо Ташнур тӱвыра пӧртын «Алан» коллективше тудым пеш сылнын модын ончыктыш. 1989 ийыштак шочшо ансамбльым кызыт Алексей Дружинин вуйлата. Вургемыштат моткоч ойыртемалтше. Участник-влак калыкнан тӱрлӧ йӱлажым чумырат. Садланак тыгай фестивальлаш чӱчкыдын лектын коштыт. Пытартыш ийлаште гынак нуно Коми, Удмуртий республиклаште, Озаҥыште, Чебоксарыште лийыныт. Эре гаяк призовой верым налыт. Каласен кодыман,: ансамбль вуйлатышын пелашыжат, кум шочшыжат тушто мурат да куштат. Участник-влакын тӱрлӧ ийготан улмышт кеч-могай йӱлам тичмашынрак почын пуаш йӧным ышта. Мутлан, теве Угинде йӱлалан ик эн илалше участнице Зоя Симакова лӱмын тошто марий рецепт почеш киндым пыштен конден ыле.
Пайрем шке радамже дене эртен. Сценыш ик коллектив почеш весе лектын, калыкым куандарен. Марий тӱвыра рӱдерын еҥже-влакат пайремыш толшо калыклан шуко пӧлекым ямдыленыт. Мутлан, сцене деч ӧрдыжтырак у пырче шӱраш дене тамле пучымышым шолтеныт да чылаштым сийленыт. Вес вере торык подкогыльым ыштыме мастер-классым эртареныт. Эн сайын тудым тӱрлышымат палемденыт. Вара подкогыльыжым тушанак шолтен сийленыт.
А эше вес ӱстелтӧр йыр «Угинде» конкурс эртен. Оршанке, Волжск, У Торъял, Советский, Звенигово, Морко районла гыч толшо-влак шке киндыштым конденыт, рецептышт дене палдареныт. А пайремыш толшо-влак кажныжым тамлен ончен, акым пуэн кертыныт. Иктышт тошто рецепт дене киндым кӱэштынт гын, весышт йӧршеш у семын. Сандене кинде тӱсшат тӱрлӧ лийын, но кажныже шке тамже дене ойыртемалтын. Эн шуко йӱкым Оршанке районысо Пуял гыч толшо «Сескем» фольклор ансамбльын участницыже-влакын киндышт поген. Кокымшо верыш У Торъял район Кузнеч ял гыч «Келшымаш» ансамбльын киндыже лектын. Кумшо вер Ташнур гыч «Алан» ансамбльын лийын. Но молыштат нелеш налшаш огытыл, вет марий манмыла, кинде — кеч-могай ӱстел чес коклаште тӱҥ сий, лач тудо тӱням пукша.
Марий тӱвыра рӱдерын ты кече вашеш увертарыме «Шыжын пӧлекше-влак» фотоконкурсымат «Угинде» пайремыштак иктешлышт. Тудым тӱрлӧ изданий, социальный сетьла полшымо дене эртареныт. Сандене ушнаш кумылан-влак шукын лийыныт. Кажныже шкенжын сад-пакчаштыже ончен куштымо ойыртемалтше кушкылжо, ужмо сӱрет дене палдарен кертын. Чылаже конкурсыш 45 паша пурен, 21 еҥ ушнен. Волжск, Оршанке, Медведево, Звенигово, Морко, Курыкмарий районла, тыгак Озаҥ ола, Татарстанысе Агрыз, Пошкырт кундемысе Калтаса районла гыч участник-влак лийыныт. Мутлан, Медведево районысо Новый посёлко гыч Наталья Норкина пеш кугу кавуным, кешырым, моло кушкылым ончен кушта. Волжский районысо Карай гыч кудымшо классыште тунемше Денис Яншитов ӧрыктарыше кешырын фотожым колтен. Советский посёлко гыч София ден Полина Протасовмыт, Морко посёлко гыч воспитатель Инна Алексеева пакчасаска гыч мотор композиций-влакым ыштылыт. А теве Медведево районысо Нурма тӱвыра пӧртыштӧ эсогыл тыгай композиций ончерымат организоватленыт. Конкурсым эртарыше-влак ойыртмалтше пашан авторжо-шамычлан диплом ден шарнымашан пӧлекым кучыктеныт.
Икманаш, Угинде пайремыш толшо-влакым у кинде дене веле огыл сийленыт, кумылым тӱрлӧ семын нӧлтеныт. Эшежым кремлыште ялозанлык сатум ужалыме ярмиҥга эртен. Тидыже пайремлан ойыртемалтше сыным пуртен.
С.Носова.
М.Скобелевын фотожо.