«Илышетлан куанен, икте-весым пагален,
иле тые шуко ий…»
– манеш Советский районысо Кельмаксола кыдалаш школышто 42 ий физкультурым туныктышо Е.Марков.
Спорт йӱлам шуйымыжлан, тунемше-влакым кужу жап таза илыш-йӱлалан, спортлан кумылаҥдымыжлан тудлан Марий Эл Республикысе спортын ветеранже лӱмым август тӱҥалтыште пуэныт. Газетнан унаже – Российын да Марий Эл Республикын заслуженный туныктышыжо, Физический культур ден спортын Отличникше, многоборье дене спорт мастер, туныктышо-методист, кызыт сулен налме канышыште улшо, Евгений Юрьевич Марков.
– Евгений Юрьевич, меат саламлымашке ушнена. Тазалыкым, пиалым, творческий шӱлышым тыланена. Тендан гай спортсмен-энтузиаст шагал. Те туныктымо пашаштыда тӱрлӧ йӧным кучылтында.
– Чылажат ынде шеҥгелан кодын. 42 ийыште спорт нерген шуко ойлалтын, тудым вияҥдыме шотышто шуко паша ышталтын. Мыйын шонымаште, чылажат айдеме дене кылдалтын. Ончыкылык тукымлан тӱҥалтыш негыз школышто пышталтеш. Ме ӱдыр-рвезе-влакым таза илыш-йӱлалан кумылаҥденна. Кызыт сентябрь. Тунемме тургым тӱҥалын. Мутат уке, чонем вургыжеш. Сандене шым чыте: школыш миен тольым, пырля ыштыме коллегем-влакым саламлышым. Тек чылаштынат чыла шонымашышт шукталтеш, творческий шӱлыш дене авалтын, у тунемме ийыште у шонымаш дене пашам тӱҥалыт. А мыланем, удостоверенийым кӱсеныш пыштен, чыла мондаш ок кӱл. Шонымаш эше шуко.
Энтузиаст еҥ-влак шотышто теве мом каласем. Улыт эше. Мутлан, йолташем, Василий Егорович Ершов. Моткоч спорт шўлышан айдеме, организатор семын уста еҥ. Медведево районышто Михаил Николаев кугу мероприятийым эртара. Таче кечылан тунемшыже-влак тренерлан пашам ыштат. Тиде – ече дене спорт мастер Сергей Анатольевич Кугергин. Тудо пелашыж дене моткоч кугу пашам эртара. Результатышт сай, пашаштымат аклат, шкештымат йӧратат, пагалат. Морко район гыч куштылго атлетике дене спорт мастер Валерий Романовым палемдыман. Кызытат куржталеш, стартыш лектеш. Вячеслав Афанасьев, Евгений Гаврилов (кызытат физкультурым туныкта), Алексей Сомин, Михаил Беляев, Оршанке гыч Анатолий Силин, Кужэҥер район гыч Николай Журавлёв да молат. Тыгак Севериан ден Юрий Морозовмыт, Илья Янцев дене кугешнем.
– Телым ече, кеҥежым куштылго атлетике, футбол… Спортын икмыняр видыштыже вий-куатым тергаш тыршенда?
– Самырык годым чыла вере шукташ тыршыме. Результатшат сай лийын, куандарен. Ик сеҥымаш весылан пуйто у шӱлышым пуэн. Футбол дене кызытат кеҥежым, тыгак телымат ветеран-влак коклаште шарнымаш-турнирым эртарена. Кызыт таҥасымаште сеҥымаш огыл, мыланна икте-весым ужын кутырымо, уым пален налме шергырак, кӱлешанрак.
– Икте-весым ужын, кутырен, пашам ышташ кумылжат утларак лектеш. Тыгай вашлиймаш у шӱкалтышым пуа.
– Кажне айдемын мо-гынат каласышашыже уло, тидыжак оҥай. Вес темыланат кутыралтена, ваш-ваш палдарена. Мутлан, мӱкшым ончен, кугу куаным налам. Тиде теме шукыштлан лишыл. Икте ик семын омартам ыштымыже, а весе вес семын мӱкшым ончымыж нерген каласкала. А мый тудым тыглаяк эскераш йӧратем. Мӱкш дечын ме пеш шукылан почеш кодына… Эрден-эрак пашам тӱҥалыт, чоҥештылыт, ызгат… Икте аважым орола, кокымшо омарташ южым пуа, кумшо мӱйым ышта… Нуным ончен чон куана. Мӱкшын, мӱйын пайдашт шуко. Мыняр микроэлемент!.. Спортсменлан пайдале. Но аллергий деч изиш шекланаш кӱлеш. Мӱкш ончышылан тений тургым пеш сай ыле. Регионыштына шукын ончат. Мый иктаж 13 ий утла ты пашам куанен ыштем. Нуным ончен, вуем, чонем канат, но йол – уке (авт. шыргыжеш).
– Кажне еҥын келшыше пашаже лийшаш. Тыге тудо жапым пайдалын эртара…
– Мый мастар-влакым ончен кугешнем, пагалем, нунын деч тунемаш тыршем. Южышт сайын тӱрлат, ургат, кочкаш шолтат, технике, кӱртньӧ гыч тӱрлӧ ӱзгарым ыштымаште ойыртемалтыт. Такшымат мемнан марий калык пашаче. Мутлан, Кельмаксола кундемыште Николай Васильевич Лапшин – технике шотышто мастар айдеме. Леонид Серафимович Ермаков техникымат сайын пала, гармоньымат сайын шокта. Анатолий Иванович Рябининин ден Иван Аркадьевич Янцевын кид-йолышт чылалан толеш.
– Тыгай еҥ-влакын «ом мошто» мутышт уке. «Кертам», «тӧчен ончем», «ыштена», маныт…
– Йолагай-влак да «ом мошто» манше деч кораҥаш тӧчем.
– Эртышыш пӧртылына. 1980 ий. Москва. Кеҥеж олимпиаде… Марий Эл гыч тушко мийыше делегаций радамыш, Егений Юрьевич, Теат лийында. Олимпиадым ончымо жапыште турист, уна-шамыч коклаште 1980 метрым куржын таҥасымаште шке забегыштыда, а туштыжо 250 еҥ лийын, икымше верым сеҥен налында?
– Чын, ончыктымо жапем эн сай семын кандаш кече кучалтын. Варажым Эфиопий гыч ик рвезе результатем 1,5 секундлан саемден. А Олимпиаде моткоч кугу да сай шарнымашым коден. Тунам икымше гана тартан корным ужынам. Тушто ик спортсмен чарайолын куржын, олимпийский чемпион лийын. Мыят, йолчиемым кудашын, пушкыдо корно дене куржынам, Медальым пуэныт. Таче кечынат шарнымаш семын мӧҥгыштем аралалтеш. Шарналтеш: поезд гыч лекмеке, мемнан делегацийым журналист-влак вашлийыныт. Тиде ий пиалан лийын, вет мый многоборье дене спорт мастер нормативым шуктенам.
– Спортсмен семынат аклалтында, республикын чапшым араленда. Футбол денат, командым чумырен, ик гана веле огыл районын чапшым кӱшнӧ кученда. Тӱнямбал спортышто мо ышталтмым эскереда?
– Кок ий ончыч Российыште футбол дене тӱнямбал чемпионатым шукын тӱткын онченыт, эскереныт. Мыланем моткоч оҥай лийын. Эсогыл ӱдырамаш-влакат йодыштыныт. А футбол дене кызытат ветеран-влак коклаште шарнымаш-турнирым эртарена. Тушко пошкудо кундемла гычат икмыняр команде ушна. Тидын шотышто пеш кугу полышым Иван Петрович Комаров пуа. Спорт шӱлыш йырым-йыр манаш келшен толеш.
Пӧрт кӧргыштына, туврашеш, футбол пасум келыштренам. Покшелне, лампычке кечымаште, футбол мече сӱретым ыштенам. Тыге тиде мыланем футболым, спортым, шарныкта.
– Школыштат эреак оҥай да шкешотан мероприятийым эртаренда, тӱрлӧ йӧным кучылтында. 1993 ийыште ончыч районышто, вара республик кӱкшытыштӧ «Идалыкын туныктышыжо» конкурсын сеҥышыже улыда. 1997 ийыште «Педагогике пашан мастарже» IV всероссийский конкурсышто икымше верым сеҥен налында. Тунам Те «Росийын эн сай туныктышыжо-1997» лийында, Россий президентын грантшым сеҥен налында. Тидын нерген рашрак пален налаш оҥай ыле?
– Кунам айдеме шке илышыжым, шкенжым тӱрлӧ велым шуара, тиде моткоч сай, пайдам веле пуа, у шонымаш лектеш. Тунам илышыжат вес корным налеш, шонем. Тунемше-влакым тыгайыш ушнаш кумылаҥдаш тыршенам. Тунам амалжат шуко лийын. Ик жап туныктышо-влак аттестацийым эртеныт. Мемнан школыш икмыняр район гыч педагог-шамыч урокым мый могай методике дене эртарымем ончаш толыныт. Эсогыл Кельмаксола школышто кок арняш курс лийын. Казань, Чебоксар олала, Киров областьла гычат толыныт.
«Идалыкын туныктышыжо» зональный конкурсышто икымше верым налынам, а Тверьыште, всероссийский конкурсышто 16 еҥ лийынна. Мыйын капемжат кугу огыл, латкуд еҥ коклаште эн мучаште шогенам. Шкенышт дене палдарымашым чылан мый тыгай-тугай улам, тыште-тушто пашам ыштенам манын тӱҥалыныт. Ойыртемалташ манын, мом ышташ, кузе лияш, вуй йырем пӧрдыктылаш пижым. Апрель тылзе. Вӱдшор. «Мазай коча» йомак шарналте.
Выступлением вальс гыч тӱҥалынам. Ик метр кутышан ватман кагазеш кугу подписьым шынденам. Тӱҥалтыш буква – «М» (Марков), кӧргыштӧ – «Е» (Евгений), кумшо – «Ю» (Юрьевич), нылымше – «Р» (рушла «работать» лиеш). Мыйын девиземжат тыгай: «Илышыште кеч-могай сеҥымашыш шуаш пашам ыштыман». Умакыже кудытан («6») цифр коеш. Тидыже икшывем-влакын ты числаште шочмыштым ончыкта. Варажым иктан («1») цифр шинчалан перна. Тидыже кеч мучаш гыч, но садак пуйто икымше лийман манме шонымаш дене кылдалтын. «Кок римский тоя вӱремын группыжым, а ыресла койшыжо юмо арален шогымым ончыктен.
Конкурсыштак ончылгоч ямдылен ыштыме ече-роллереш (тидыжым вургемым, модышым оптен намийыме ораван сумкам келыштаренам) кум йочам шынденам, а шкеже марий тувырым чиен, нуным шупшын каенам. «Мазай коча» йомак гыч ужашым шарныктыше сӱрет шуко уналан, жюриште шинчыше-влаклан келшен.
– Тунамак эше «Ушкалым лӱштымӧ» конкурс дене ӧрыктаренда.
– Туштат шагал огыл вуйым пудыратылаш логалын. Кагазеш ушкалым сӱретлен, водар олмеш резинке перчаткым пижыктенна. Тушкыжо шӧрым опталынна. Тиде конкурсышто кӧ писынрак да чын лӱштымым шотыш налме. Чыла тиде, ялысе илыш дене кылдалтше конкурсым раш да оҥайын почын пуымына, шукыштым моткоч ӧрыктарен. Результат – икымше вер.
– Икшывыда тендан корным ойыреныт?
– Кум икшывем чыланат спорт дене пеҥгыде кылым кученыт, вузым тунем лектыныт. Кызыт шке ешым чумыреныт. Кажныштлан посна пӧртым чоҥенам, вет кажне айдеме шке семынже илынеже. Тидым мыят шижам. Куандара: уныкам-влакат куржталыт.
– Самырк тукымлан ой-каҥашда лиеш, шонем.
– Ялысе йоча-влак пашаш шуаралтын кушкыт. Сандене пашам йӧратыше да чытышан улыт. Вашлиялтше нелылыкым да тӱрлӧ чаракым сеҥен мошташ ямде лийман. Кызыт, мыйын шонымаште, воспитатлыме пашат ӧрдыжеш кодшаш огыл. Илышыште эн тӱҥ – тазалык. Тудо уло гын, чыла лиеш. Икманаш, могай тазалык – тугай ончыкылык. Илыш икшырымын огыл, оҥайынрак эртыже манын, кеч изиш да, тудым вашталташ тыршыза. Кажне тукымын шке ойыртемже, сӧраллыкше, шке ситыдымашыже улыт. Сандене кажне тукымлан шке пагытше сайракла чучеш. Кызытат тыгак. Тудым ужын гына моштыман. Аралыза шкендам.
Е.ЭШКИНИНА
