Жап моткоч писын эрта. Вашке У ийымат пайремлаш тӱҥалына. 2020 ийыште культурышто да искусствышто могай вашталтыш, сеҥымаш-влак лийыныт? Нине да моло йодышлан Марий Эл Республикын тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министрже Константин ИВАНОВ вашешта.
– Константин Анатольевич, эртыше 2020 ий тӱрлӧ да оҥай фестиваль, форум, вашлиймаш-влаклан поян лийын. Эн чот мо шарналт кодын?
– 2020 ийыште культур да искусство аланыште тыршыше-влак кыртмен пашам ыштеныт. Пандемийлан кӧра икмыняр мероприятийым онлайн йӧн дене эртараш логалын гынат, палемдыме чыла сомылым илышыш пуртен кертынна. Лач тидыже технически кушкаш йӧным ыштен. Мутлан, Сапаев лӱмеш опер да балет театр «МЭТР» телеканал дене пырля ятыр вияш эфирым луктынна. Сеҥымашлан 75 ий темме лӱмеш кугу марафоным эртаренна. Телерадиокомпанийыш уло оборудованийжымат трансляций деч ик кече ончыч веле конден шуктеныт ыле. Чылажымат писын да сайын ышташ кӱлын, тидын гоч телерадиокомпанийыште пашам профессионал-влакын ыштымышт палдырныш. Тиддеч вара Российын кечыжлан, медпашаеҥ-влакын кечыштлан пӧлеклалтше концертым эртаренна. Шошым ыштышаш пашам шыжылан коденна ыле. Тунамже арняште икмыняр мероприятийым поче-поче эртаренна. Поснак театр илышым налаш гын. «Майатул», «Театральный Йошкар-Ола», «Мост дружбы» да молат. Тений икымше гана Российысе самырык театр-влакын фестивальышт эртен. Тыгак театр коллектив-влак всероссийский фестивальлаште шке постановкыштым кугу кӱкшытыштӧ ончыктеныт: Москаште «Артмиграция», Самарыште «Волжские театральные сезоны, Екатеринбургышто «Петрушка Великий» да молат. А эн кугу сеҥымашлан, мутат уке, «Йӱд орол» спектакльлан художник Сергей Таныгинын «Шӧртньӧ маске» театр премийжым сеҥен налмыжым шотлыман.
Шыжымсе ик эн волгыдо мероприятийлан Марий калыкын XI погынжым шотлыман. Тушко марий-влакын тӱшкан илыме 19 кундем гыч 400 наре делегат чумырген. Съезд тора кундем гыч толшо-влаклан кундемнан поянлыкше дене палдараш, тудым ужаш йӧным ыштен. Мероприятий жапыште Марий Эл вуйлатыше Александр Александрович Евстифеев кум культур учрежденийлан автобус деч сравочым кучыктен.
– Икмыняр у проектымат илышыш пурташат йӧн лийын…
– Чын, Республикысе изоискусство тоштер икымше гана этнофутуристический пленэрым эртарен. Тиде амал дене тоштерын фондшо марий шӱлышан 40 чапле сӱрет раданалан пойдаралте. Тыгак «Курым кужытан корно…» ойыртемалтше проектым, «Марий мландын моторлыкшо» тӱвыра да туризм сынан форумым, «Шӱвыр» фестивальым, «Марий Элын поликультурный картше» проектым палемдыман.
– 2020 ий – Шарнымаш да чап идалык, Марий Эллан – 100 ий. Кугу лӱмгечылан эртарышаш ятыр мероприятийым палемдыме ыле. Пандемийлан кӧра чарак лийын мо?
– Мӧҥгыштӧ шинчаш кӱлмӧ режимыште улмо годым тоштер-влак ик эн ончыч пашаш лектыныт, молан манаш гын Евсеев лӱмеш национальный тоштерыште уэмден олмыктымо пашам тӱҥалме. Чылажымат моткоч сайын да жапыштыже шуктеныт. Тидым кодшо кечылаште торжественно почмо годым шкеат ужна. Уэмден олмыктымо паша тоштерын да республикын 100 ияш лӱмгечыж дене чак кылдалтын. Юмылан тау, «Шочмо мландын кугу вийже» фестивальым эртарен шуктышна. Январь гыч март марте республикысе олала ден районла гыч творческий коллектив-влак мастарлыкым ончыктеныт. Тушко чылажге кум тӱжем наре самодеятельный артист, кидмастар, сӱретче да фотолюбитель ушнен. Но пандемийлан кӧра гала-концертшым шонымо семын чаплын эртарен ышна керт. «Йывырте – Радуйся» искусство фестиваль-лабораторийым 1 октябрьыште эртарышна. Тиде кечынак Йошкар-Оласе Пушкин уремыште Палантай лӱмеш культур да искусство колледж ончылно землякна, чапланыше композитор Андрей Яковлевич Эшпайын памятникшым шогалтышаш верыш кӱм пыштыме. 2021 ийыште тудым шогалтенак шукташ манын, чыла ышташ тӱҥалына.
Научный изданий-влакат ятыр савыкталтыныт. Ты шотышто МарНИИЯЛИ-н пашажым кӱкшын аклыман. Ик эн сайлан кок том дене савыкталтше «История Марий Эл с древнейших времён да наших дней» книга шотлалтеш.
СМИ пашаеҥ-влакат тыршен пашам ыштеныт, эсогыл пандемий жапыштат ончышышт колыштшышт, лудшышт-шамычым куандареныт.
2 март гыч «МЭТР» телеканалын программыже-влак ОТР каналыште ончыкталташ тӱҥалыныт. Эн ончыч нуно паша кечын гына кок шагат, а сентябрь гыч кече еда вич шагат дене эфирыш лектыт. «МЭТР FM», Марий Эл радио» чолган пашам ыштат. Печать изданий-влакын тиражыштым арален коденна. У ий гыч «Кугарня» ден «Ямде лий» газет редакций-влак пырля пашам ышташ тӱҥалыт.
Республикнан лӱмгечыжлан кум фильмым ямдылыме: «Нить судьбы», «Наследие. Марий Эл» да «Сегодня. Марий Эл». «Наследие. Марий Эл» фильмым эстон, финн да венгр йылмыш кусарена да соцкылыш луктына. Тудым ончен Марий кундемнам ончаш толаш кумылан-влак ешаралтыт манын ӱшанена.
– Ятыр проектым, шонымашым илышыш пурташ «Культур» нацпроект полша. Тудын дене 2020 ийыште могай паша шукталтын да У ийыште мом ышташ палемдыме?
– Юринысо Шереметев замкыште уэмден олмыктымо паша шукертсек кая. Чынжымак тушто моткоч шуко ыштыме да эше ыштышаш уло. Иктым пеҥгыдын каласен кертам: тиде оралтым ме арален коден кертынна да кажне кечын тудо у тӱсым налеш. Тыгак тений Оршанке район Кугунур ялысе тӱвыра пӧртым уэмден олмыктенна. Тушеч кодшо шийвундыж дене Марковысо культур пӧртыштӧ ачалыме пашам ыштенна. У Торъялыште модельный библиотекым почынна, а вес ийын тусо искусство школышто ачалыме пашам тӱҥалшаш улына. Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармонийын у полатше чоҥалтеш. Тудым 2021 ий майыште почаш кӱлмӧ нерген Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифееват ойлен.
У семӱзгар да тунемме материал дене Курыкмарий район Микрӓкыште В.Куприянов лӱмеш, Волжскысо йоча музыкальный, Параньгасе искусство школ-влак, Палантай лӱмеш культур да искусство колледж пойдаралтыныт. Пытартыш тунемме организацийыште «Steinway» концерт рояль лиймеке, ме Россий, тӱнямбал кӱкшытан музыкант-влакымат вашлийын кертына.
2021 ийыштат ыштышаш сомылна ятыр. Курыкмарий ден Шернур район-влак 100 ияш лӱмгечыштым палемдаш тӱҥалыт, марий профессиональный музыклан негызым пыштыше композитор Иван Степанович Ключников-Палантайын шочмыжлан – 135 ий, Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжым почмылан – 90 ий, Марий Элын кугыжаныш архившылан – 80 ий, республикысе Калык усталык да тӱвыра ден каныме паша шотышто шанче-методике рӱдерлан – 75 ий да молат.
– Константин Анатольевич, У ий вашеш «Марий Эл» газетнам лудшо-влаклан могай тыланымашда лиеш?
– Чылаланат пеҥгыде тазалыкым, куаным, пиалым да эре ончыко каяш тыланем!
Алевтина БАЙКОВА мутланен
Д.Речкинын фотожо