ЛӰМГЕЧЕ УВЕР ЙОГЫН

Жап дене тєр ошкылаш тыршат

Советский район Ленин лӱмеш колхозлан – 60 ий

Тиде озанлыкым 1959 ийыште ыштыме. Кудло ий жапыште колхоз шке лӱмжым вашталтен огыл, да тудым улыжат ныл председатель вуйлатен. А.Иванов озанлыкым 21 ий, А.Ахметов – 4, И.Иванов ий 11 вуйлатеныт. Эн шуко,   25-ше ийым, озанлыкын сапшым М.Лисов куча. Колхоз рынке саманыш куснымо пагытымат чытен лектын, мӧҥгештме жапшат лийын, но пашаче коллектившым садак арален коден, тудлан илен лекташ йӧным пуэн. Озанлык таче икшырымын вияҥме корныш шогалын гын, чылажат тудын вуйлатышыже Михаил Ильич Лисовлан кєра манын кокытеланыде каласаш лиеш. Тудо жапын ойыртемжым шижын, еҥ-влакым ӱшандарен мошта, почешыже вӱден каен кертме вий-куатше, вуйлатыме усталыкше улыт, калыкыште авторитет дене пайдалана. Озанлыкым вуйлаташ таче йӧршынат куштылго паша огыл. Ятыр кыл, палыме-влак улыт да тиде але тудо йодышым могай йӧн дене рашемдышашым ойырен налме поснак кӱлешан. Ты шотышто тудын опытшо, мастарлыкше да усталыкше ситышын улыт.

Ялозанлыкыште такшым ик ият куштылго лийын огыл, кажне талукын шке ойыртемже уло. Теве тений шурно чаплын шочын,  гектарлан шотлымаште 26 центнер дене лектын. Чумыржо 2250 тонным клатыш поген оптеныт. Кеч ӱяҥдышат лийын огыл, кодшо шыжым мландыжымат шуко куралын огытыл.  Но тыште пасун куатшым севооборотым шотыш кондымо кӱшеш нєлтат. Пырля ӱдымӧ вике ден шӱльӧ, люцерне, клевер мландын шурным шочыктен кертме вийжым кугемдат. Эшеже мландым кылмаш куралын кодат. Кызыт колхозышто куатле кум трактор кашым савыра. Тыгак ӱдышаш пырче урлыкым саемдат. Ӱмаште суперэлите сорт шӱльым налыныт, а тений Медведево район «Семёновский» госплемзавод деч тыгак суперэлита сорт шыдаҥым конденыт. Тыгай пырчым ӱдымӧ пасушто шурно поснак чапле лектышым пуэн. Пасу пашам эртарен колташ кугыжаныш озанлыклан кандашшӱдӧ тӱжем чоло теҥге оксам ойырен.

— Мемнан пырчым эрыктен коштымо озанлыкна начаррак лийын, — ойла Михаил Ильич. – Игече кеҥежым вӱдыжгӧ лийын, шурно чаплын шочын. Мом- гынат ышташ кӱлын. Уым налаш кутырен келшышна. Но тиде шонымашым  кредит деч посна илышыш шыҥдараш лийын огыл. Банк-влак дене ик ойыш толын шуын огынал, республикыште лизинг йӧнат пашам сайын ок ыште. Ме лӱштымӧ шӧрнам налше предприятий вуйлатыше дене кутырен келшышна. Тудо кок арня гычак оксам колтыш. Тыге 3 миллионат 240 тӱжем теҥгеаш куснылшо сушилкым нална. Шийме пӱтынь пырче гыч пелыжым тиде сушилкыште коштышна. Бункерышкыже темыме латшым тонн пырчым ик шагатыште кошта. Тыгодым дизтопливым улыжат шӱдӧ литрым кучылтеш.

 Пырчым урлыкашлан ситышын пыштеныт, тыгак колхоз член-влаклан пуэденыт. Кє пашаш лекме нормым темен, тудлан пел тонн пырчым ик килограммжым 7,5 теҥге дене шеледеныт. Єрдыж гычат налаш толыт. Нунылан шожым килограммжым латик теҥге дене ужалат, шыдаҥым – латкок теҥге дене. Ӱмаште пырчым гына кок миллион теҥгеашым ужаленыт.

800 гектар шурным кок комбайн дене шийыныт. «Акрос» комбайным кугу опытан механизатор И.Капитонов виктарен, весыжым, «Доным», Шуарсола гыч В.Павлов. Идымвечыште пырчым эрыктыме годым пашаеҥ ситен огыл. Пенсионер-влакым полшаш йодыныт. А.Волкова, З.Орехова, И.Таныгин кумылын толыныт. Ик паша кечылан 100 килограмм пырчым пуэныт. Тыге кажныже 2,5 тонн марте пырчым налын.

Озанлык техникым уэмдаш тырша. Ончыч пырчым шийме «Акрос», кодшо ийын кургым погымо Дон-680 комбайным налыныт. Тыге тиде комбайн дене сенажым гына 8,5 тӱжем тонным ямдыленыт. Эше кодшо ийысышт кок тӱжем тонн кодын. Ик кечыште у комбайн дене нылшӱдӧ тонн марте нӧрӧ кургым вынемыш оптеныт. Ик траншейым темаш кум-ныл кече гына кўлын. Тыге механизатор-влакын пашадарыштат келшыше лийын.

Таче озанлыклан кандашле процент парышым шєр конда. Сандене вольык озанлыклан кугу тўткышым ойырат. Тўкан шолдыра вольыкышт 950 вуй шотлалтеш, тышечын ушкалже – 352 вуй. Пытартыш жапыште кудло кок ушкалым лейкозан манын, сдатлаш пернен. Тидыже шєр лектышым иземдаш амалым ыштен, но кўчык жапыштак нунын олмеш икымше гана лийше ушкал-влакым ешареныт. Колхозышто зоотехник-консультантлан МарГУ-што туныктышо, науко кандидат К.Новосёлова ышта. Тудо тысе вольык озанлыкым у кӱкшытыш нєлталшаш верч тырша. 92 вуй тӱж тунашт уло. Нуным йот эл гыч кондымо нєшмє дене тӱжаҥдыме. Икымше гана лийше тыгай ушкал-влак суткаште 18-25 литр дене шєрым пуат.

Ынде ямдылыме кургын качествыжым саемдышаш верч тыршат. Мутлан, «Маризернопродукт» предприятий деч комбикормам кондаш вашкылым ыштеныт. Озанлык шыдаҥ пырчым пуа, а вашешыже предприятий – сай кургым. Ушкаллан микроэлементым, патокым пукшат, лишыл жапыште кучам (жмых) кондышаш улыт. Тыге лишыл кок ийыште кажне ушкаллан шотлымаште кокла лўштышым вич тўжем килограммыш шукташ палемденыт.  Доярке-влак Марий Элын ялозанлыкшын сулло пашаеҥже Н.Александрова, тыгак Е.Кугергина, З.Павлова сай пашаеҥ семын ойрытемалтыт, шуко шєрым лўштат.

Озанлыкыште йӧн улмо семын шке вий дене ий еда оралтым ачалат, уымат чоҥат. Теве 120 вуй презым шогалташ вӱтам нӧлтышт. Ӱшкыжаш презым але марте калыклан ужаленыт гын, ынде кунаржым шкеак ӧрдыктараш тӱҥалыт, вет кургым утыждене ямдылыме.

Пашаеҥ шке жапыштыже тыштат ситен огыл. Мутлан, доярке ситыдымылан кӧра эсогыл ушкалым шагалемдаш палемденыт улмаш. Но нелылык гыч лекташ йӧным муыныт. Лишыл озанлык-влак панкрутыш лектыныт, а еҥ-влак паша деч посна кодыныт. Михаил Ильич яллашке шкеак миен коштын да нуным пашашке ўжын. Тыге кумло наре еҥым, а кеҥеж тургым годым вич еҥлан шукырак, колхозыш конден кертме. Нуным кондаш да наҥгаяш лӱмынак кок УАЗ машинам налыныт.

Колхоз чынже денак тӱшка паша верч йӱлышӧ, уло чон дене тыршыше еҥже-влак дене чаплана. Кўшнє вольык ончышо уста пашаеҥ-влакын лӱмыштым ойлышна, комбайнер, ветеран-шамычымат палемдышна. Тыгак водитель-влак Н.Ивановын, Е.Макаровын,  сушилкын машинистше М.Кисилевын да шуко молынат лўмыштым ончыктыман. Йошкар-Ола аграрный колледжын кумшо курсшын студентше Р.Кудрявцев кеҥеж-шыже гоч машинам виктарен да ойыртемалтын.

В.СМОЛЕНЦЕВ.

Авторын фотожо.

Ленин лӱмеш колхозын правленийже пӱтынь пашаче коллектившым ялозанлык да перерабатыватлыше промышленность пашаеҥ-влакын кечышт, тыгак колхозым ыштымылан 60 ий темме лӱмгече дене шокшын-шокшын саламла. Пасушто, фермыште тыршыше-влакын суапле пашаштлан таушта да пеҥгыде тазалыкым, еш пиалым, поянлыкым тылана. Тӱшка озанлык верч ончыкыжымат тыршаш тӱҥалыда манын, пеҥгыдын цшана.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий