Кугурак ийготан коча-кова-влакым эскерет, нунын дене кутырет да, ыштыш-кучышыштым ужын, ӧраш гына кодеш. Нигӧлан у огыл: 80 ийым эрталше шоҥгыеҥ-шамычын самырык пагытышт чынжымак неле лийын. Тачысе саман дене таҥастараш гын, нунын пашаштым нимогай у технике куштылемден огыл. Куралыныт, ӱденыт, шурным поген налыныт. Чылажымат шке кид дене, манашат лиеш. Имне але ушкал – эн ӱшанле полышкалышышт лийыныт. Тыгодым ийготыш шушо нине еҥ-влак кӧргӧ виян, мудреч улыт, манаш лиеш. Чаманаш гына кодеш: лач тидыжым тачысе самырык-влак нерген каласаш ок лий.
Кужэҥер районысо Рӱдӧ Шӱргыялеш шочын-кушшо, варажым Лаждӱр ялын шешкыже лийше Зинаида Васильева дене палдарымак шуэш. Сентябрьыште 84 ийым шукта. Сандене, йӧн дене пайдаланен, пеҥгыде тазалыкым, ласкалыкым, пиалым тыланена.
Зинаида пелашыж дене кум эргым да ик ӱдырым ончен куштеныт. Тыгодым эреак пашаште «пӧрдыныт». Колхоз паша деч посна ялыште пареҥге пакча, сурт вольык деч посна ок лий. Мо-гынат, ӱдырамашлан эреак шуко сомыл логалеш. Кеч сурт коклаште, кеч тӱшка пашаште ур семынак «пӧрдман». Зина икшывыже-влаклан вургемымат шкеак урген чиктен. Моторын тӱрлашат, пижерге-носким, кружевам пидашат жапым муын. Ятыр ий фермыште дояркылан ыштен. ™жара дене пырля кынелаш, шагал огыл нелым нумалаш, кылмашыжат логалын. Тидыже, мутат уке, тазалыклан «кышам» коден. З.Васильева мер пашамат шуктен: икмыняр созыв ялсовет депутат лийын. Икманаш, жапым чылалан ситараш тыршен. Таче кечынат чолга ковай ты койышыжым йомдарен огыл.
– Ончычак тыгак шоненам да кызытат тиде ойым пеҥгыдын каласымем шуэш: «Аван пиалже – икшывын пиалже». Икшывем-влак таза, пиалан улыт гын, мыят ласка чонан улам. Кажне авалан тидыже эн шерге, шонем. Сандене ончыч пеш коляненам, ушан-шотан лийын кушкышт, пашам ыштен моштышт манын туныкташак тыршенам. Теве кызыт мыйым шкемым азала ончат. Тау чылаштлан. Тыгак кызыт кандаш уныкам да икшывемын лу кугезе уныкам куандарат, – манеш пашан ветеранже, пенсионер Зинаида Александровна.
Чулым ава, поро кова
Жапше годым Зинаида концерт денат коштын. Сайын мурен. Кызытат койдарчык мурым шергылтара веле. Вашлиймеке, икмыняржым муралтен колтыш. Йӱкшӧ кызытат яндар.
– Концерт дене коштмым илышыштем ик оҥай ужаш семын палемдашат уто огыл. Тунам чылажат вучыдымын лийын. Марий Купташке концерт дене кайыше-влакым мыйым акам деке налаш йодынам. Нунышт «Ик художественный номерым ончыктет – наҥгаена», маньыч. Мыетат тореш лийын омыл. Муралтымемже чылалан келшен, поснак – ончышо-влаклан. Тылеч вара мыйым ансамбльышкышт ӱжыныт. «Марий сем» ансамбльыште ятыр ий лийынам, воктенсе яллашке, вес районлашке концерт дене лектын коштмо. Марий вургемжым шкеак тӱрлен, урген чиенна, – шарналтен каласкала Зинаида Александровна.
Ковайын мӧҥгыштыжӧ эреак сурткайык ден вольык лийыныт. Ушкалжым 75 ияш марте ашнен. Комбыжо тунаре лийын, южгунам эсогыл рывыжат «руалтен». «Тунемме пашам кудалтымем ок шу. Кочкыш кодеш гынат, уремыш луктын от кудалте – чыве-комбылан пуэт. Кызыт икмыняр чывем уло. Эреак сурт коклаште почаҥын, пакчаште пашам ыштенак, векат, 79 ияшем марте ик ганат черланен, эмлымверышкат логалын омыл. Теве ынде шинчам изиш начарын ужеш, операцийым ыштеныт. Тау, чыла сайын эртен», – умылтара ковай.
Пашан ветеранжым икте тургыжландара: пытартыш ийлаште ялыштат еҥ-влак ожнысо семын икте-весылан огыт полшо, вашла пурен коштмымат чарнаш тӱҥалыныт. Но Зинаида Александровна самырык годсо йолташ ӱдыржӧ дене эше кылым куча, пошкудо деч поснат содыки ок лий манын палемда. Уке гын, икшывыж-влак деке кайымыж годым пӧртшым ончалаш кӧлан ӱшана?
Кызыт вет ялыште паша шукылан куштылемын: коҥгаш олтен толашыме ок кӱл, «канде тулым» шупшмо, лу ий наре ракатланат. Лач мончаш олташ пуым ямдылат. Икшывыже-влак аваштлан пашам ынешт ыштыкте, но чытамсыр ковай яра шинчен кертеш, ужат… «Мланде пукша, йӱкта», маныт калыкыште. Тыгак тудо. Шочмо суртым кудалтен каяш йӧсӧ. Кызытат пакчаште икшывыже-влак дене пырля мо кӱлешым пырля шындат, а мо лиймыжым кертмыж семын полшаш тырша, ялыштак, сурт коклаште, тошкыштеш.
Кузе тале спортсменым куштат?
Зинаида Александровна – ече дене спорт мастер, таче кечылан физический культурын отличникше, куштылго атлетике дене спорт школышто тыршыше старший тренер-преподаватель Ольга Никандровна Бусыгинан (ӱдыр фамилийже Васильева) аваже.
Ольга Никандровна – Марий Эл гыч тӱнямбал теле универсиадыште вийым тергыше икымше спортсмен. 1981 ийыште Испанийыште студент-влакын тӱнямбал универсиадыштышт 11-ше верым налын. 1983 ийыште Болгарийыште тыгаяк сынан таҥасымаште чыла коклаште 25-ше верым налын.
– Куд классым веле тунемше, неле-йӧсӧ дене тӱкнышӧ ӱдырамашлан мо кӱлеш? Икшывем-влак тунемше, улан лийышт, келшыше пашам моштенак ыштышт манын шоненам. Ольгам бухгалтерлан туныктынем ыле, но уке, ӱдырем весым ойырен. Эреак куржталын. Ече дене мунчалтымекше шинчаже йӱлен, куанымыжым ужын, мыят йывыртенам. А йӧратыме паша кеч-кунам гынат сай лектышым пуа. Тыште нимогай секретшат уке: шке икшыветлан ӱшанаш кӱлеш.
Е.Эшкинина.
