Тиде ийым «Кугу Какшан» заповедник чырык курымым темыме лӱмгече идалык семын палемда.
1993 ий 18 январьыште Марий Эл Республик правительстве «Кугу Какшан» биосферный заповедникым ыштыме нерген пунчалым луктын. А 14 мартыште Россий Федераций Правительствын пунчалже дене келшышын, 21,5 тӱжем гектар кумдыкан «Кугу Какшан» кугыжаныш пӱртӱс заповедник ышталтын. Таклан огыл тудлан тыгай лӱмым пуэныт, вет тудо Европыштат ик эн яндар эҥерлан шотлалтеш.
Кӱшыч ончалаш гын, заповедник ужар посто дене леведалтше кумдык семын коеш. Коклаштыже ер, эҥер, куп-влак вашлиялтыт. Заповедникын эмблемыштыже маскат амал деч посна огыл ончыкталтын. Кызыт тушто 472 вуй тыгай янлык ила. А кушкылжо мыняре?! 95 процент кумдыкышым лач чодыра айла. Марий Элыште палымыже пелыж наре веле. Чылаже 700 тӱрлӧ кушкыл вашлиялтеш. Эсогыл морошкым верешташ лиеш. Тудо Кошеер пелен шуко.
Кеч-могай заповедникым ты але вес кумдыкым аралаш, тусо кушкыл ден янлык тӱням шымлаш манын ыштат. Мемнан дене зубр, тигр гай янлык уке гынат, ӧрыктарыше да ойыртемалтше кушкыл-влак дене кугешнен кертына. Тумерымак налаш. Таклан огыл тудым эсогыл Перун юмын пушеҥгыжлан шотлат.
Заповедникыш чыланжак логалын огыт керт. Но тений кеҥежым тудын пашаеҥже-влак турист маршрутым почыныт. Тудо «Кажныжлан огыл тур. Чылажак пуртымо огыл» таклан огыл маналтеш. Заповедник дене палыме лияш кумылаҥше-влак Кошеер марте велосипед дене каят. Кугу Какшан эҥер мучко куд километрым каное дене ийыт. Заповедникысе тӱрлӧ кушкылым шке шинча дене ужыт. Шудо чай, тушто кучымо мӱкшотарыште погымо мӱй дене сийлалтыт. Лӱмын келыштарыме кӱкшата гыч янлык-влакым — маскам, шордым, ирсӧснам — ужын кертыт. Турист-шамычым вашлияш ыштыме кордонышто йӱдым эртарат, тыглай ялысе мончаште мушкылт лектын кертыт. Тений кеҥежым кок тыгай экскурсий эртен.
С.Носова.