25 декабрьыште Курыкмарий кундемыште шочын-кушшо, Россий культурын сулло пашаеҥже Арсений Яйцов 65 ияш лӱмгечыжым палемда.
Тидын лӱмеш уста гармоньчо Козьмодемьянск оласе Я.Эшпай лӱмеш культур полатыште «Йӓнгӓн агыл ма гармонь» усталык касшым эртара.
Кермыч денат «шоктен»
А.Яйцов кошташ тӱҥалмыж годымак гармоньым шокташ тунемын. Тудын ачаже Арсений Иванович Зайцев тракторист лийын, но ты семӱзгарым шокташ пеш тале лийын. Ачаже шуко шочшан ешыште: ныл эрге ден ныл ӱдыр кушкыныт. Рвезе-влак чыланат гармоньым, а ӱдыр-шамыч балалайкым, кӱслем шоктеныт.
— Изиэм годым ялыштат гармонист-влак шукын лийыныт. Нуным эреак куанен онченам да, кидышкем кермычым налын, нунын семын пуйто гармоньым темдыштынам. Кагаз гычат семӱзгарым ыштенам да «гынна-гына-гынна, гынна-гына-гынна» йӱкым луктын тудым шупшкеденам, — шарналта ньога жапшым Арсений.
Ныл ийым темымеке, Арсенийлан аваже модыш гармоньым, а кумшо классыште тунеммыж годым аважын шольыжо, Герман Яйцов, тудлан чапле кугу гармоньым налын пуэн. Рвезе тудым чарныде темдыштын. А кумшо классыште тунеммыж годым шке ялысе тале гармонистше-влак: Герман Ширяев, Вениамин Кудрявцев, Семён Большов, Леонид Большов шокташ туныктеныт. Тунамак тудо У ий ёлкышто, а 5-ше — 6-шо класслаште концертлаште семӱзгар семым луктын.
— Кок ий Йоласал селасе музыкальный школышто тунемме мастарлыкым шуараш полшен. «Как родная меня мать провожала…» мурым шоктен мураш моткоч йӧратенам, вет мыйын ачамат утларакше руш мурым шокташ кумылан лийын, — ойла гармоньчо. — Авам, Софья Тимофеевна Яйцова, мураш чот кертын. Тудын яндар, виян йӱкшӧ ушешем лакемалт кодын.
Йоласал школ деч вара А.Яйцов И.С.Палантай лӱмеш музыкальный училищыште мастарлыкым поген. Тунеммаште профессионал-влакын мутыштым сайын колыштын, а каныш жаплан шочмо кундемышкыже пӧртылын да ялысе тӱвыра пӧртыштӧ концертым ончыктен.
Ур гай писе
Училище деч вара Яйцов Пӧртныр школышто музык урокым туныктен. Тиде жапыштак Янган, Сухин да Изи Йынгы ялласе тӱвыра пӧртлаште музыкальный вуйлатышылан ыштен. Ял-влак коклаште ныл-вич меҥгым тудо йолын куржталыштын. Шкенжын ойлымыж семын, ур гай писе лияшыже логалын.
— Школышто ик ий пашам ыштымеке, армийыш кайышым. Такшым мыйым ынешт наҥгай ыле, вет авам кокымшо группан инвалид лийын да тыгак шоҥго ковам онченна. А тудо жапыште армийыш от кай гын, йӧрдымылан шотленыт. Сандене тидын шотышто авам дене мутланенам да армийыш садак каенам.
— Теҥыз флотышто служитлымем шуын. Формыжак могай мотор! Но мыйым тушко налын огытыл: капем изирак лийын, — воштылеш Арсений. – Службым Юл кундем военный округышто эртенам. Тусо военный оркестрыште духовой семӱзгарым шоктенам. Авам ынже ойгыро манын, сайын служитлаш тыршенам.
«Шанавыл»
Армий деч вара Арсений школышто, тыгак кум клубышто тыршен. Варажым тудым Сарапай тӱвыра пӧртыш ӱжыныт. Тунам тушто лачак «Шанавыл» фольклор ансамбльым чумыреныт улмаш. А.Яйцов коллективын аккомпаниаторжылан тунамак пашаш пурен да кызытат чон йодмо пашажым уло кумылын шукта.
4 тӱжем концертым эртарен
Поро кумылым ончыктымо концертым тале гармонист 1998 ийыште эртараш тӱҥалын. 21 ий жапыште тудо кушто гына лийын огыл?! Чылаже 4 тӱжем концертым эртарен. Марий Элыште веле огыл, тудым Российыште, тыгак йот эллаште мастарлыкше дене куандарен. Телым ма кеҥежым, шошым ма шыжым тӱрлӧ вере лияшыже пернен.
— Курыкмарий кундемыште мотоцикл дене кудалыштмем моткоч сайын шарнем. Йӱран годым плёнко дене леведалтын кудалашат логалын. Варажым мылам машинам пӧлекленыт. Илышыштем чылаже иктаж лу наре машинам пӧлекленыт, — палдара Арсений. — Кызытат машина дене кудалыштам. Тиде «Окам» шке налынам. Торашке огыл, воктенысе яллашке, районлашке кудалыштам.
Арсений Яйцов Кугу Отечественный сарын ветеранже-влакымат огеш мондо. Нунын деке тудо чӱчкыдынак миен коштеш, сылне гармонь семже, мурыж дене кумылыштым нӧлта.
— Курыкмарий районысо чыла ветеранын мӧҥгыштыжӧ лийынам. Ончыч нуно шукын лийыныт, а кызыт улыжат ик ӱдырамаш да ныл пӧръеҥ кодыныт, — ойла А.Яйцов. – Сарыште илаш-колаш кредалше але тылыште пашам ыштыше-влак ончылно ме шкенан порыснам шуктышаш улына. Нунылан кӧра мемнан вуй ӱмбалне – канде кава, чевер кече… Сандене кажне еҥ нунылан кертмыж семын мо дене гынат полшышаш, вет поро паша нигунамат арам огеш лий. Кызытеш мыят таза улам, сандене эше шуко жап калыкым куандараш тӱҥалам.
Йӧратыме семӱзгарже дене А.Яйцов 14 элыште (Греций, Италий, Турций, Кипр, Мальта, Испаний, Финляндий, Венгрий, Польша, Словакий, Румыний, Болгарий, Эстоний, Сербий) икмыняр гана лийын, тӱрлӧ конкурсыш, фестивальыш ушнен да чылаж дечат лауреат лӱм дене пӧртылын.
Арсений кеч-могай кундемыште мастарлыкым ончыкта гынат, шочмо Марий мландыжым, пашаче калыкшым моктен ойла да унала ӱжеш.
«Шочмо кундемыштем кӱлешанрак улам»
Арсений Яйцов Пӹнгель Парнингаш ялыште ача-аважын суртыштак ила. Шкетын.
— Мӧҥгыштӧ пешыжак шинчымаш уке, я концерт, я репетиций… Тидлан кӧра кызыт пакчаш нимом ом шынде, но коҥгаш кудалтен кӱктымӧ пареҥге ден шоганым моткочак йӧратем. Тыгай кочкыш пеш пайдале, — воштылеш Арсений. — А пӧрткӧргым шкеак эрыктем, вургемымат мушкам, шымартем. Кок гана пелашан лийынам ыле. Эй, эре концерт дене коштмем келшен огыл витне, — воштылеш Арсений.
Кодшо кечылаште редакцийышкына толшо Арсений дене кужун мутланышна. Кушто да кунам лиймыжым тудо моткоч сайын пала да чылажымат радамын каласкален кертеш. Но ик йодышым: Йошкар-Олаште пачерым пӧлеклат гын, илаш куснеда ыле? Пуыде шымак чыте. Тудо тыгерак вашештыш:
— Уке, Юл воктене илен тунемынам, сандене шкенан район але Козьмодемьянск деч тораште иленжат ом керт, очыни. Районышто кӱлешанрак улам, шонем, вет Йошкар-Олаште музыкант-влак шукын улыт.
ВСТАВКЕ:
Шкемым пиаланлан шотлем. Таза улам, концертым эртарен, поро пашам ыштен кертам. Ончыкыжымат «Играй, гармонь» конкурсышто мастарлыкым ончыкташ шонем да йот эллашкат миен толаш кумылем уло.
Арсений Арсентьевичым меат шушаш шочмо кечыж дене саламлена да тазалыкым, пиалым, илышыште чыла сайым тыланена!
Алевтина БАЙКОВА
Фотом еш альбом гыч налме
