Шӱмыштым, нӧшмыштым кораҥдаш гын, нине продукт палынак пайдале лийыт. Такшым, емыж-саскан сай велжым радамлен от пытаре, но тыштат, манмыла, вӱд йымалнысе кӱ-влак улыт.
- Грушым нӧшмыжге ида коч. Тушто цианид – пеш осал аяр – уло. Тудын дозыжо нӧшмыштӧ шукак огыл, сандене организмлан кугу зиянжымак ок ыште. Но южо диетолог грушым нӧшмыжге кочкаш садак огеш темле.
- Лийын шудымо але чот пеҥгыде хурмам эрыктен кочса. Тыгай емыж-саскан шӱмыштыжӧ танин чот шуко. Тиде вещества шке шотшо дене лӱдыкшӧ огыл, но шуко кочмо годым организмлан нелылыкымат ыштен кертеш.
- Мангом шӱмжыге ида коч. Тушто токсинан киш – урушиол – уло. Манго – пайдале емыж-саска, но шӱмжӧ деч посна эшеат пайдале да тамлырак.
- Шуко кийыше да ужаргыше пареҥгым эрыктыза. Шӱмжыге шолтымо пареҥге чот пайдале, но тудым нине случайыште кочкаш огеш темлалт. Ужаргыше але шуко кийыше пареҥгыште токсинан ушалтмаш – соланин – уло.
- Тора кундем гыч кондымо да кужун аралыме емыж-саскам шӱмжыге ида коч. Икте гыч вес верыш кондыштарыме годым нине саскаш аралыме жапым кужемдыше шыштым але вес веществам йыгат. Тылеч посна картон коробкам фунгицид (пестицид) дене обработатлат, а емыж-саскам – кишан ушалтмаш, парафин да антисептик дене. Чыла тидым шотыш налын, вес кундем гыч кондымо емыж-саскам лучо эрыктен кочкаш.
- Шолорам шӱкаҥдаш огыл манын, йочалан емыж-саска ден пакчасаскам шӱмышт да нӧшмышт, томышт деч эрыктен пукшыза.
- Южо мӧрын (эҥыжын, кугымӧрын) тыгыде нӧшмышт пӱй коклаш пурен шинчыт да кариеслан вияҥаш амалым ыштат. Тыгай годым пӱй коклам лӱмын ямдылыме шӱртӧ дене эрыктыза.
- Сайын лийын шудымо помидорын шӱмжым кораҥдыза. Тиде кушкылын ужар вондыж ден лышташлаштыже соламаргин манме химический вещества уло. Тудо лийын шудымо пакчасаска шӱмыштат лийын кертеш. Сайын лийын шушо помидорышто тыгай вещества уке.
- Эрыктыдыме кивимат эскеренрак кочса. Киви шӱм тазалыклан моткоч пайдале гынат, пагар тургыжландарыме годым кочкаш огеш темлалт.
- Эр шушо кияр шӱмымат кораҥдыза, молан манаш гын тушто айдемын тазалыкшылан зияным ыштыше нитрат лийын кертеш. А теве пакчасаскан пушкыдыштыжо нимогай лӱдыкшӧ уке.
- Виноград ден гранатымат шкем шижынрак кочса. Нине емыж-саска нӧшмыштӧ антиоксидант ден витамин-влак улыт. Нуно организмыш сайынрак шыҥдаралтышт манын, виноград да гранат дене лучо настойкым ыштыза. Но пагар да шолора чер (гастрит, йора, колит) дене орланыше-влаклан виноград ден гранатым нӧшмышт деч посна кочкаш темлалтеш.
Мут толмашеш, а мом шӱмжыге да нӧшмыжге, томжыге кочкаш лиеш? Цитрусым:
- эфир ӱйлан поян апельсин шӱм стрессым чактараш полша;
- пектинлан поян лимон шӱм пагар-шолора корнын пашажым саемда.
М.ИВАНОВА.
