Кундыш эҥерын вес мотор вержым ончыктынем. Тылеч ончыч Пикен-Агурыш миенам гын, ынде теве – Оваснур могырыш. Тиде кундем мыланем лишыл – тысе Чумбари ялыште авам шочын да…
Изи Кундыш эҥер Устье-Кундыш ял воктене пеш моторын Изи Какшаныш йоген пура. Шукышт Ӱшнӱр гыч байдарке дене волат, мыланемже гын ты кундемыш автобус дене мияш да шуко оҥайым пален налаш пиал шыргыжалын. А оҥайже, чынжымак, шагал огыл, эсогыл южо уверже йомакла гына чучеш. Мутлан, ожно тыште Чумбаровский кладым, араб-влакын 600-800 ияш шӧртньӧ оксаштым муыныт, манын ойлат. А кладше пуйто марий вургемыш пӱтырен пыштыме лийын.
– Вара тудын кышаже Озаҥыште йомын, – каласыш верысе карт кугыза Григорий Виногоров.
Ала ӱшанаш ала уке… Кундыштӱр ял гыч шӱвырзӧ Алексей Волков ты кундем дене палдарыш:
– 1972 ийыште Сурок посёлко воктенысе кугу чодыра йӱлаш тӱҥалын, пожарым ты кундем марте «чактараш» логалын. Тунам мый Роҥго карьерыште пашам ыштенам. Кызыт южо карьерыште, моло лап верыш вӱд погынен, тыгайыш калык канаш толеш. Кундемна емыжлан, поҥгылан поян… Но иктыже чактара: южо ер воктене кишке уло, сандене пеш шекланыман.
Верысе краевед Георгий Мичеев ты кундемысе Лаштык Ярамарий ялыште шочын. Оваснур кундемыште ятыр ял лийын, ондак тыште чуваш калык илен. Кугу Отечественный сар деч ончыч 1936 ийыште Оваснур лесхозым почыныт. Тушко «Пикен-Агур», «Куют», «Ноляты», «86-шо квартал» чодыра участке-влак пуреныт. 1956 ийыште Оваснур посёлкышто эн шуко 347 еҥ илен: руш, марий, чуваш-влак. 1961 ийыште чодыра озанлыкым петырат да тудым «Советский лесхозыш» савырат. Тыгак ты кундемыште Лаштык Ярамарий, Изи Оваснур, Кугу Оваснур, Оваснур, Шолэҥер ял-влак лийыныт. А Голубой посёлко олмышто Смольный чодыра участке лийын, Сурок воктене марла йоҥгалтше Олаҥге, Шереҥге, Кундыштӱр ер да Нуж, Пӱчӧ, Шашке, Икса эҥер-влак тудо кундемыштак уло.
Нине вич ял пытен. Калык Советский, Суслоҥгер посёлкылаш илаш куснен. Теве ынде Оваснур памашыш волышна. Тудын нерген Яков Ефремов тыге ойлыш:
– Ты кундемыш турист-влаклан корным ямдылена, Пикен-Агур шотыштат шонымашна тыгаяк. Ожно калык Чарлаш (Йошкар-Олаш) шуаш манын, Оваснур гыч Роҥгыш лектын, Шнаран (Чкарино села), Новоселово, Топкаэ‰ерыш(Алексеевский), Азаново, Ежово селалам, Данилово ялым эртеныт. Тыгеже карт дене ончалаш гын, ола марте вик 40 км веле лиеш. Корно деч шола велыш ошкылаш гын, Купшыльо ялыш миен лектат, Шӱльыдӱр пурлаште кодеш.
Ты кечын калык дене пырля мыят Изи Кундыш эҥер воктенысе писте онапулан вуйым савышым, шнуй виян памаш вӱдым тамлышым. Тура эҥерыште Кундыш кугыза деч вий-куатым йодын, Изи Кундыш эҥерыште чывылалт лектым да ты кундем дене чеверласышым.
М.СКОБЕЛЕВ
Авторын фотожо
Снимкыште: 4278 — Памаш 4234 — Оваснур гыч Чарлаш корно 4240, 4242 — Онапу – кугу лаштыра писте кушкеш 4252 
— Изи Кундыш
