Марий Элын Социальный вияҥмаш министерствыже ведомствыштыжо улшо тӧнеж-шамыч дене пырля посна категорий граждан-влакым социально обслуживатлыме, нунылан полышым пуымо аланыште кугыжаныш политикым илышыш пуртымо кугу пашам шукта.
Окса уло – полыш уло
Таче регионнан социальный аралымаш системыштыже 65 кугыжаныш тӧнеж шотлалтеш. Республикнан кажне районыштыжо да олаштыже калыкым социально обслуживатлыме да социальный полышым пуымо рӱдер-влак пашам ыштат.
Кундемыштына калыкым социально обслуживатлыме аланыш кугыжаныш огыл организаций-влакымат кумылын ушат. 2018 ий гыч тыгай сынан кок организаций инвалид йоча-влаклан реабилитаций услугым пуа.
Социальный аралымаш аланлан ий еда 4 млрд. теҥге оксам ойырат: 3 млрд. теҥгежым – республикнан бюджетше гыч, 1 млрд. теҥгежым – федеральный гыч.
Вийыште улшо федеральный да республиканский законодательстве дене келшышын, регионыштына граждан-влаклан 60 тӱрлӧ наре социальный полыш пуалтеш, тышечын кумло тӱрлыжлан окса республикын бюджетше гыч ойыралтеш. Выплатым 250 тӱжем утла еҥ налеш.
Еш ден йоча-влаклан, поснак самырык еш-шамычлан социальный полышым пуымо, демографий сӱретым саемдыме пашалан кугу тӱткыш ойыралтеш. 2018 ийыште Российыште «Йоча пагытын лу ийже» у социальный программе вийым налын. Тиде мероприятий демографийым саемдымашке, школ-влакым вияҥдымашке, кажне йочалан логалаш лийме ясле группым ыштымашке, ава ден йоча-влаклан полшымашке виктаралтын. 2018 ий тӱҥалтыш гыч тӱҥ мер-влаклан икымше йоча шочмо годым тылзе еда тӱлыман пособий, умбакыже ойыраш ыштыме ава (еш) капитал, тыгак кок да утларак икшыван еш-влаклан льготан ипотекым (6%) налашлан пуымо права шотлалтыт.
2018 ийыште кӱшнӧ палемдыме пособийын кугытшо 9645 теҥге лийын. Тудым ешысе кажне еҥлан (ача-ава, икшыве) тылзе еда логалме доходын пытартыш 12 тылзыште 15070,50 теҥге погыныдымо годым федеральный бюджетын средстваже кӱшеш тӱлымӧ. Тыгай сынан выплатлан ӱмаште 93,1 млн. теҥге кугыт субвенцийым ойырымо. 2019 ий 1 январьлан икымше йочалан тылзе еда тӱлыман выплатым 1345 еҥ налын.
2013 ий 1 январь гыч Россий Федераций президент Владимир Путинын указше почеш, кумшо да тылеч моло йочам ыштыме годым, икшывын кум ияш лиймешкыже, тылзе еда окса выплатым пуаш ыштыме. Тудын суммыжо йоча-влаклан тылзыште илен лекташ лийме кугыт дене кылдалтын да 2018 ийыште Марий Элыште 9011- 9673 теҥгеш шуын. 2015-2016, 2018 ийлаште шочшо кумшо да тылеч моло йоча-влаклан пырля финансироватлыме кӱшеш федеральный бюджет гыч 171,8 млн. теҥгем, республикын бюджетше гыч 204,3 млн. теҥгем тӱлымӧ. Тыгай сынан выплатым кӱшнӧ палемдыме пагытыште шочшо 4697 икшывылан 4358 еш налын.
2014-2016 ийлаште Марий Элыште Российын кокла показательже деч палынак шуко йоча шочмылан кӧра 2017 ийыште шочшо кумшо да тылеч моло икшывылан федеральный бюджет оксам ойырымым чарнен. Регионысо калыкын улан илышыжым, демографийыште сай вашталтышым арален кодаш манын, Марий Элым вуйлатыше Александр Евстифеев ден республикын правительствыже 2017 ийыште шочшо кумшо да моло йочалан тылзе еда тӱлыман окса выплатым республикын бюджетше кӱшеш ойыраш пунчалыныт. 2019 ий 1 январьлан 2017 ийыште шочшо кумшо да тылеч моло икшывылан тылзе еда тӱлыман окса выплатын роскотшо 184,8 млн. теҥгеш шуын. Пособийым 1747 йочалан 1722 еш налын.
Жап эрта, ийготат, черат погынат
Республикыштына кугурак тукымлан полшымо программыланат кугу тӱткыш ойыралтеш. Палемден кодыман, таче кечылан илалше-шамычлан палемдалтше социальный полышын чыла мержым арален кодымо, да нуно тичмашнек тӱлалтыт. Тиде – пашан ветеранже-влаклан компенсаций ден выплатыла, инвалид-влаклан выплате ден субсидийла.
Тылеч посна 2018 ийыште 28661 ешлан, регионыштына илыше чумыр еш гыч 10,3 процентшылан, илыме верым кучымылан да олмыктымылан, коммунал услугылан тӱлаш 341,1 млн. теҥге кугыт (кажне ешлан тылзыште кокла шот дене 1703 теҥге дене) субсидийым ойырымо.
Шкетын але 70 деч кугурак ийготан, пашам ыштыдыме пенсионер дене пырля илыше кугурак тукым граждан-влаклан шуко пачеран пӧртыштӧ тӱшка погым капитально олмыкташлан тӱлымӧ взносыштын роскотшылан компенсаций ойыралтеш. Тудын кугытшо – 70 да тылеч кугурак ийготан-влаклан квитанцийыште палемдыме суммо деч 50 процент, 80 да тылеч кугурак ийготан-шамычлан – 100 процент. 2018 ийыште тыгай сынан компенсацийым 7664 еҥлан пуымо, тудын суммыжо 9 млн. утла теҥгеш шуын. Федеральный бюджет гыч субсидийлан 4,9 млн. теҥгем ойырымо, Марий Элын бюджетше гыч – 4,3 млн. теҥгем.
Илалше-влаклан социально полшымо аланыште кугу вер социально-бытовой, социально-медицинский, социально-правовой, социально-психологический да моло услуго-влакым пуымо системе кугу верым налеш. Граждан-шамычлан социальный полышым пуашлан, илышыште лекше тӱрлӧ йодышым (кочкыш сатум, медикаментым налашлан, кочкаш ямдылашлан, пӧрткӧргым эрыкташлан да моло сомыллан) решатлышашлан республикыштына мӧҥгыштӧ социально обслуживатлыме отделенийын сетьшым ыштыме. Ӱмаште социальный пашаеҥ-влакын услугышт дене регионыштына илыше 8,5 тӱжем еҥ пайдаланен.
Шкем ончен кертдыме граждан-шамычлан стационар организацийлаште илаш сай йӧн пуалтеш. Таче интернат-пӧртлаште, психоневрологический интернатлаште, илалше шкет еҥ-влаклан специализироватлыме пӧртлаште 2,4 тӱжем утла еҥ ила.
Республикыштына социальный обслуживанийын стационарым алмаштыше технологийжым вияҥдымылан кугу тӱткыш ойыралтеш.
Чыла районысо да оласе комплексный рӱдерлаште сиделкын услугыжым пуымо технологий сайын шыҥдаралтеш. Социальный пашаеҥ илалше граждан-влакын ешыштлан да родо-тукымыштлан кийыше черлым кечывалым ончаш полша, тыгак тиде услугым йодмо семын шукта. 2018 ийыште сиделке-влакын услугышт дене 472 еҥ пайдаланен, 2017 ийыште – 453, 2016 ийыште – 402.
2018 ий октябрь гыч Волжскышто да Йошкар-Олаште «Социальный такси» службын пашажым уэмдыме. Граждан-шамычым социально кӱлешан объектлашке кондыштарыме услуго дене инвалид, инвалид йоча-влак ден нунын ешышт, мӧҥгыштӧ обслуживатлыме инвалид, илалше ден эҥертыме-тарванылме аппаратыште экшык улмылан кӧра начарын коштшо 60 деч кугурак ийготан еҥ-влак социальный тариф почеш пайдаланен кертыт. Службын пашам ышташ тӱҥалме жапше гыч таче кече марте тиде услуго дене 133 еҥ пайдаланен.
Кугу проект – изилан
Кызыт республикыштына илалше тукым граждан-влаклан полшымо, нунын илышыштым саемдыме программым илышыш пуртымо паша шукталтеш. Тудын цельже – айдемын таза илышыжым 67 ий марте шуяш. Тиде пашам шуктымо кышкарыште РФ Президент В.Путинын темлыме «Демографий» национальный проектын «Кугурак тукым» региональный проектшым илышыш пуртымо шотышто мероприятий-шамыч эртаралтыт.
Палемдыме проектын мероприятийлашкыже кугурак тукым граждан-влакын илышыштым саемдымашке, ты шотыштак илалше-шамычым ончымо альтернативе (стандартан огыл) формылам вияҥдымашке, илалше-влаклан уэмдыме медицине полышым пуымашке, калыкын таза илыш йӱлажым формироватлымашке да граждан-шамычым илалше тукымын тазалыкшым аралыме шотышто йодышым рашемдымашке, Марий Элысе илалше еҥ-влаклан тӱшка мероприятийлам организоватлымашке да эртарен колтымашке, кугурак тукымым персональный компьютер дене пашам ышташ туныкташлан компьютер классым почмашке, физкультур ден спортлан шӱмаҥдышашлан тӱшка физкультур мероприятий-влакым организоватлымашке да эртарен колтымашке виктаралтше мер-шамычым пуртымо.
«Демографий» национальный проектым илышыш пуртышашлан Марий Элын Социальный вияҥмаш министерствыже илалше граждан ден инвалид-влакым кужу жап ончымо, йоча тӧнежла гыч психоневрологический интернатлашке колтымо еҥ-влакын чотыштым иземдыме, инвалидностьян граждан-шамычлан социальный услугым налаш да еҥ дене пырля илаш йӧным ыштыме, социальный услугым мӧҥгыштӧ налме системым ыштыме шотышто мер-влакым лончыла.
Поснак кугу тӱткыш социальный обслуживаний тӧнеж-влакын материальный базыштым пеҥгыдемдымылан ойыралтеш.
2019 ийыште «Демографий» национальный проектын «Кугурак тукым» региональный проектшым илышыш пуртымо кышкарыште Красностекловарский психоневрологический интернатыште 100 еҥым вераҥдаш ситыше илыме корпусым чоҥаш палемдыме. Тылеч посна яллаште илыше 65 деч кугурак ийготан граждан-влакым медицине организацийлашке кондыштараш 17 единице автотранспортым налме.
М.ИВАНОВА
